Dagblaðið Vísir - DV - 06.11.2004, Page 16

16 LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 2004
Helgarblað DV
í dag veitir Konunglega Gustavs Adolfs-akademían í Uppsölum Gísla Sigurðssyni, vísindamanni á Stofn-
un Árna Magnússonar, viöurkenningu fyrir ritið Túlkun íslendingasagna í Ijósi munnlegrar hefðar, efni
doktorsvarnar hans við HÍ árið 2002 en það kom út á ensku í sumar
Munnlega hefðin opnar
nyjar rannsoknarleiðir
„í septemberlok fékk ég ákaflega
ánægjulegt bréf frá Svíþjóð,“ segir
Gísli Sigurðsson, vísindamaður á
Stofnun Ama Magnússonar, sposkur
á svip. „Það hafði meira að segja ver-
ið póstlagt á afmælisdaginn tninn.
Þar er mér boðið að koma til Upp-
sala að hlusta á fyrirlestur um sögu
sænsku drykkjuvísunnar með tón-
dæmum karlakvartetts þar í slottinu.
Að því búnu er boðið til miðdegis-
verðar og ég verð að vera í kjólfötum
og hvftu festi þegar ég verð kallaður
upp til að taka á móti viðurkenningu
úr sjóði Dags Strömback fyrir rann-
sóknir mínar á munnlegum fræðum,
einkum bókina um túlkun íslend-
ingasagna í því ljósi en hún kom út á
ensku í sumar. Það hefur sjálfsagt
gert gæfumuninn."
GísU segir nokkra íslendinga hafa
hlotið þessa viðurkenningu áður.
„Og það er mikill sómi að því að vera
með þeim í hópi. Þetta eru Jónas
Kristjánsson, Arni Bjömsson, Stefán
Karlsson, Vésteinn Ólason, Sverrir
Tómasson og nýverið Guðrún
Nordal fyrir sínar rannsóknir á
lærdómshefð í kringum dróttkvæði
á miðöldum."
Logið og listrænt
Ibók sinni tekur Gísli upp gamla
og nokkuð þrautpínda umræðu;
hvað sé hægt að segja um munnlega
hefð að baki íslendingasögum, af hve
miklu leyti þær geti verið upprunnar
í slíkri frásagnarhefð frekar en algjört
höfundaverk einstakra manna.
„Menn hafa mglað nokkuð saman
þessum uppmna í munnlegri hefð og
hvort sagnfræðilegur veruleiki geti
verið að baki þeirra, hvort þær séu þá
sannar, ekki Ustrænar eða eitthvað
slíkt. En það er löngu búið að sanna
að munnlegar sögur geta bæði verið
lognar og listrænar svo það er ekki
hluti af vandamáhnu, þarf að
minnsta kosti ekki að vera það.“
Af einu listformi á annað
„Ég glími við munnlega hefð í
íslensku miðaldasamfélagi en það
var auðvitað ekki jafn kafsiglt af bók-
um og ritum og við eigum að venj-
ast. Og að hve miklu leyti það geti
varpað ljósi á sögulega þróun og
aðstæður á íslandi á miðöldum. Til
þess nota ég rannsóknir í samtíman-
um á samfélögum þar sem lítið eða
ekkert er stuðst við ritmál. Mikið er
nú vitað um varðveislu sagna og
kvæða á vömm manna og margt af
þeirri þekkingu er hægt að yfirfæra á
íslenskt miðaldasamfélag.
Þegar svo sögurnar em skráðar á
bókfeU verður yfirfærsla á Ustform-
inu, úr munnlegri frásagnarUst yfir í
bókmenntir, rétt eins og úr skáld-
sögu yfir í leikverk eða kvikmynd.“
Þekkingarpakki í farteskinu
GísU minnir á að sögurnar á bók-
feUinu hafi verið lesnar upp fyrir
áheyrendur, einkalestur nútfrna-
mannsins var ekki kominn tfi sög-
unnar. „Ég tek dæmi af sögum af
Austjörðum þar sem greinUegt er að
gengið er út frá að hlustendur þekki
margar sögupersónur, menn em
ekki aUir kynntir ítarlega, þvl gert er
ráð fyrir að hlustandinn komi með
ákveðinn þekkingarpakka í fartesk-
inu. Eins og þegar við segjum sögur
og nefiidum Davíð Oddsson, Darth
Wader eða Hómer, þeir þurfa ekki
skýringa við, svona yfirleitt að
minnsta kosti. Fjölmörg dæmi um
þetta má finna í sögunum, í per-
sónusköpum og í ættfræðinni er oft
gert ráð fyrir að menn þekki tengsl
og vensl manna án þess að frá því sé
sagt í textanum. Því má gera ráð fyr-
ir mUdu samspUi ritaða textans og
ætíaðrar þekkingar hlustenda á
munnlegri frásagnarhefð af þessum
sömupersónum."
Miðaldavöld í krafti nýrrar
tækni
En GísU skyggnist víðar um með
þessari aðferð. „Menn hafa löngum
haldið því fram að ritunin hafi létt
álagi af lögsögumönnunum, þeir
þurftu þá ekki lengur að leggja laga-
bálkana á minnið. En í samfélagi
munnlegrar hefðar er bókaleysið
hluti af valdi og virðingu þessara
manna. Þegar deUt er um rétt og
órétt verður að kaUa lögsögumann-
inn tíl, hann hefur vald tU þess að
halda fund með löglærðum vinum
sínum og þeir skera úr um máfið.
Þannig að valdið fylgir þekkingunni,
enda voru lögsögumenn yfirleitt af
miklum valdaættum.
En svo fer að koma fram fólk sem
hefur ekkert annað sér tU ágætis en
að það er læst. Kann þessa nýju
tækni eins og unga tölvufólkið núna
Gfsii Sigurðsson vfsindamaður á
Stofnun Árna Magnússonar Dætrun-
um Jónínu Þorbjörgu Saswati og önnu
Pratichi tileinkaði hann ensku útgáfuna.
■ ÉB&m
rnii MtDIKVAl. ICEIANDI
aga ano Oral Traditk
\ Discuiiise (ui Mcthod
il'I.KUN
l>IN'GASAG,\.\
muwi.kguar
ihd-ðar
Ný aðferð til að fjalla um þátt munnlegrar
hefðar f fslensku miðaldasamfélagi
Enska útgáfan kom út hjá Harvard háskóla I sumar
sem getur skotist framhjá valda-
strúktúrnum í samfélaginu í krafti
nýrrar tækniþekkingar. Á 12. öld
verður togstreita á milh gömlu
valdaættanna og þeirra sem ráða
yfir nýju tækninni. Þessi póUtíska og
veraldlega ætt, Sturlungar, nær valdi
á rittækninni. Snorri Sturluson og
frændur hans komast tU valda á
þekkingarbylgju Snorra. Hann nær
að virkja þessa þekkingu ættinni tU
framdráttar. Og miðlar um leið
munnlegu þekkingunni sem hann
elst upp í og þjálfast í; skáldskapn-
um, goðsögunum, konungasögum
og jafnvel Eglu. Þar hefur verið hægt
að nota arfsagnir af þessum forföður
tU þess að tjá sínar tilfinningar og
stöðu í veruleikanum. í munnlegu
hefðinni eru menn nefnUega ekki
bara að fara með gamlar sögur
orðrétt, þeir sveigja hefðina að nú-
tímanum, bæta við en nota hefðina
tU þess að túlka sínar hugmyndir um
veruleikann á hverjum tíma."
Vínlandssögurnar
Gísh vann að þessum rannsókn-
um um árþúsundamótin þegar
mestur hveUur varð út af Vínlands-
ferðum. „Ég endaði því á að velta
upp spurningunni um hvort slfict
væri hægt. Vínlandssögurnar geta
ekki verið nákvæm lýsing á atburð-
um sem urðu 300 árum áður, það er
tæknUega ómögulegt. Því skoðaði ég
þær sem spegU þeirrar hefðar sem er
lifandi á ritunartímanum og rann-
sakaði myndina af þeim löndum
sem siglt var tU suður og vestur af
Grænlandi um árið 1000. Á
Nýfundnalandi eru fornleifar sem
staðfesta að norrænir menn voru
þar á ferð á þeim tíma og þess vegna
hljóta sögurnar að vera samfeUd
minning frá sigUngunum fram á
ritunartímann. Þetta er því ekki
uppspunninn skáldskapur úr
lærdómsritum og bókum heldur er
fótur fyrfr þessum skálskap. Þama er
að einhverju leyti rétt, söguleg
minning.
Ég komst að því að sögumar
geyma heUdstæða mynd af löndun-
um í vestri; sagt er frá ömefnum og
stöðum sem hafa innbyrðis afstöðu
hver tU annars og með því að leggja
þetta ímyndaða kort sagnanna á
landakort af austurströnd Ameríku
með fastan puntk í fornleifunum í
L’Anse aux Meadows, þá verður
útkoman sú sem ég teikna upp í
bókinni. Ég byrja sem sagt ekki á
venjulegu landakorti heldur landa-
kortí sagnanna."
rgj@dv.is