Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1970, Page 26

REIKISTJÖRNURNAR 1970
Reikistjörnurnar einkennast af því, að skin þeirra sýnist kyrrara en
skin fastastjarnanna, og að þær reika til, svo að afstaða þeirra til annarra
stjarna breytist greinilega á tiltölulega skömmum tíma. Reikistjörnurnar
er ávallt að finna nálægt sólbrautinni, sem er baugur sá, er sólin virðist
fara eftir á árgöngu sinni meðal fastastjarnanna. Þeim fastastjörnum,
sem næst eru sólbraut, er skipað í 12 „merki“, er mynda svonefndan
Dýrahring. Myndirnar í hægri og vinstri hlið umgerðarinnar á forsíðu
almanaksins eru táknmyndir þessara stjörnumerkja.
Birta reikistjarnanna er talsvert breytileg og fer eftir fjarlægðum
þeirra og afstöðu til sólar. Björtust þeirra allra er Venus, sem er bjart-
ari en nokkur fastastjarna. Næst koma að jafnaði Júpíter og Mars,
þá Merkúríus, og síðan Satúrnus. Úranus sést óglöggt með berum aug-
um, og yztu reikistjörnurnar, Neptúnus og Plútó, sjást aðeins í sjónauka.
Merkúríus og Venus ganga um sól á þrengri brautum en jörðin og
sjást þess vegna aldrei mjög fjarri sólu. Þær eru ýmist austan við sól
(„vinstra megin") og þá kvöldstjörnur, eða þær eru vestan við sól
(„hægra megin“) og þá morgunstjörnur. Sem kvöldstjömur sjást þær
bezt á vorin, en sem morgunstjörnur á haustin. Merkúríus er mjög nærri
sólu og sést sjaldan með berum augum hér á landi. Mars, Júpíter og
Satúrnus eru lengra frá sólu en jörðin, og fjarlægð þeirra frá sólu á
himinhvolfmu eru engin takmörk sett. Þessar ytri reikistjörnur sjást
bezt þegar þær eru í gagnstöðu við sól að vetri til.
Merkúríus (5) er lengst í austur frá sólu 18. apríl (20°), 16. ágúst (27°)
og 10. desember (21°), en lengst í vestur 5. febrúar (26°), 5. júní (24°)
og 28. september (18°). Beztu skilyrði til að sjá hann verða eftir sólarlag
dagana um og fyrir 18. apríl, og fyrir sólarupprás dagana um og eftir
28. september. Þann 18. apríl er Merkúríus í 15° hæð yfir sjóndeildar-
hring í vest-norðvestri frá Reykjavík við sólarlag og sezt í norðvestri
kl. 24 03 (þ. e. kl. 0 03 þann 19. apríl). Þann 28. september kemur
Merkúríus upp í aust-norðaustri kl. 518 og er kominn í 13° hæð í aust-
suðaustri við sólarupprás.
Hinn 9. maí gengur Merkúríus fyrir sól. Þar sem sýndarþvermál
Merkúríusar er aðeins 6 bogasekúndur (1/160 af þvermáli sólar), sést
fyrirbærið aðeins í sjónauka. Frá íslandi séð byrjar Merkúríus að fær-
ast inn fyrir sólröndina kl. 4 19. Er þá sól nýkomin upp á Norðaustur-
landi, en ekki komin upp í Reykjavík. Merkúríus færist yfir sóhna frá
austri til vesturs (frá vinstri til hægri) og er næst sólarmiðju kl. 8 16.
Þvergöngunni lýkur kl. 12 12. Merkúríus gengur 14 sinnum fyrir sól á
þessari öld. Síðasta þverganga var 7. nóv. 1960, en sú næsta verður 10.
nóv. 1973.
Venus (?) er morgunstjarna í byrjun árs, en nálægt sól og lágt á lofti.
Hinn 24. janúar gengur Venus handan við sól yfir kvöldhimin og verður
áberandi þar að áliðnum marzmánuði. Um haustið er hún enn kvöld-
stjarna, en mjög lágt á lofti. Hún kemst lengst í austur frá sól 1. sept-
ember (46°). Þann 10. nóvember gengur hún milli jarðar og sólar yfir
á morgunhimin og verður þá aftur áberandi á himni sem morgunstjarna
til ársloka.
(24)