Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1970, Page 131

ofan við láglendismóðuna og fjarri reyk og ljósadýrð stór-
borganna. Sú bót sem þannig fæst, er vissulega mikil, en mynd-
in verður samt aldrei fullkomlega skýr. Þar að auki hleypir
andrúmsloftið ekki í gegn nema takmörkuðum hluta af þeim
geislum, sem berast utan úr himingeimnum. Hið sýnilega ljós
sem kemst gegnum andrúmsloftið, nær aðeins yfir þröngt
bylgjusvið. Raföldur sem hafa lengri eða styttri bylgjulengd
en sýnilega ljósið, stöðvast yfirleitt í gufuhvolfinu löngu
áður en þær komast til jarðar. Frá þessari reglu er þó ein
mikilsverð undantekning, því að útvarpsbylgjur af styttri
bylgjulengd en 20 metrar eða svo, geta korriizt í gegnum
andrúmsloftið. Þessu er stundum lýst á líkindamáli með þvi
að segja, að gufuhvolfið hafi tvo glugga, ljósgluggann, þar
sem hið sýnilega ljós kemst í gegn, og útvarpsgluggann, þar
sem útvarpsbylgjurnar komast í gegn.
Þekking okkar á alheiminum var til skamms tíma einskorð-
uð við það sem sást gegnum ljósgluggann. Það er ekki fyrr en
á síðustu árum, að menn hafa farið að gefa gaum þeim merki-
legu upplýsingum sem berast gegnum útvarpsgluggann. Þær
upplýsingar hafa blátt áfram valdið byltingu í stjörnufræðinni,
ekki sízt í þeirri grein sem nefnd er heimsfræði, og fæst við að
skýra heildarmynd alheimsins og þróun. Það er einkum geysi-
sterk útvarpsgeislun frá vissum stöðum í himingeimnum, sem
athygli vekur og skapar fræðileg vandamál. Mun ég víkja
nánar að því síðar.
Ef við reiknum bylgjusvið í áttundum, líkt og tónstiga, má
segja að ljósglugginn spanni til samans einn þriðja af því
bylgjusviði sem nota mætti til að skoða alheiminn. Sjónsviðið
þrefaldast með öðrum orðum um leið og komið er út fyrir
gufuhvolfið. Þá er til dæmis hægt að kanna röntgengeisla sem
aldrei komast niður að yfirborði jarðar.
Allmörg ár eru síðan byrjað var að mæla röntgengeisla með
mælitækjum sem skotið var með eldflaugum upp í háloftin.
Framan af beindust þessar mælingar eingöngu að sólinni, því
(129)
9