Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1970, Síða 132

að menn áttu ekki von á neinni verulegri röntgengeislun utan
úr fjarska himingeimsins. En mælingar sem gerðar hafa verið
síðan 1962, hafa leitt í ljós, að í himingeimnum eru óvæntar
uppsprettur röntgengeisla. Sumar af þessum uppsprettum eru
svo öflugar, að menn sjá varla nokkra leið til að skýra þær.
Var þó sízt bætandi á það vandamál sem útvarpsbylgjurnar
utan úr himingeimnum höfðu þegar skapað. í sameiningu
virðast þessi fyrirbæri kalla á nýjar hugmyndir um eðli efnis
og orku.
Vandamálið sem þarna er á ferðinni, minnir að sumu leyti
á þá þversögn sem skapazt hafði í vísindunum seint á 19. öld.
Jarðfræðingar og líffræðingar höfðu þá grafið upp órækar
sannanir fyrir því, að þróun jarðar og lífsins á jörðinni hlyti að
hafa tekið geysilega langan tíma, sem reikna mætti í hundruð-
um áramilljóna. öll rök hnigu að því, að sólin væri að minnsta
kosti jafngömul og jörðin. Vandinn var sá að skýra, hvernig
sólin hefði fengið orku til að skína í hundruð áramilljóna.
Enginn gat bent á nokkra orkulind sem hefði enzt sólinni í
meira en einn hundraðasta hluta af þeim tíma.
Lykillinn að ráðgátunni fannst ekki fyrr en á þessari öld,
þegar Einstein sýndi fram á sambandið milli efnis og orku:
hvernig sérhver efnisögn jafngildir geysilegum orkuforða.
Ummyndun efnis í orku á sér stað í venjulegum bruna, en þar
verður aðeins lítill hluti efnisins að orku. Við bruna milljón
lítra af benzíni breytist aðeins hálft gramm efnis í orku. Þetta
er ákaflega léleg nýtni, minna en einn tíumilljónasti hluti úr
prósenti. Til þess að viðhalda geislaafli sólarinnar þarf miklu
betri nýtni efnisins. Menn vita nú, að sú nýtni fæst við kjarna-
breytingar þar sem vetni breytist í helín. Nálega einn hundraðs-
hluti efnisins nær þá að ummyndast í orku, og er þar með fund-
inn nægilegur orkuforði fyrir sólina og aðrar sólstjörnur.
Til skamms tíma var ekki annað að sjá, en að þessi orkulind,
kjarnorkan, nægði til að skýra allar helztu tegundir orku-
útstreymis í alheiminum. Það var ekki fyrr en farið var að
(130)