Almanak Hins íslenska þjóðvinafélags - 01.01.1970, Side 149

enda þótt efnagreiningarnar og landskjálftamælingar muni
einnig veita upplýsingar um innri gerð hnattarins. Er þá ekki
í bráð allt upp talið sem um tunglið er að segja ? Því fer auð-
vitað víðs fjarri. Tunglið myndar í félagi við jörðina merki-
•egt tvíhnattakerfi, sem hefur verið kannað frá mörgum hlið-
um og um langan tíma.
í þessari grein er ætlunin að ræða aðeins eitt hinna mörgu
atriða, nefnilega það, hvernig tunglið dregur hægt og hægt úr
snúningshraða jarðar og lengir sólarhringinn, en færir sig um
leið lengra og lengra frá jörðu. Rannsóknir á þessu atriði eru
jafnframt eitt af skemmtilegustu dæmum um órofa heild
vísindanna, því að hér er það eingöngu með sameiginlegu á-
taki jafn óskyldra fræðigreina og stjörnufræði, fornskelja-
fræði og frumlífsfræði yfirleitt, að ný og merkileg vitneskja
hefur fengizt um það hve hratt hefur dregið úr snúningi jarðar
og hve hratt tunglið hefur {jarlægzt jörð. Sný ég mér þá nánar
að þessu efni.
Svo sem kunnugt er, rís flóðbylgja á höfum jarðarinnar
fyrir áhrif tungls og sólar. Jörðin snýst frá vestri til austurs,
en segja má að tungl og sól haldi flóðbylgjunni að vissu leyti
fastri gagnvart sér, og því veður bylgjan á móti jarðsnúningn-
um. Þetta er að vísu mjög gróf mynd af leið flóðbylgjunnar
eftir höfunum, en nægir þó í bili til þess að ljóst megi vera, að
fióðbylgjan muni verka sem hemill á jörðina, draga smátt og
smátt úr snúningshraða hennar og lengja sólarhringinn. Auk
þess gengur flóðbylgja eftir sjálfri jörðinni, rís minna, en nær
djúpt niður í jörðina. En hve mikil er hemlunin af völdum
flóðkraftanna?
Langt er síðan stjarnfræðingar tóku að glíma við þessa
þraut, en þeir eiga m.a. kost á aðferð þar sem saman tengjast
stjarnfræðilegir reikningar á göngu tunglsins og sögulegar
heimildir um myrkva, allt frá tímum hinna fornu menningar-
þjóða fyrir botni Miðjarðarhafs.
Til þess að skýra þessa aðferð, skal ég grípa til þeirrar tölu,
(147)
L