Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.2004, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 2004
Jólablað DV
Hverjir voru vitringarnir
(píp og tessi atjarna?
Mattheus greinir einn guðspjallanianna frá
komu þriggja ferðalanga til bæjarins
Betlehem í Júdeu um þetta leyti fyrir um
2000 árum. Þetta voru ekki venjulegir
ferðamenn heldur höfðu þeir lagt á sig
langa ferð úr austri í ákveðnum tilgangi og
haft stjömur himinhvolfsins að leiðarljósi.
FRABÆRLEGA STÍLUÐ
flft H M-r|| ■■■ 4% fig fft... StíHinn er hreint fráhær, hraður, ögratuli
S\ ilfl E 1 llfl m\ m\ I II og beinskeyttur. Stórskemmtileg
7\ mjk IMI I 1 1M1 iA 7% O B *■ U skáklsaga. Sérlega seiðandi frásögn...
ftl V I I I I vlrlWriwfi áhrifamikil lesning. Hiynur Paii Péisson, fbi.
- lorlag með sal
Öörum þykir líklegra
að vitringarnir þrír
hafi komiðfrá
Mesópótamíu og Ind-
land, Egyptaland og
Armenía hafa einnig
verið nefnd ásamt
öðrum löndum.
þaðan. í vesturhlutanum mátti vinna
gull en í suðurhlutanum þau tré sem
gefa reykelsi og myrru. I Arabíu suð-
vestanverðri þekktu menn stjömu-
himininn gjörla og almennt var sagt
um úlfaldalestir kaupamanna frá Ar-
abíu til Palestínu að þær kæmu tir
austri. Gjafirnar vom heldur ekki vald-
ar af neinu handahófi, gull taldist gjöf
handa konungi og slíka nálgaðist
maður ekki án þess að hafa með sér
gjöf. í musterinu í Jerúsalem bám
prestar svo fram reykelsisfómir og
myrra var ilmefni og notuð tll
lfksmumings.
Frá Mesópótamíu eða Persíu
Öðrum þykir líklegra að vitringam-
ir þrír hafi komið frá Mesópótamíu og
Indland, Egyptaland og Armem'a hafa
einnig verið nefiid ásamt öðrum
löndum. í Babýlómu höfðu menn rýnt
í stjömuhimininn í nokkur þúsund ár
og tæpum 500 árum fýrir okkar tímatal
höfðu þeir smíðað þann hring sem við
köllum stjörnumerkin. Og þótt Ne-
búkadnessar, konungur Babýlómíu,
hafi leitt gyðinga nauðuga austur og
þeir dvahð þar í áratugi dettur mönn-
um ekki í hug að vitringamir séu það-
an fyrr en á 4. öld. Persar höfðu ekkert
sérstaklega fýrir skrásetningu á gangi
himintunglana en Zaraþústra-áhrifin
vega þungt því þau hafa löngum
tengst gestunum úr austri. Á fystu öld-
um kristninnar töldu menn víst að
þama hefðu prestar úr Zaraþústra-sið
verið á ferð en rétt er að geta þess að
austan Palestínu höfðu fjögur rfld
hreinræktaða magoi í sinni þjónustu,
Assýría, Babýlóma, Medía og Persía.
Leiðarljós vitringanna
Mattheus er lflca einn guðspjalla-
manna að nefna stjömuna sem
mennimir úr austri hafa að leiðarljósi
á för sinni til Betlehem. Hann ritaði sitt
guðspjall á árunum 50-70 og Lúkas sitt
um svipað leyti og báðum ber saman
um að Jesú hafi fæðst í Betíehem á síð-
usm stjómarárum Heródesear kon-
ungs. Síðan hafa stjömuffæðingar,
Ferðalangarnir frá Austurlöndum
Færöu barninu konunglegar gjafir;gull,
reykelsi og myrru.
sagnfræðingar og guðfræðingar í 2000
ár brotið heilann um ffásögn
Mattheusar. Þeir telja að Kristur hafi
fæðst einhvem tíma á bilinu 7 f.Kr. til
ársins 1 e.Kr og urðu nokkrir stjam-
fræðilegir viðburðir á þeim árum, en
ekki er tahð að Pólstjömuna, nýstimi
úr kínverskum samtímaheimildum
eða halastjömu að ræða.
Dans Júpíters, Mars og
Satúrnusar
Sjö árum fyrir okkar tímatal varð
samsph Júpíters og Satúmusar hvorki
meira né minna en þrisvar sinnum á
sama árinu en það gerist á um 900 ára
fresti. Fyrsta samspihð var seint í maí,
annað í september og það þriðja í bytj-
un desember. Plánetumar komu eklá
mjög nálægt hvor annarri og því h'tih
möguleiki á að þær htu út eins og ein
stjama. Atburðurinn hefur þó haft
mikla þýðingu fyrir stjömufræðinga
þess tíma því Júpíter var pláneta kon-
unga og Satúmus var vemdari gyð-
inga. Nokkrum mánuðum eftir síðasta
samspihð, eða í febrúar 6 árum f.Kr.,
bættist svo Mars í þennan dans og ger-
ist það á 800 ára fresti, ekki er ólfldegt
að stjömufr æðingum eystra hafa þótti
nokkuð til þessa koma en þeir gám
spáð fyrir um aha þessa dansa á him-
inhvolfinu. Enn em þeir til sem telja að
stjaman Betíehem hafi verið Júpíter.
Þegar pláneta er í svokahaðri bak-
lireyfingu er engu lflcara en hún myndi
lykkju á ferð sinni á bak við stjömum
prýtt himinhvolfið og hún virðist stað-
bundin á hvorum enda lykkjunnar
með berum augum, heha sex daga í
meyjarmerldnu. Þannig hefur hún
einmitt htið út frá Júdeu 25. desember
2 árum fyrir okkar tímatal. Því miður
rímar þessi lausn á Betlehemstjöm-
inni hreint ekki við nýjustu kenningar
ffóðra manna en þeir telja margir
næsta víst aö Jesús frá Nazaret hafi
fæðst í byrjun eða um miðjan septem-
ber 3 árum fyrir okkar tímatal.
rgj@dv.is
Heimild: Vísindavefur H.í.
.salkaforlai
.IS Salka
„Þegar Jesús var fæddur í Betlehem í Júdeu á dögum Heródesar
konungs, komu vitringar frá Austurlöndum til Jerúsalem og sögðu:
„Hvar er hinn nýfæddi konungur Gyðinga? Vér sáum stjörnu hans
renna upp og erum komnir að veita honum lotningu."
Þegar Heródes heyrði þetta, varð
hann skelkaður og öh Jerúsalem með
honum. Og hann stefrídi saman öh-
um æðstu prestum og fræðimönnum
lýðsins og spurði þá: „Hvar á Kristur
að fæðast?"
Þeir svömðu honum: „í Betíehem
í Júdeu. En þannig er ritað hjá spá-
manninum: Þú Betlehem, í landi
Júda, ekki ertu síst meðal hefðarborga
Júda. Því að höfðingi mun frá þér
koma, sem verður hirðir lýðs míns,
ísraels."
Þá kahaði Heródes vitringana tíl
sín á laun og grófst eftir því hjá þeim,
nær stjaman hefði birst. Hann sendi
þá síðan th Betíehem og sagði: „Farið
og spyrjist vandlega fyrir um bamið,
og er þér finnið það látið mig vita, th
þess að ég geti einnig komið og veitt
því lotningu."
Þeir hlýddu á konung og fóm. Og
stjaman, sem þeir sáu austur þar, fór
fyrir þeim, uns hana bar þar yfir, sem
barnið var. Þegar þeir sáu stjömuna,
glöddust þeir harla mjög, þeir gengu
inn í húsið og sáu barnið og Maríu,
móður þess, féhu fram og veittu því
lotningu. Síðan luku þeir upp fjár-
hirslum sínum og færðu því gjafir,
guh, reykelsi og myrrn.
En þar sem þeir fengu bendingu í
draumi að snúa ekki affur th
Heródesar, fóm þeir aðra leið heim í
land sitt."
Saga eða sannleikur?
Þessa frásögn af heimsókn vitring-
anna þriggja frá Austurlöndum er að
finna í öðrum kafla Mattheusarguð-
spjahs og er hún í hópi þekktustu frá-
sagna Bibh'unnar. Allar götur síðan
hafa menn velt þessum þremur gest-
um fyrir sér, uppruna þeirra og
ástæðum ferðarinnar og komist að
ótal niðurstöðum. Th em og þeir sem
véfengja þessa frásögn og telja hana
tóman thbúning guðspjahamanns-
ins. Þeir sem trúa frásögninni, og aðr-
ir sem telja fót fyrir henni, hafa rann-
sakað málið af kappi öldum saman og
komist að ýmsum niðurstöðum en
nú um stundir ber þrjár thlögur um
vitringana einna hæst.
Fyrst ber að geta þess að nýja
testamentíð er ritað á grísku og þar er
orðið magoi, í eintölu magos, notað
um ferðamenn þessa. Orðið er tahð
tökuorð úr fompersnesku og annað-
hvort dregið af magush eða magu-
pati. Sá var tithl prestastéttar, ef ekki
ættkvíslar, austur í Medeu þar sem nú
er norðvesturhluti írans.
Vitringarnlr fylgdu hlmlntunglum Nokkrir
stjarnfræðilegir viöburðir koma til greina.
Vitrir menn og fróðir
Tahð er prestastétt þessi hafi gegnt
álflca hlutverki meðal Persa og anda-
læknar eða sjamanar meðal annarra
fomþjóða. í upphafi aðyhtust þeir
náttúmtrúarbrögð en með tilkomu
spámannsins Zaraþústra, einhvers
staðar á mihi 1400 og 600 árum fyrir
okkar tímatal, hófu þeir að
fyigja kenningum hans
sem grundvaUast á tví-
hyggjunni. Tvö öfl berj
ast um völdin í heim-
inum, fuhtrúar hins
góða og hins iha. Hið
góða sigrar að lokum
og vekur hina dauðu
th lífsins, skapar para-
dís á jörð og nýtur eldur-
inn sérstakrar helgi í Zara-
þústra-sið. Persnesku
prestamir virðast hafa
horfið vandræðalaust inn
á þessar nýju brautir og gegnt sömu
hlutverkum og áður. Fræðimenn hafa
margir tahð hugsanlegt að Zaraþústra
hafi sjálfur verið magos og á 5. öld fyr-
ir okkar trmatal segir Heródótos sagn-
ffæðingur þá ekki aðeins sjá um fóm-
ir, draumráðningar og spámennsku
heldur skyggnist þeir í fyrirbæri í him-
inhvelfingunni, gegni stjómsýslu, veiti
stjómvöldum ráðgjöf af ýmsu tagi og
sjái um bókhald svo nokkuð sé nefrít.
Uslinn með Alexander
Landvinningar Alexanders mikla á
síðari hluta 4. aldar fyrir okkar tímatal
galopnuðu gáttir í austur og vestur.
Vetrinum 331-330 f. Kr. eyddi Alex-
ander í að ráðast inn í Persíu og síðan
hafði hann ævinlega persneska presta
í sinni þjónustu. Landvinningamir
virðast þó ekki hafa breytt þekkingu
Vesturlandabúa á austrænum trúar-
brögðum, í grískum og latneskum
heimhdum urðu prestamir fuhtrúar
ahra þeirra sem höfðu með guðsdýrk-
un og andlega hluti yfirleitt að gera.
Þegar nær dregur upphafi okkar tíma-
Vjtringarnír voru langt að
komnir. Menn greinir þó
enn á um hvaöan þeir komu.
magot
haft um presta utan
Persíu, þeir em þekktir
um aht Miðjarðarhafs-
svæðið og hjá Grikkjun-
um Strabóni og Plútar-
kosi og gyðingnum
Jósefusi em þeir gyðing-
_____ ar. Á þessum tíma er orð-
ið þannig ekki lengur
einskorðað við gömlu persnesku stétt-
ina heldur nær það yfir aha fróða, vitra
og fjölkunnuga menn. Og þar með em
uppruni og ættir vitringanna þriggja í
Mattheusarguðspahi mjög á huldu.
Frá Arabíu
„Þegar Jesús var fæddur í Betíehem
í Júdeu á dögum Heródesar konungs,
komu vitringar frá Austurlöndum th
Jerúsalem og sögðu: „Hvar er hinn ný-
fæddi konungur Gyðinga? Vér sáum
stjömu hans renna upp og erum
komnir að veita honum lotningu."
segir Mattheus ferðalangana hafa sagt
við Heródes konung sem varð að sjálf-
sögðu skelfingu lostinn, hann var að
sönnu ekki nýfæddur né sonur hans.
Spuminguna hafa menn vhjað túlkað
þannig að aðkomumennimir hafi ekki
verið Hebrear eða gyðingar ekki síður
en staðhæfinguna um að þeir komi frá
Austurlöndum. Og af því að þeir
þekkja th himintungla koma austræn-
ar þjóðir th greina. Samkvæmt einni
kenningunni komu þeir frá Arabíu,
gjafir þeirra th bamsins koma ahar
Spennandi saga... sem grípur mann
föstum tökum. Mjög fallega skrifuð,
íbeinskeyttumstíl. Páll Baldvin, Stöð 2
Verulega velskrifuðsaga... frumleg...
dularfull... óvenjuleg. Jón Yngvi, Kastljós
Og stíllinn er meistaralegur.
Kaldhamraður og beittur, algerlega stælalaus
og engu orði ofaukið Beri aðrir betur.
... einn athyglisverðasti íslenski höfundur
sem ég hef lesiðlengi. Friðrika Benónýs, Mbl.