Dagblaðið Vísir - DV - 01.10.2005, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 7. OKTÓBER 2005
Helgarblað DV
Sjálfhverfa er orð sem heyrist æ oftar í samræðum manna á milli.
Það er ekkert nýtt að eldri kynslóðin hafí áhyggjur af yngri kynslóðinni
og nú fmnst hinum eldri sem ungt fólk sé óþarflega og jafnvel hættu-
lega sjálfhverft. Sjálfhverfa getur þó teygt sig upp allan aldursskalann.
Narcissismi er gamalt hugtak, kennt við hinn gríska Narcissus sem
varð ástfanginn af eigin spegilmynd. Sá sem þjáist af narcissisma er
haldinn sjáifsást á háu stigi, en narcissismi var skráður sem geðsjúk-
dómur árið 1980 og talið er að um það bil 1% mannkyns þjáist af þess-
um kvilla sem getur birst frá mildum einkennum upp í að vera hættu-
legt ástand.
Þjóðfélagsgerð eins og á íslandi og víðar í hinum vestræna heimi
hefur tekið miklum breytingum á undanförnum áratugum. Þeim breyt-
ingunum fylgir ástand sem gæti kynt undir sjálfhverfu og jafnvel
narcissisma þar sem samkennd er á undanhaldi og krafan um að hver
sé sjálfum sér næstur verður háværari.
VÖRUMST ALLT
HEIMSÓSÓMATAL
Margrét Pála
Ólafsdóttir, kenn-
ari og höfundur
Hjallastefnunnar,
dáist að því hvað
unga fólkið okkar
er frjálst og öruggt
en telur mikilvægi
þess að kenna því
um samskipti og
virðingu aldrei of-
metið.
„Við sem aðhyllumst Hjalla-
stefnuna tökum þátt í að móta
framtíðina með okkar skólastarfi,“
segir Margrét Pála. „Hvað varðar
sjálfshyggjuna í þjóðfélaginu finnst
mér vera tvær hliðar á því máli.
Annars vegar fagna ég því einlæg-
lega hvað börn eru rniklu frjálsari
og öruggari en þau voru og gera
miklu meiri kröfur fyrir sig. Þau eru
sjálfstæðari og bara taka sér meira
rými í lífinu, sem mér finnst frábær
breyting frá þeim tíma þegar börn-
um var sagt að þegja og bíða. En ef
við erum einvörðungu í stöðugri
sjálfstyrkingu og gleymum að
kenna og þjálfa hinn félagslega
þátt, samskipti, vináttu, virðingu,
umhyggju og sveigjanleika, þá er
hættan sú að við töpum jafnvæginu
og förum yfir strikið í hina áttina. Þá
fáum við samfélag þar sem fólk er
upptekið af sér og sínu og gleymir
að líta til næsta manns."
á mjög marksækinn hátt að vinna
að einstaklingsstyrkingu barna og
félagsþjálfun. Við höfum reyndar
okkar kenningar um það að maður
geri það öðruvísi með stúlkum en
drengjum, stúlkur þurfa meiri ein-
staklingsstyrkingu meðan drengir
þurfa meira af félagslega þættinum.
Það er hluti af okkar námskrá að
vinna að þessu, meðal annars með
jákvæðum aga og hegðunar-
kennslu. Við þjálfum börn í jákvæð-
um viðhorfum gagnvart öðrum, og
hreinlega æfum þessa þætti í okkar
daglega lífi.“
Pendúlsláttur sögunnar
Margrét Pála vill ekki tjá sig um
hvort þessum þáttum sé ábótavant
í almennu skólastarfi en telur að
áherslan sé þó allmikið á árang-
ursmiðaðar niðurstöður. Hún segir
líka langa biðlista á allar deildir
leikskóla og skóla Hjallastefnunnar.
„Nú bjóðum við upp á skóla fyr-
ir 5-8 ára börn í viðbót við leikskól-
ann og ef foreldrar kjósa og aðstæð-
ur leyfa þá eigum við án efa eftir að
teygja okkur lengra. Það er full þörf
á því.“
Hún segist ekki vera mikið fýrir
heimsósómatón og finnst stórkost-
legt hversu frjáls börn og unglingar
eru í dag. „Þau þora að segja skoð-
un sína og telja sig hafa rétt í lífinu.
Ég held að þjóðfélagið núna sé í
eðlilegu samræmi við það að við
erum nýlega komin frá samfélagi
sem bældi of mikið niður. Þess
vegna erum við farin yfir strikið
hinum megin, það er þessi pendúl-
sláttur sögunnar. Við förum dálítið
.út í öfgarnar en ég vona innilega að
við stefnum að meira jafnvægi í
framtíðinni."
Fáirtakaof mikiðá
kostnað hinna
Margrét Pála hugsar
með depurð til þess hvern-
ig slíkt samfélag liti út. „Þar
er harka og samkeppni,
mikil sjálfsupphafning og
dýrkun á einstaklingsafrek-
um. Skuggahliðin á ofþjálf-
un einstaklingsstyrkingar
yrði ofbeldi, reglubrot hvers
konar og yfirgangur og það að
fáir taka of mikið á kostnað
hinna. í mínum huga er slíkt af-
siðun, ég leyfi mér hiklaust að
nota það hugtak."
Hjallastefnan er höfundarverk
Margrétar Pálu en fjöldi fólks
deilir þessari hugsjón
með henni. „Við
byggjum á okkar
eigin Hjalla-
námskrá sem er
viðbót við
hefðbundið
leikskóla- og
skólastarf.
Þar erum við
edda@dv.is
1. Einstaklingurinn hefur sterka tilfinningu fyrir mikilvægi sjálfs sín (ýkirframmistöðu, árangur og hæfi-
leika og býst við að vera álitinn meiri en aðrir jafnvel þótt hann hafi engu áorkað).
2. Hann er haldinn ranghugmyndum um eigin velgengni, völd, gáfur og fegurð.
3. Hann trúir þvi að hann sé einstakur og geti aðeins umgengist eða haft samskipti við þá sem hafa öðlast
virðingarsess í þjóðfélaginu.
4. Hann heimtar aðdáun alltaf og alls staðar.
5. Honum finnst hann eiga rétt á fínum titlum og nafnbótum þó hann hafi ekkert gert til að verðskulda þá.
6. Hann er skapbráður og notfærir sér aðra til að ná árangri.
7. Hann er ekki fær um að hafa samúð með fólki og getur ekki samsamað sig tilfinningum og þörfum ann-
arra.
8. Hann er öfundsjúkur út í annað fólk og telur að aðrir séu öfundsjúkir út í hann.
9. Hann er hrokafullur og yfirlætislegur.
10. Hann elskar að vera í sviðsljósinu.
Sálfræðingarnir
Gömlu gildin mikilvæg
Bjöm Harðarson segir að sjálf-
hverfa sé vaxandi vandamál þó hún
eigi ekki endilega skylt við persónu-
leikaröskunina narcissisma.
"Ég veit bara ekki hversu algeng-
ar þessar raskanir em, en auðvitað
getur fólk verið mjög sjálfhverft þó
ekki sé um alvarlegan sjúkdóm að
ræða,“ segir Björn. „Sjálfhverfan
eykur hins vegar annars konar
vandamál, eins og þunglyndi, sem
hefur aukist töluvert síðustu ára-
tugi. Hluti af skýringunni getur ver-
ið að samkennd fólks hefur minnk-
að og einstaklingshyggjan er miklu
meiri. Það skilar sér svo í slæmu
þunglyndi ef fólk lendir undir í allri
samkeppninni."
Jóhann Ingi Gunnarsson sál-
fræðingur tekur í sama streng og
segir heilkennið narcissisma mun
alvarlegara en sjáflhverfuna sem
blasir við í þjóðfélaginu. „Ég hef
samt þungar áhyggjur af því hvert
stefnir og tel að við þurfum að finna
hinn gullna meðalveg. Sam-
kenndin er á undanhaldi
og öll afstaða fólks
miklu harðari. Ég hef
rætt þessa þróun í
mínum fyrirlestr-
um og finnst það
áhyggjuefrú að
fólk geri alltaf
ýtrustu kröfur,
þurfi að öðlast
allt og upplifi
sig „lúsera" ef
það gengur
ekki eftir.
Þakklætið, sem
var einhvern
tíma talið með-
al helstu
dyggða, er líka
að hverfa.
Krökkum finnst
fermingarveisla
sem skilar ekki
ákveðnum ágóða lé-
Jóhann Ingi Hefur þungar áhyggjur af
minnkandi samkennd.
leg
lyndi
ferming og öll samkennd og
samhjálp þykir hallærisleg. Ég
hef heyrt ijármálamann
ráðleggja fólki í ræðu
að ef það vilji eignast
vin skuli það frekar
fá sér hund en
reyna að tengjast
öðrum mann-
neskjum. Þjóðfé-
lagið er að breyt-
ast mjög ört og
mikilvægt að þeir
sem eldri em
kenni bömunum
gömlu góðu gild-
in. Það veitir ekki
af því í öllu áreit-
inu.“
Björn Telursam-
keppnishörkuna
valda auknu þung-
SAGAN AF NARCISSUS
Narcissus var sonur
konungs guðanna á
Ólympusljalli, Seifs, og
vatnadísarinnar Leiriope.
Seifs, sem var ekki við eina
fjölina felldur, fékk stund-
um fallegu dísina Echo til
að trufla Hem konu sína
með löngum og skemmti-
legum sögum. Þá notaði
Seifur tækifæri öog for-
færði aðrar vatnadísir.
Þegar Hera komst að
piottinu refsaði hún Echo
með því að gera hana mállausa að
öðm leyti en því að Echo gat end-
urtekið það sem aðrir hrópuðu.
Echo var hinsvegar yfir sig ást-
fangin af Narcissusi sem var ein-
staklega fallegur en hégómagjarn
unglingur. Narcissus hafði þegar
þar var komið sögu valdið fjölda
unglinga af báðum kynjum sker-
andi ástarsorg því fátt var honum
jafn fjarri og að verða ástfanginn.
Einhverju sinni elti Echo
Narcissus út í skóg og faldi sig á
bak við tré og fylgdist með honum.
Hún þráði að ávarpa hann en gat
það ekki að fyrra bragði vegna refs-
ingar Hem. Þegar Narcissus heyrði
þmsk hrópaði hann: Hver er þar?
Það eina sem Echo gat gert var að
endurtaka orðin og þannig gekk
það á víxl þangð til Echo
leystist upp af harmi og
ekkert varð eftir af henni
nema bergmálið.
Narcissus hélt áfram
lengra .inn í skóginn og
kom að spegilsléttri og
tærri tjörn. Þar sem hann
var þyrstur beygði hann
sig niður til að drekka en
sá þá sína eigin spegil-
mynd í tjörninni, Hann
var heillaður af myndinni
og sat klukkustundum
saman og dáðist að spegilmynd-
inni og reyndi að snerta hana. Þeg-
ar það tókst ekki varð hann viti
sínu fjær, tók rýting sinn og stakk
honum í hjartastað. Hann lést og
féll í tjörnina hrópandi síðustu
orðin til eigin spegilmyndar,
Þar sem blóð hans barst á land
uxu hin undurfögm narcissus-
blóm.