Freyr - 15.02.1966, Blaðsíða 15

FREYR
89
GUÐMUNDUR GÍSLASON:
Um ormaveiki í sauöfé
f þrðngum högum
Þegar þess er gætt, hve lengi sauðfjárrækt-
in hefur verið aðalatvinnuvegur íslenzku
þjóðarinnar, má það teljast furðulegt, hve
hér á landi er enn lítil vitneskja um sauð-
fjárorma, tegundir þeirra, lífsskilyrði, þró-
un og ýmiskonar skaðsemi.
í öllum sauðfjárræktarlöndum hefir
ormaveiki reynzt valda einna mestum bú-
sifjum við þessa búgrein og baráttan gegn
ormasýkingu á ýmsan hátt mótað búskap-
arháttu og alla meðferð fjárins.
Á íslandi hefir lengst af verið háð stríð
við lélegt gróðurfar, harða vetrarveðráttu
og oft mjög takmarkað fóður. En samfara
því hafa þó verið möguleikar til beitar á
víðáttumiklu landi mikinn hluta ársins
Sjaldan hefir kreppt verulega að fénu nema
seinni hluta vetrar og á vorin, en á þeim
tíma árs mun ormasýking oft hafa tekið
þungan skatt af sauðfjárbúunum.
Ekki eru til, svo ég viti, neinar greinileg-
ar lýsingar á skaðsemi af völdum ormaveiki
í sauðfé hér á landi frá fyrri öldum.
Magnús Stephensen lýsir í ritgerð sinni
frá 1808(*) vanþrifum af völdum ormaveiki,
sem valdi langvarandi uppdrætti í íslenzku
sauðfé og telur, að oft drepist af þessum
sökum fjöldi fjár, einkum í votviðrasömum
árum.
I ritgerð, sem kom út 1879 (2), lýsir Snorri
Jónsson dýralæknir lungnaormaveiki í sauð
fé, sem liggi í landi í sumum héruðum sunn-
anlands og valdi oft, nokkur ár í röð, miklu
fjártjón.i. Hann lýsir einþig langvarandi
skitupest í fé, sem oft leiði til dauða, og seg-
ir, að hún sé mjög algeng að vorinu, einkum
í veturgömlu fé og lambám, ef ekki er nægi-
lega vel fóðrað. Lítill efi er á því, að hér er
Snorri að lýsa fjártjóni af völdum garna-
orma.
Magnús Einarsson lýsir í ritgerðum, sem
birtust í Frey á árunum 1904—1905 (3 og 4),
rannsóknum, sem hann gerði á skæðri
ormveiki í fé á Austurlandi og mest bar á í
gemlingum, en einnig í fullorðnu fé. Hann
getur um það, að á sumum bæjum á Fljóts-
dalshéraði hafi drepizt frá 50—70 gemling-
ar úr ormaveiki yfir veturinn, mest í marz
og apríl. Magnús dýralæknir gerir þessum
málum mjög ýtarleg skil í greinum sínum
og gefur bændum ýmis ráð, sem enn eru í
fullu gildi og hefðu án efa komið að góðu
haldi, hefði þeim verið fylgt.
En raunin varð sú, að málinu var lítið
sinnt, og það sem af er þessari öld hefir
ormaveiki í sauðfé alltaf annað slagið vald-
ið miklu tjóni hér og bar um landið, eink-
um í sambandi við óhagstætt tíðarfar og
lélegt fóður(6 og 7).
Einna alvarlegast var ástandið á Suður-
landi um og eftir 1930. Þá hafði lengi verið
notazt við tóbak sem ormalyf, en það virt-
ist nú ekki nægja lengur til að hamla gegn
ormasýkingunni. Á árunum 1933—35 vann
Níels Dungal prófessor að rannsóknum á
ormaveiki í sauðfé og hóf lækningar með
ormalyf, sem við hann er kennt(8). Dung-
alslyfið reyndist mikill bjargvættur í bar-
áttunni við ormaveikina og var um árabil
nær eina lyfið, sem notað var víða um land-
ið. En á síðustu árum hafa komið ýmis ný
ormalyf til viðbótar, eins og kunnugt er.
Meðan engar hindranir voru á ferðum
sauðkindarinnar, girðingar þekktust ekki
og fénu var haldið reglubundið til beitar í
víðum högum að vetrinum, var fremur lítil
sýkingarhætta, vegna þess hve mikil dreif-
ing var á saurnum, og því lítil hætta á því,
að féð æti mikið af ormalirfum. Á þeim