Freyr - 15.07.1973, Qupperneq 9

Smjörgerð
5000 ára
Orkumagn heimsins hefur safnast saman
á ýmsum öldum um hundruð þúsunda eða
jafnvel milljónir ára. Öll þau fituefni í
jörðu, sem unnin hafa verið og enn felast
þar, olíur og gas, varðveita forna sólar-
orku í geysilegum mæli, en sú orka er
stöðugt leyst úr læðingi, mannkyninu til
gagns, þegar þessar fornu birgðir brenna.
Á okkar tímum er orku sólarinnar safn-
að úr gróðri jarðar og síðan notuð fljótlega
en ekki geymd í jarðarskauti né í iðrum
hennar. Olíur ýmissa jurta eru notaðar til
smjörlíkisgerðar og smjörlíkið síðan aftur
sem neyzluvara nokkrum mánuðum síðar.
Sá orkugjafi er aðeins 100 ára sem verk-
smiðjuframleiðsla og þá um leið sem orku-
gjafi í tilveru mannkynsins.
Allt öðru máli gildir um smjörið. Það
er að vísu framleitt úr orku þeirri, sem
jurtirnar hafa skapað með hjálp sólargeisl-
anna.
í líkama kvendýrs myndast mjólkin af
þeirri næringu, sem þau fá með neyzlu
jurtanna og lifandi skepnur eru þær verk-
smiðjur, er framleiða smjörfituna, en úr
henni er smjörið gert, eins og allir vita.
Þegar maður fréttir, að smjörlíkisgerð 1
heiminum sé aðeins 100 ára þá vaknar
spurningin: Hve lengi hefur smjör verið
gert?
Því er að svara, að minnsta kosti 5000
ár eru með vissu síðan fyrst var búið til
smjör, og líklega er smjörgerð enn eldri.
Ekki er víst, að smjörið hafi í fyrstu
verið gert til þess að smyrja brauð. Æva-
fornar sögur segja frá því, að smjör hafi
orðið til þegar mjólkurbelgir voru bundnir
um bök smala og hjarðmanna, sem voru
á ferli með hjarðir sínar í fjallalöndum
suðurlanda á ýmsum tímum. Ekki fara
sögur af því hve feit sú mjólk var, en
fitan hefur þar, eins og í nútíma smjör-
gerð, orðið að smjöri, þannig, að fitukúl-
urnar hafa runnið saman.
Frá ævafornum heimildum er vitað, að
smjör hefur verið notað við trúarlegar
athafnir, sem læknislyf, hársmyrsl, vagna-
smurning, olía til eldsneytis og svo sem
næring fólks.
Myndrænar athafnir við smjörgerð eru
til sem musterisskreyting í Mesopótamíu.
Þær skreytingar eru í Ur og eru um 3000
ára.
Veda-handritin indversku eru eitthvað
yngri en myndskreytingarnar í upprunabæ
Abrahams, en þau segja frá smjörgerð,
sem þá hefur verið þekkt og viðhöfð frá
ómunatíð. Þá var smjör gert á þann hátt,
að spaðar voru látnir hreyfast um lóðrétt-
an öxul, með öðrum orðum: þá var strokk-
að.
5000 ár, það er langur tími og ef við
miðum við ættliðafjölda og segjum bara 4
ættliðir á öld, þá eru þetta svo sem 1250
ættliðir, sem hafa búið til smjör og notað
það á einn og annan hátt. Hve margar
hugmyndir ætli það séu, sem eru svona
gamlar og stöðugt er breytt í veruleika í
daglegri athöfn? Því er ekki auðsvarað.
Auðvitað hafa ýmsar aðferðir verið notað-
ar til þess að breyta smjörfitu í smjör
(eða mjólkurfitu ef betur þykir við eiga
að kenna fitu þessa við sitt frumefni), en
hvaða tæki sem notuð eru byggist smjör-
gerðin alltaf á því, að fitukúlurnar renni
saman og myndi samfellu, er loði saman
eins og smjörið, sem við öll þekkjum. En
smjörið er misjafnt eftir því hvaða skepn-
ur það eru, sem framleiða mjólkurfituna.
F R E Y R
339