Freyr - 01.09.1998, Blaðsíða 20

vistvænn í nýju reglugerðinni með
hliðsjón af því að það er orðið al-
gengara í málinu en vistrænn og
jafnframt að merking orðsins vist-
vænn, sbr. miljbvenlig í dönsku,
virðist falla betur að efni reglugerð-
arinnar. Merkingin er skýrð svo:
„sem talið er að valdi ekki veruleg-
um skaða á umhverfi.”
Hvað sauðfjárræktina varðar eru
helstu breytingamar þær að heimilt
verður að nota sýkla- og sníklalyf til
fjögurra í stað tveggja vikna aldurs
lamba og fram að þeim tíma fyrir
mæður þeirra, t.d. ormalyf. Aftur á
móti verður farið að taka tillit til
landgæða, bæði ástands gróðurs og
jarðvegs, þegar viðurkenndar við-
miðunarreglur liggja fyrir til að
byggja á beitarþolsmat fyrir einstök
heimalönd og afrétti. Þá eru í reglu-
gerðinni ákvæði sem setja skorður
við ofnotkun tilbúins áburðar, tryggð
skal góð meðferð fjárins og það skal
allt vera einstaklingsmerkt og skráð.
Bæði bændur og afurðastöðvar skulu
sækja um viðurkenningu hjá við-
komandi búnaðarsambandi en áður
annaðist landbúnaðarráðuneytið
þann þátt. Gæðaeftirlit er sem fyrr á
höndum búnaðarráðunauta og dýra-
lækna. Reiknað er með að allmargir
sauðfjárbændur muni geta uppfyllt
þau skilyrði sem sett eru í nýju
reglugerðinni um vistvæna sauðfjár-
framleiðslu. Þetta er mjög vænleg
leið til gæðastýringar sem stuðlar að
bættri ímynd, betri afkomu og fellur
vel að þeirri gæðastýringu sem
GAMES gæðakerfið gerir til innra
eftirlits í sláturhúsunum (5).
Lífrænn
sauðfjárbúskapur
Með lögum nr. 162/1994 og reglu-
gerð nr. 219/1995 um lífræna land-
búnaðarframleiðslu var í fyrsta
skipti hér á landi myndaður opinber
rammi um lífræna búskaparhætti.
Skömmu síðar fengu tvær vottunar-
stofur heimild til að annast eftirlit og
vottun, fyrst Vottunarstofan Tún í
Vík Mýrdal og Vottunarstofan LÍV í
Reykjavík. Þær hafa mótað eigin
reglur í samræmi við lög og reglu-
gerð sem byggja mjög á alþjóðleg-
um grunni og hafa nú 10 bændur og
þrjú sláturhús uppfyllt skilyrði þeirra
til lífrænnar sauðfjárframleiðslu.
Aðeins er um kjöt að ræða því að
ullarmagnið er alltof lítið til vinnslu
en trúlega er markaður fyrir lífrænt
vottaða ull og ullarvörur, t.d. í
Þýskalandi. Eitt er víst að lífræni
markaðurinn er alls staðar í vexti og
þar eru hæstu verðin. Lífrænir bú-
skaparhættir fela m.a. í sér víðtæka
gæðastýringu á öllum stigum fram-
leiðslu, vinnslu og dreifingar (6).
Umhverfiskröfur eru mun meiri en í
vistvænu framleiðslunni, þ.e. minni
efnanotkun, hefðbundin lyf eru ekki
leyfð nema í neyð og tilbúinn áburð-
ur er útilokaður. í sauðfjárfram-
leiðslunni er þó sitthvað svipað eða
sameiginlegt með lífrænum og vist-
vænum búskap svo sem einstak-
lingsmerking búfjár, rekjanleiki var-
anna og eftirlit með beitilöndum (7).
Þannig hefur bóndi með vistvæna
sauðfjárrækt uppfyllt ýmis veiga-
mikil skilyrði lífræns búskapar og á
hægar en aðrir með að aðlagast hon-
um en það fer að mestu eftir mögu-
leikum hans til öflunar lífræns vott-
aðs vetrarfóðurs.
Þess ber að geta að í febrúar sl.
kom út reglugerð nr. 90/1998 um
breytingu á reglugerð nr. 219/1995
um lífræna landbúnaðarframleiðslu.
Lífrænt vottaða dilkakjötið hefur
allt farið á innanlandsmarkað þar
sem nokkuð hærra verð hefur verið
greitt fyrir það en hið almenna. Nú
eru í gangi athuganir á möguleikum
á útflutningi. Ljóst er að mun færri
sauðfjárbændur hafa tök á að fara út
í þessa framleiðslu en þá vistvænu.
Hin smærri fjárbú, einkum í blönd-
uðum búskap, og fjárbú á jörðum
sem hafa afnot af stórum túnum eða
engjaslægjum eru í bestri aðstöðu til
að hefja aðlögun að lífrænum bú-
skap (8). I öllum nágrannalöndum
okkar eru greiddir aðlögunarstyrkir,
m.a. vegna eftirlits og vottunar-
kostnaðar og myndu þeir vafalaust
stuðla að þróun lífræns búskapar hér
á landi. Nú liggur fyrir þingsályktun
um aðlögun að lífrænum landbún-
aði, samþykkt á Alþingi 4. júní 1998,
þar sem skorað er á ríkisstjómina að
undirbúa viðeigandi breytingar á
landbúnaðarlöggjöfinni til þess að
unnt sé að veita aðlögunarstuðning.
Nú þegar er raunar heimild til þess í
búnaðarlögum nr. 70/1998. Vonandi
fjölgar þeim fjárbændum sem sjá sér
fært að nýta sér lífrænan búskap sem
leið til gæðastýringar.
Mý sóknarfæri
Um þessar mundir er að lifna dálítið
yfir sauðfjárbúskapnum eftir nær
tveggja áratuga samdráttarskeið.
Markviss gæðastýring á sauðfjárbú-
um og í afurðastöðvum getur orðið
veigamikill liður í nýsköpun þessar-
ar búgreinar. Gæðastýring er leið tii
að efla hagræðingu og bæta rekstur,
ímynd og samkeppnisstöðu. Form-
leg viðurkenning þarf að fást á þeim
miklu gæðum sem íslenskrar sauð-
fjárafurðir hafa. Nú hefur skýr
stefna verið mörkuð og reglur settar.
Eg tel eðlilegt að leiðbeiningaþjón-
ustan gegni forystuhlutverki við þró-
un og framkvæmd gæðastýringar í
sauðfjárrækt í samvinnu við ýmsa
aðra aðila. Hér er því á ferðinni all
umfangsmikið framtíðarverkefni.
Tilvísanir
1. Ólafur R. Dýrmundsson (1998). Gæða-
stýring í landbúnaði. Freyr 94 (1), 37-
39.
2. Ólafur R. Dýrmundsson (1997). Lífræn
og vistræn sauðfjárrækt. Freyr 93 (6),
232-233 & 246.
3. Ályktun Búnaðarþings 1995, mál nr 18,
þingskjal nr. 76 um erindi landbúnaðar-
hóps Gæðastjómunarfélags Islands um
átak í gæðastjómun í landbúnaði, lagt
fram af umhverfisnefnd.
4. Ólafur R. Dýrmundsson (1996). Um-
hverfistengd gæðastýring. Freyr 92 (3),
110-111.
5. Jón Gunnar Jónsson (1998). Gæða-
keðja frá búi að borði. Freyr 94 (9), 37-
38.
6. Ólafur R. Dýrmundsson (1994). Líf-
rænn landbúnaður. Freyr 90 (10), 366-
369.
7. Ólafur R. Dýrmundsson (1995). Lífræn
sauðfjárrækt. Sauðfjárræktin 13. árg.
269-280.
8. Magnús Óskarsson og Ólafur R. Dýr-
mundsson (1997). Sauðfé og engja-
rækt. Freyr 93 (6), 252-254.
20- Freyr 1 1/98