Prentarinn - 01.10.1978, Blaðsíða 13

JÓN ÞÓRÐARSON:
Samheiti félaganna
í 54. árgangi Prentanins, 1.—5.
tbl., er rætt um sameiningu
bókagerðarfélaganna, Bók-
bindarafélags íslands, Grafíska
sveinafélagsins og Hins íslenzka
prentarafélags, þar sem lagðar
voru fyrir formenn téðra félaga
fimm spurningar, sem þeir
svöruðu og skýrðu allgreinilega
frá skoðunum sínum og gagn-
semi þess að standa sem ein
heild, bæði inn á við og út á við.
Mér virðist. að þeir séu nokkurn
veginn sammála um fjórar
fyrstu spurningarnar, enda þótt
ýtarlegri rannsókn og samhæf-
ing muni fara fram, hvað þau
atriði snertir.
Um fimmtu spurninguna,
hvað hið nýja sameignarfélag
skuli nefnast, eru þeir engan-
veginn sammála, þar sýnist sitt
hverjum.
Um samheiti félaganna. ef til
kemur. ætla ég aðeins að fara
nokkrum orðum. Mér er ljóst að
heppilegast mun vera að nafnið
sé stutt og falli vel að íslenzku
máli. Ef horfið verður frá því að
nota eitthvert þeirra heita, er
formenn félaganna hafa stung-
ið upp á, legg ég til að nota
orðið „PrentmenntNú er ekki
lengur um að ræða að bækur
séu ritaðar á kálfskinn eða sel-
skinn og bundnar inn af bók-
bindurum á þann hátt, af mik-
illi snilld. Nú mun nær ein-
göngu vera um prentað mál að
ræða, í einhverri mynd.
Hinn mikilhæfi fræðaþulur
Páll Eggert Ólason, nefndi
bækur sínar „Menn og mennt-
ir“. — Meistari Hallbjörn kemst
svo að orði: „Mál er hugrenn-
ingar, hugsanir búnar orðurn,
orð, birt í hljóðum, hljóð,
geymd í bókstöfum, menning-
ararfur menntaþjóðar.“ — Dr.
Sigurði Nordal farast svo orð
urn áhrifin af prentsmiðju-
rekstri, í grein, er hann ritaði í
bókina Prentlistin 500 ára:
„Ég er nefnilega alinn upp á
miðöldum. Það er ekki nema
steinsnar frá tímum Gutenbergs
til íslenzks sveitabæjar um 1890,
þegar ég lærði að stauta, í
samanburði við áraveginn frá
þessum sveitabæ til stórborga
nútímans — eða jafnvel til
Reykjavíkur á þessu ári. 1940.“
— Þannig lítur þessi íslenzki
hugsuður, frömuður íslenzkra
fræða og málsnilldar, á stór-
aukna útgáfu prentaðs máls,
samfara aukinni menntun.
Auk þessa hafa margir af
forustumönnum prentarastétt-
arinnar á liðnum árum, iðulega
hvatt til frekari þekkingar í
þessari listgrein, samfara stór-
aukinni menntun, til þroska
fyrir sjálfa sig og meðbræður
sína.
Ég hefi undanfarið verið að
velta fyrir mér sæmilegu sam-
heiti félaganna. Ekki hefur mér
tekizt að finna öllu betra nafn
en orðið prentmennt. í þessu
sambandi sneri ég mér til orða-
bókarhöfundarins, Árna
Böðvarssonar cand. mag., og
bað hann að segja mér álit sitt á
orðinu. Hann varð við beiðni
minni og svaraði með bréfi,
dagsettu 11. marz s.l.
Umsögn um orðið
PRENTMENNT
Að mínu mati felsl i orðinu prent-
mennt hvers kyns mennt, starf og þekk-
ing i sambandi við prent. Þetta er þó
nýyrði, að því er ég best veit. og hefur
því ekki unnið sér neina hefðbundna
merkingu í málinu. Af þeim sökum
virðist ekkert þvi til fyrirstöðu að láta
það ná til hvers kyns framleiðslu á
prentuðu máli eftir að þætti höfundar
sleppir, bæði til setningar og mynd-
gerðar. umbrots, prentunar og bók-
bands.
Galli á orðinu er að báðir hlutar þess
rima saman og er það sennilega stirðara
til framburðar þess vegna. Slíks eru þó
allmörg dæmi fyrir í islensku máli, svo
sem vegleg (af veglegur), handband (á
bók), viðlið (af viðliður), snarfari, orð-
hlutar eins og tilskil(ið) o.s.frv.
Arni Böðvarsson.
Vissulega ætla ég ekki að gera
þetta orð (samheiti-nýyrði) að
kappsmáli frá minni hálfu. því
vel má vera að einhverjir frjóir
hugsuðir innan stéttarinnar
finni annað og betra orð yfir
samheitið, ef breytinga er þörf,
að áliti stjórnenda félaganna.
En ekki er skaði skeður þótt
menn leggi höfuðið í bleyti og
hugsi vandlega um þetta.
Frá minni hálfu læt ég svo
útrætt um þetta mál, en óska
félögunum alls hins bezta á
ókomnum árum og áratugum.
Með vinsend og virðingu.
^reníarfttn — 13