Litli Bergþór - 01.12.2010, Page 22

Hugleiðingar Páls Lýðssonar
á aðven-tukvöldi í Brasðratungukirkju
Fluttar 9. desember 2007
Kæru Biskupstungnamenn!
Ég tók að mér að tala við ykkur um jólin og
sitthvað fleira, en hvað get ég sagt ykkur nýtt um
fæðingarhátíð frelsarans? Er ekki þegar allt sagt um
jólin sem hægt er að segja? Víst mætti það ætla en
mér verður það helst fyrir að smækka viðfangsefni
mitt og færa það nær okkur. Tala um Bræðratungu og
umhverfið, sveitina, og þá helst í minningu vinar
míns, Sveins Skúlasonar kirkjubónda í Bræðratungu,
sem er nú ekki hér lengur meðal okkar en kannski þó
nær okkur en við höldum.
Bræðratungukirkju er fyrst getið í kirknaskrá Páls
biskups Jónssonar frá því um 1200. Þetta var land-
námsjörð, þar sem „Eyfröður hinn gamli nam
Tunguna eystri milli Kaldakvíslar og Hvítár og bjó í
Tungu.“ Tungan, óskipt, áður en hjáleigur hennar
urðu til var stóreflis jörð, 85 jarðarhundruð. Sann-
kallað höfuðból, en það heiti var þeim jörðum gefið
sem voru meira en 60 jarðarhundruð að verðmæti.
Nú veit ekki allt yngra fólk hvað átt er við með þessu
hugtaki, jarðarhundrað, en það var sú bújörð sem
framfleytt gat einni kú eða jafngildi hennar, sex
vetrarfóðruðum ám. Sturla Friðriksson erfðafræð-
ingur telur ennfremur að meðaljörðin, 20 hundraða
jörð, hafi átt að geta framfleytt 20 manns. Og svo
maður haldi gamla samanburðinum áfram þá jafngilti
eitt kúgildi 120 álnum vaðmáls og 240 meðalfiskum
dregnum úr sjó.
En þetta á víst ekkert skylt við Bræðratungu,
heldur sú staðreynd að hér sátu alltaf höfðingjar. Um
1200 er hingað kominn Haukdælahöfðinginn
Magnús Gissurarson, bróðir Þorvalds Gissurarsonar í
Hruna. Hann varð síðar Skálholtsbiskup. Og hér var
haldið brúkaup þeirra Halldóru Tumadóttur og
Sighvats Sturlusonar, síðast bónda á Grund í Eyja-
firði. Magnús Gissurarson flutti í Skálholt 1216 og
síðar bjó hér frændi hans, Gissur Þorvaldsson er bjó
um sig hér á staðnum eftir víg Snorra Sturlusonar.
Gissur hafði öflugar varnir í Tungu og víðsýnið
héðan er slíkt að engir óvinir áttu að koma heima-
mönnum að óvörum. Orækja Snorrason Sturlusonar
sótti hann þó heim. Hagaði Gissur því svo til að
flokkarnir mættust í Skálholti, þar sem biskup stillti
til friðar. Þegar Gissur varð jarl fluttist hann norður í
Skagafjörð en við staðnum tók bróðursonur hans,
Klængur Teitsson, og eftir hann sonur hans, Ormur,
er síðar bjó í Haukadal og dó þar 1287.
Bræðratunga komst aldrei í eigu Skálholtsstóls né
Páll Lýðsson frá Litlu-Sandvík.
Fæddur 7 október 1936 - Dáinn 8. apríl 2008.
Hann lést af slysförum nokkrum mánuðum eftir að
hann flutti þessa hugvekju í Bræðratungukirkju.
konungs. Jörðin var það stór að hún þurfti helst
afburðamenn til búsetu. Þessir sterkríku menn þurftu
ekki að gefa kirkjunni neitt eftir. Og Bræðratungu-
kirkju fylgdu aðeins tvær kýr og 12 ær. Og svo
auðvitað Tunguheiðin, sem tókst að verja fyrir ásælni
Obyggðanefndar nú fyrir skemmstu. Samkvæmt
samningum um íslenskar kirkjueignir sem gerður var
í Ögvaldsnesi í Noregi 1297, þá áttu kirkjustaðir að
falla undir íslensku kirkjuna ef þeir voru meira en
hálfir í eigu kirkjunnar.
Ekki datt höfðingjum í Tungu í hug að gefa kirkj-
unni svo mikið. Eins og ég sagði áðan var Tungan öll
85 jarðhundruð og þá átti kirkjan aðeins fjögur
jarðarhundruð í fríðum fénaði og svo Tunguheiðina.
Svo hér var auðunnið mál fyri Haukdælina sem áttu
jörðina.
Nú má ég til með að rifja það upp fyrir ykkur
hvernig Gissur jarl bjargaði lífi sínu fyrir það að
Bræðratungukirkja var til. Hann var þá orðinn jarl
yfir öllu íslandi. Þetta var árið 1264 og hann var
einvaldur hér um öll þá mál sem Noregskóngur skipti
sér ekki af. Gissur sat þá alfarið í Skagafirði, því
hann hafði þá skoðun að betra væri að sitja innan um
óvini sína eða ótrygga vini. Það væri stutt að fara til
að bæla niður uppþotin, og auðveldast líka að vingast
við þá sem ótryggir voru.
Litli-Bergþór 22