Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1920, Page 20

Veir@3hsB]RIRmin! o
Eftir Kjartan prófast Helgason

Fátt er [það, sem nú heyrist oftar
minst á í daglegu tali, en ýms vand-
ræði og misfellur á mannfélagsástand-
inu. Og það sem almenningur finnur
mest til — af því að það er hendi næst
— er verðhækkunin. Alt er að verða
svo rándýrt, að varla er kaupandi.
Þetta kveður við úr öllum áttum, að
allir hlutir hafi hækkað í verði.
En er nú þetta satt? Hefir alt hækk-
að í verði ?
Víst er um það, að margt er nú
verðmeira en áður var. Vinnan orðin
óvenjulega dýr. Flest handarvik verð-
ur að borga tvöföldu verði. Og sama
er um matinn, fötin og aðrar nauð-
synjar. Og skepnurnar bændanna; þá
eru þær ekki gefnar. En hvað er um
okkur sjálfa. Höfum við sjálfir hækk-
að í verði? Er fólkið að verða meira
virði en áður hefir venð? Þetta þyk-
ir ef til vill undarleg spurning, og ekki
auðvelt að svara, hvers virði maðurinn
sjálfur sé. Við getum metið vinnuna
hans til fjár, og við getum ef til vill
reiknað út, hve mik'ð kosti að ala ein-
hvern mann upp. En með því er ekki
svarað, hvers virði hann sé.
I fornöld var það ákveðið með lög-
um á íslandi, hve mikla sekt skyldi
gjalda fyrir mannsvíg. Maðurinn var
metinn til verðs. En það verð fór eft-
ir því, í hvaða stöðu maðurinn var,
hvort hann var þræll eða frjáls maður.
“Hundrað silfurs” voru full manngjöld
á söguöldinni- En fyrir stórhöfð’ngja
var stundum goldið meira. Höskuldur
Hvítanessgoði var bættur þrennum
manngjöldum, áður en sæzt yrði á víg
hans, segir Njála. Hann var óvenju
dýr maður. Og þó var það engin
sönnun þess, hvers virði maðurinn var
heldur öllu fremur hins, hve mikið þeir
áttu undir sér, sem til eftirmáls voru
eftir hann. En það fundu menn þá
eins og nú, að í rauninni var ógerlegt
að meta mannslífið til fjár. Og þess
vegna þótti flestum lítilmannlegt ac
þiggja fébætur fyrir vandamenn sína
er vegnir voru.
Þegar Hafliði Másson, höfðinginn
húnvetnski á Sturlungaöldinni, varð
fyrir áverka á Alþingi og misti einn
fingur, þá var sæzt á það mál með því
að honum voru greidd 80 hundruð í
sárabætur. Enda varð þá einhverjum
að orði þetta, sem síðan er haft að
máltæki: “Dýr mundi Hafhði allur.
ef svo skyldi hver limur”.
Það kemur oft fyrir enn í dag, að
meta verður skaðabætur fyrir áverka.
Menn geta orðið fyrir vagni eða vél.
og mist við það hönd eða fót, eða
fingur. Og þá kemur til kasta dómar-
ans, að dæma skaðabætur fyrir. Hætt
er við, að þótt við missum þannig ein-
hvern lim, þá verði hann ekki metinn
eins dýrt og fingurinn hans Hafliða
Mássonar. En þó býst eg við, að þær
skaðabætur yrðu nú metnar talsvert
hærra, en fyrir mörgum árum. Svo
að í því tilliti má kanske segja, að við
höfum hækkað í verði, að það kosti nú
meira að limlesta mann, en áður. Að
V
4