Bændablaðið - 28.10.2003, Blaðsíða 8

8
Bændabtaðið
dæmið.
Þriðjudagur 28. október 2003
Það vantar mun meiri hita
Vaxtartími maíss er á milli
síðustu vorfrosta undir -2°C og
fyrstu haustfrosta undir -2 °C.
Maís þarf mikinn hita til að geta
vaxið og vöxtur stöðvast þegar hiti
fer undir 10°C. Svo kallaðar maís-
hitaeiningar (MHE) eru notaðar til
að meta þroskalíkur maíss á jaðar-
svæðum. Fljótþroskuðustu maís-
yrkin þurfa samtals um 2000 MHE
undir plasti til þess að ná við-
unandi þroskastigi sem heilsæði en
um 2300 MHE án plasts. í hlýjustu
sveitum hér á landi eru saman-
Maisrœktun
nú og þá
I gegnum árin hafa af og til
komið fyrirspumir til RALA um
hvort ekki sé möguleiki á að rækta
fóðurmaís á Islandi. Af ýmsum
ástæðum, sem felst í upplagi mais-
plöntunnar, hafa jarðræktarfræð-
ingar ekki talið neinar líkur á að
fóðurmaís geti skilað hagkvæmri
uppskeru við íslenskar aðstæður.
Engu að síður eru örfá dæmi um að
RALA og bjartsýnir einstaklingar
hafi reynt að rækta fóðurmaís hér á
landi. Þær tilraunir hafa allar stað-
fest að maísræktun á ekki heima á
íslandi. Ræktun fóðurmaíss undir
plasti er ný aðferð sem varla hefur
enn slitið bamsskónum. Eftir
jákvæðar rannsóknaniðurstöður í
Maisræktunin
2003
Segja má að á öllum stöðum
hafi maísræktunin meira og minna
mistekist. Vandamálin við ræktun-
ina vom fyrst og ffemst af tvenn-
um toga; tæknilegum og veður-
farslegum. Tæknilegu vandamálin
vom aðallega: mjög mikið illgresi,
víða mikill áburðarskortur, umtals-
vert ótímabært plastfok og
skemmdir á plöntum vegna plasts-
ins. A einum stað vom þessi
vandamál þó í lágmarki. Miðað
við árangurinn þar og með því að
skoða bara bestu blettina á öðmm
stöðum, má draga ákveðnar
ályktanir og sérstaklega þegar
veðurfarsþátturinn er tekinn með í
Hálfþroskaöur maís þolir ekki frost
og mikið vindálag. Áslaug Helga-
dóttir erfðavistfræðingur og að-
stoðarforstjóri RALA reisir við
fallinn maís 24. september. Á
myndinni hér fyrir neöan eru þeir
Gunnar Sigurðsson bóndi á Stóru
Ökrum og Eiríkur Loftsson ráðu-
nautur við sýnatöku í maís 1.
september.______Bændablaðið/ ÞS
Voriö 2003 var að frumkvœði Véla & þjónustu hf.
flutt inn írsk sáðvél sem sáir maís undir plastfilmu.
Fyrirtcekið fékk erlenda sérfrœðinga til landsins sem
höfðu kynnt sér íslenskar aðstæður með tilliti til
maísrœktunar og þeir voru sannfærðir um að hér
vœri hægt að rœkta maís. 1 vor var maís sáð undir
plasti hjá 19 bændum í samtals um 16 -18 ha. Að
sögn starfsmanna Véla & þjónustu og bændanna
sjálfra voru flestir akrarnir dœmdir ónýtir í byrjun
ágúst. Um mánuði seinna komu hins vegar fréttir í
ýmsum jjölmiðlum um góðan árangur í maísræktinni.
Þess vegna taldi RALA ástœðu til að gera hlutlausa
úttekt á ræktuninni og taka saman og kynna erlendar
upplýsingar um maísrœktun á jaðarsvœðum.
Samantektina er að finna í skýrslu sem hœgt er að
nálgast á landbunadur.is. Hér verður aðeins sagtfrá
helstu niðurstöðum og ályktunum.
Af hverju
fóðurmais?
Á jaðarsvæðum er maís vot-
verkaður sem heilsæði, fyrst og
ffemst fyrir nautgripi. En heilsæði
er það kallað þegar komtegundir
em heilskomar rétt áður en
fullnaðar komþroska er náð. Heil-
sæði er undantekningalaust vot-
verkað af rót. Það er með hátt þurr-
efni, er sterkjuríkt en prótein-
snautt. Það er fyrst og ffemst
auðmelt sterkja sem verið er að
sækjast eftir. Heilsæðismaís er
talinn yfirburða gróffóður í saman-
burði við bygg- og hveitiheilsæði,
bæði hvað varðar magn og gæði.
Samanburður við rýgresisvothey
og annað gæðahey er erfiðari þar
sem efhainnihald er ekki sam-
bærilegt.
Bretlandi á áhrifum plastyfir-
breiðslu á gæði og uppskeru
fóðurmaíss var þróuð tækni til þess
að sá maís undir plasti í stómm
stíl. Aðferðin hefur aðallega verið
notuð á írlandi sem er á mörkum
þess að maísræktun sé möguleg.
FúOurmafs undir plasO
gefur ekki nög af sér
lagðar MHE frá byrjun maí til loka
september um 7 - 900 að jafnaði.
Það er einungis um þriðjungur
þeirra hitaeininga sem þarf til að
ná ásættanlegum þroska í maís.
Sumarið 2003 var óvenju hagstætt
fyrir nytjagróður þar sem meðal-
hiti var víða allt að 2°C yfir meðal-
lagi á vaxtartímanum. Mögulegur
vaxtartími maíss sumarið 2003 var
áætlaður 111 - 149 dagar eftir
ræktunarstöðum. Nýtanlegar MHE
á þessum tíma voru á bilinu 988 -
1276 sem er umtalsvert yfir meðal-
tali hér á landi. Vöxtur og þroski
bestu plantna var einnig í góðu
samræmi við þennan reiknaða
hitaeiningafjölda. í byrjun
september var hæð hæstu plantna
mæld ffá jarðvegsyfirborði og að
hæsta upprétta blaðenda. Að
meðaltali var hæðin 154 (+/- 26)
cm. Fyrstu tvær vikur af september
héldu plöntumar áffam að
þroskast. En í kuldakasti sem gerði
18. - 20. september féll maísinn, af
völdum frosta og roks.
Þroskuðustu plöntumar vom þá
komnar með kólfa með silki fram
úr hýðinu. Silkiendamir vom
orðnir brúnir og visnaðir sem er
vísbending um að ífjóvgun sé
lokið en sterkjumyndun í ffæinu
var ekki hafin. Plöntumar höfðu
þó ekki eðlilega hæð miðað við
þroskastig og þær vom rýrar. Það
bendir til þess að kólfamyndun
hafi fyrst og ffemst verið
ffamkölluð með flutningi á efiii úr
stöngli í ax en ekki vegna beinnar
ljóstillífúnar ffá blöðum.
Uppskera bestu raða í nokkmm
ökmm var mæld og reyndist vera
að meðaltali 2,2 (+/-0,6) þurrefnis-
tonn af ha og þurrefnið var 10,4
(+/-0,8)%. Til gamans má geta
þess að á Bjólu þar sem
maísræktunin hafði tekist hvað
best, fengust 12 rúllur af ha af
maís en á sama tíma og stað fékkst
51 rúlla af ha af vetrarrepju.
Að ekki sé minnst á kostnaðinn
Þar þarf að vera samhengi á
milli útlagðs kostnaðar, magns,
gæða, ræktunaröryggis og afúrða-
tekna. Maísræktun undir plasti er
afar kostnaðarsöm miðað við aðra
valkosti sem standa til boða.
Miðað við uppskeruvæntingar í
maís deilist þessi kostnaður niður á
allt of fáar fóðureiningar til þess að
hann sé samkeppnisfær við aðra
fóðuröflun.
Alyktanir
Telja verður mjög ólíklegt að
þróunarvinna sem lagar það sem
fór úrskeiðis í sumar skili þeim
árangri að maísræktun verði hag-
kvæm á Islandi. Miðað við núver-
andi ræktunarskilyrði eru engar
líkur á því að maís, undir plasti eða
ekki, geti keppt við annað gróffóð-
ur sem ræktað er hér á landi, eins
og t.d. vallarfoxgras, vetrarrepju
og rýgresi. Til þess er ísland of
langt fyrir utan jaðarsvæði maís-
ræktunar.
Þóroddur Sveinsson
Rannsóknastofnun
landbúnaðarins, Möðruvöllum
Fræi af íslenskum túngrflsum safnafi
Enn eru til gömul tún hér á
landi sem ekki hefúr verið sáð til
og eru því eingöngu vaxin
íslenskum, náttúrulegum gróðri.
Þetta geta verið þaksléttur eða
gamlir túnskikar í kringum bæi
sem aldrei hafa verið plægðir upp,
t.d. vegna grjóts, mikils bratta eða
vegna þess að þetta eru tún sem
þola misjafna meðferð. Þá eru víða
til tún sem áður voru sléttur úthagi
en hefúr verið breytt í tún með
áburðargjöf. Einnig eru til gamlar
engjar með náttúrulegum gróðri.
Þessum túnum fer hins vegar
fækkandi þar sem það færist í vöxt
að menn endurvinni tún sín.
Á þessu ári fól Norræni
genbankinn Rannsóknastofnun
landbúnaðarins að safna fræi af
grösum úr slíkum túnum. í
nokkrum tilvikum var einnig
safnað úr mjög gömlum
sáðsléttum en þá eingöngu
tegundum sem ekki hafa verið í
sáðblöndum. Rúmlega 100 sýnum
var safnað af vallarsveifgrasi,
túnvingli, snarrótarpunti og
língresi, einkum hálíngresi. Fyrst
og ffemst var safnað á Norður- og
Austurlandi en fyrir um 20 árum
safnaði Áslaug Helgadóttir á
Suður- og Vesturlandi. Tíðarfarið
var okkur hliðhollt því sumarið var
hlýtt og ffæ því vel þroskað.
Þetta fræ verður síðan
varðveitt hjá Norræna
genbankanum um ókomna framtíð.
Það er mikilvægur liður í starfi
genbankans að varðveita gamla
stofha af túngrösum, komi og
öðrum fóður- og matjurtum. Með
því er tryggt að þeir glatist ekki og
hægt verður að grípa til þeirra
þegar ástæða þykir til, t.d. við
kynbætur eða rannsóknir.
Genbankinn vill eiga u. þ. b.
40.000 ffæ af hverju sýni og ef
söfnunarsýnin eru of lítil verður að
fjölga ffæinu. Þegar búið er að
þreskja ffæið er það þurrkað og
stór hluti hvers sýnis er geymdur í
20 stiga ffosti í húsakynnum
genbankans. Restin er geymd í
gömlum námum á Svalbarða þar
sem ffostið er 4 gráður allan ársins
hring. Þar er til varaforði ef
eitthvað kemur fyrir í
genbankanum.
Við þessar aðstæður getur
grasffæ geymst áratugum saman
en með tímanum minnkar
lífsþróttur þess og að lokum þarf
að sá ffæinu út til að fá nýtt ffæ
sem svo getur lifað í einhverja
áratugi. Það felst því mikil vinna í
því hjá Norræna genbankanum að
endumýja þann efnivið sem til er.
Sérstaklega gildir það um tegundir
sem ekki em varðveittar sem ffæ
t.d. kartöflur. í genbankanum em
varðveitt um 60-70 afbrigði af
kartöflum og þær þarf að
endumýja árlega.
Núna em í Norræna
genbankanum um 30.000 ffæsýni
af ýmsum tegundum og þeim fer
stöðugt fjölgandi. Þar vinna 16
manns ffá öllum Norðurlöndunum.
Bankinn er til húsa í Alnarp,
skammt ffá Málmey í Suður-
Svíþjóð. Alls starfa um 100 slíkir
genbankar í heiminum og hafa þeir
margs konar samstarf sín á milli.
Guðni Þorvaldsson
RALA