blaðið - 11.03.2006, Blaðsíða 27

blaðið LAUGARDAGUR ll.MARS 2006
99...........................................
íæskilegum heimi ættu að vera sérfræðingar
á geðheilbrigðissviði, starfandi inni á heilsu-
gæslustöðvum sem einstaklingar geta leitað
til og síðar væri ákveðið hvortsá einstaklingur
þyrfti á lyfjagjöfað halda eða hvort það
væru aðrir þættir sem þyrfti að taka á.
Félagsmótun og ofvirkni
Hvernig finnst þér sjúkdóma-
vœðingin helst birtast á íslandi?
„Ætli hún birtist ekki mest í um-
ræðunni, þar sem það hafa verið
gerðar litlar fræðilegar rannsóknir á
henni til þessa. Maður les stundum
aðsendar greinar í Morgunblaðinu
og heyrir þetta í samtölum fólks á
milli.'Helst finnst mér málin snúast
um geðlyfjanotkun barna og ávís-
anir á þunglyndislyf, en alþjóðlegar
rannsóknir á notkun þessara lyfja
benda til þess að við njótum líklega
þess vafasama heiðurs að vera næst
á eftir Bandaríkjamönnum þegar
kemur að notkun þeirra. Mér þykir
athyglivert að skoða stærri þætti
varðandi skipulagningu samfélags
okkar út frá þessari staðreynd. Til
dæmis eru drengir í stórum meiri-
hluta þeirra sem er ávísað ritalín.
Þegar við skoðum félagsmótun kynj-
anna þá sjáum við að drengir fá tölu-
vert ólíkari hvatningu en stelpur.
Þeir fá þau skilaboð að þeir eigi að
vera framgangsharðir, leika fótbolta
og hamast eins og þeir vilja, stelpum
er hinsvegar hrósað fyrir vandvirkni
og það að vera prúðar og stilltar. Svo
koma þessi börn í sex ára bekk og
þá er búist við því að þau geti setið
kyrr í langan tíma í senn. í stað
þess að skilgreina erfiðleika við það
sem óeðlilega, mættum við spyrja
okkur hvort hugsanlega væri hægt
að endurskipuleggja kerfið þannig
að það hentaði betur þörfum allra
barna. Væri til dæmis hægt að hafa
fleiri tíma þannig að drengir fengju
útrás fyrir innbyrgða líkamlega
orku? Eða ættum við að leggja meiri
áherslu á að drengir og stúlkur séu
hvött áfram fyrir sömu hluti, og þá
bæði hluti sem endurspegla hið karl-
mannlega og hið kvenlega? En þessar
spurningar koma líka inn á það sem
við töluðum um áðan, hvar drögum
við línuna á milli þess að vera að
hjálpa einstaklingum, í þessu tilfelli
börnum, á árangursríkan hátt með
lyfjagjöf og þess að vera hugsanlega
farin að ofgreina “eðlileg” hegðunar-
vandamál sem sjúkdóm,“ segir Sig-
rún alvarleg í bragði.
öryrkja „vandamálið"
Sjúkdómaskilgreiningar virðast
fara hönd í hönd með vaxandi fjölda
öryrkja. Á sama tíma og fleiri þættir
eru skilgreindir sem geðræn vanda-
mál, fjölgar öryrkjum. Sumir glíma
við annarskonar vanda sem leiða til
þess að einstaklingurinn fær örorku-
greiningu. Sigrún bendir á mikil-
vægi þess að það beri að skoða félags-
legar aðstæður um leið „ I mörgum
tilfellum þarf að skilgreina eitthvað
sem sjúkdóm til þess að hægt sé að
greiða fyrir það. Þegar talað er um
öryrkjana þá þarf einstaklingur-
inn að vera greindur með ákveðið
mikla örorku til að fá bætur. Þegar
læknir stendur svo frammi fyrir
því að skilgreina skjólstæðing sinn
sem öryrkja þá er valið oft erfitt.
Hann veit kannski að einstakling-
urinn getur unnið upp að einhverju
marki en aldrei starfað 100%. Ef
þessu væri þannig háttað að kerfið
myndi bæta mismuninn upp þá
sneru málin kannski öðruvísi, en í
sumum tilfellum verður læknirinn
að velja og hafna. Sem dæmi um
þetta má nefna skjólstæðing sem
leitar til læknis með erfiðleika sem
eru kannski félagslegs eðlis fremur
en geðrænn vandi. Til að mynda
einstæð móðir með þrjú börn sem
þarf að vera í þremur vinnum til
að sjá þeim farborða. Um leið og
hún er skilgreind með örorku eða
geðræn vandamál, eða fær lyf til
að líða betur eða höndla aðstæð-
urnar betur, þá er hún farin að fá
greiddar örorkubætur. Við höfum
kannski minni úrlausnir til að bæta
félagslegar aðstæður sem í mörgum
tilfellum leiða til þess að fólki liður
illa. I æskilegum heimi ættu að
vera sérfræðingar á geðheilbrigðis-
sviði, starfandi inni á heilsugæslu-
stöðvum sem einstaklingar geta
leitað til og síðar væri ákveðið hvort
sá einstaklingur þyrfti á lyfjagjöf
að halda eða hvort það væru aðrir
þættir sem þyrfti að taka á. Eins og
staðan er í dag, getur maður spurt
sig hvert þessi venjulegi íslendingur
fer sem líður illa. - Einstaklingar úr
ákveðnum þjóðfélagshópum myndu
kannski leita til sálfræðings, en fyrir
marga er það of dýrt eða lausn sem
kemur þeim ekki ósjálfrátt í hug. I
okkar velferðarkerfi ætti að vera
hægt að bjóða upp á fjölbreyttari
lausnir, lausnir sem að endurspegla
ólíkar þarfir einstaklinga fremur
en að það sé sama leiðin sem allir
fara þegar þeir eiga við erfiðleika að
stríða,“ segir Sigrún að lokum.
margret@bladid.net

Merrild, prinsessan á bauninni
FRJÁLST Mwk JéL i 1 1 1
MaðM i-
tslendingar kjósa Merrildl