blaðið - 13.04.2006, Blaðsíða 27

blaöið FIMMTUDAGUR 13. APRÍL 2006
TRÚMÁL I 26
gyðinga og kristinna varð lagður
grunnur að árhundruða gyðinga-
hatri sem enn logar í heiminum.
Hetjan Blondína
Ofsóknir Rómverja gagnvart hinurn
kristnu tóku á sig margvíslegar og
óhuggulegar myndir. Kristnir voru
notaðir sem ódýr skemmtiatriði
í hringleikahúsum Rómverja þar
sem þeir voru pyntaðir til dauða
eða þeim kastað fyrir villidýr. Að
nota kristinn mann til slíks nam
ekki nema einum tíunda af kostnaði
þess að nota fimmtu gráðu skylm-
ingarþræl. Sumir kristnir hópar litu
á þennan blóðuga dauðdaga sem
skírn í blóði og menn gengu sjálf-
viljugir í opinn dauðann til að mæta
frelsara sínum. Menn sáu að þannig
gætu þeir fórnað líkama sínum eins
og Kristur og frelsað sálu sína. Líkt
og keltneskar konur, sem börðust
í stríðum til jafns við menn, fóru
kristnar konur mót dauða sínum
með þessum hætti og ein þeirra,
Blondina, vakti aðdáun áhorfenda
fyrir staðfestu sína en þrátt fyrir
óhuggulegar pyntingar hafnaði hún
aldrei trú sinni.
Konur yfirgefa eiginmenn sína
Aðrir telja að Ireníus hafi með niður-
skurði sínum á guðspjöllunum verið
að bregðast við því að konur y firgáfu
eiginmenn sína í hópum á þessum
tíma, rökuðu af sér hárið og klæddu
sig sem menn vegna hugmynda um
hina upphöfnu meyju. Elaine Pagels,
prófessor í trúarbragðasögu, hefur
bentáaðdulspekiarmurkristindóms-
ins hafi notið aukinnar hylli kvenna
enda hafi hann talað til þeirra alls
ólíkt því sem hinir réttrúuðu kaþól-
ikkar gerðu. Maríuguðspjall hafi til
að mynda talað um Guð í kvenkyni.
Dulspekilærdómurinn fór einnig
fram í heimahúsum í samræðum á
milli manna en var ekki stýrt af til-
teknum prestum og almennt var auk-
inn jöfnuður á milli kynjanna innan
þessa hóps. Kaþólikkar hafi á hinn
bóginn séð kirkjuna sem stigskipt
kerfi þar sem hverjum einstaklingi
er skipað á tiltekið þrep og stýrt af
klerkum og í upphafi einum biskupi
sem hafi vald sitt frá Guði. Að auki
beittu hinir kaþólsku klerkar sér
af hörku gegn konum, sögðu þær
óæðri karlmönnum og að þeim bæri
að vera þeim undirgefnar. Langt
fram eftir öldum, allt til dagsins í
dag hafa leyfar þessara hugmynda
verið ríkjandi. Tómas Akvínas taldi
til að mynda að maðurinn fæddist
þroskaheftur, sem kona, ef vindur-
inn blési með ákveðnum hætti við
getnað barns.
Bergmál í bókmenntum
Að mörgu leyti minnir Júdasarguð-
spjall á aðrar sögur sem bergmálað
hafa í mannkynssögunni, bæði í
bókmenntum og heimspeki. Sögur
þar sem einhver einn reynir að
vekja samborgara sína til ábyrgðar
á eigin lífi. Ein slík nýtur vinsælda
í kvikmyndahúsum heimsins í dag,
V for Vendetta, sem á margt sameig-
inlegt með sögu Georg Orwell, 1984.
I hinni fyrrnefndu er ein megin per-
sónan meyjan Evey sem hafnar hinu
kvenlega útliti, veraldlegri birtingar-
mynd sinni fyrir innri sannleika og
lætur af óttanum og þar með hinum
veraldlegu ítökum. Þetta er einmitt
sú kvenímynd sem kaþólska kirkjan
barðist svo hatrammlega gegn á
frumdögum sínum, sú sem naut vin-
sælda dulspekimanna.
Vísindahyggjan
Dulspekimynd og hugmyndafræði
kristindómsins minnir einnig að
mörgu leyti á vísindahyggjuna þar
sem hinn veraldlegi heimur er kort-
lagður. Lögmálsbinding vísindanna
ber með sér skekkjumörk, það bil
sem ekki er hægt að negla niður
með óyggjandi vissu, og er þar með
óskilgreinanlegt. Danski heimspek-
ingurinn Sören Kirkegaard talaði
um þetta óvissubil sem lausn hins
trúaða. Til þess að gefa sig trúnni
á vald varð maðurinn að hafa innri
vissu sem gerði að verkum að hann
gat tekið undir sig stökk og trúin
tryggði honum örugga lendingu.
Líkt og Jesúm gerir í Júdasarguð-
spjalli, hvetur V, i myndinni V for
Vendetta, fólkið til að hafna hinni
ytri birtingarmynd og leita sannleik-
ans innra með sér.
Ekki eru öll guðspjöll jöfn sköpuð
Philip Jenkins, prófessor í trúar-
bragðasögu.hefurgagnrýntNational
Geographic rannsóknarhópinn og
niðurstöður hans og segir að það sé
afar vafasamt að halda því fram að
öll guðsjöllin hafi verið sköpuð jöfn.
Hann vill meina að Júdasarguðsjall
sé yngra en kanónurnar fjórar og
því ekki eins sagnfræðilega sterkt.
Að auki segir hann að það sé ekkert
í Júdasarguðspjalli sem sé svo ólíkt
því sem fram kemur í kanónunum
fjórum um sekt Júdasar og það megi
hreinlega túlka þennan nýja fund
sem staðfestingu á því sem áður er
vitað. Aðrir segja að margvíslega
texta í guðspjallinu megi lesa ein-
mitt til staðfestingar á sekt Júdasar:
Horn þín hafa þegar risið
Reiði þín hefur verið vakin
Stjarna þín skín skært
Og hjarta þitt hefur (...framhald vantar)
Á öðrum stað segir Jesús við Júdas
að stjarna hans hafi afvegaleitt
hann. Jesús segir einnig við þennan
lærisvein sinn: „En þú munt taka
þeim öllum fram,“ og hafa þýðendur
guðspjallsins lesið það sem staðfest-
ingu á því að Júdas hafi verið sá eini
sem skildi Jesú til fulls. En gangrýn-
endur segja að þessa línu megi allt
eins lesa þannig að Júdas muni taka
öllum öðrum fram í illsku. Kanón-
urnar fjórar ganga þó mislangt í því
að kalla Júdas svikara. Þannig segir
í Jóhannesarguðspjalli einungis að
Jesús hafi sagt við síðustu kvöldmál-
tíðina: „Gerðu snögglega það sem þú
ætlar að gera.“
Að finna Guð
Hina hreinu mynd Guðs er ekki að
finna í hinurn veraldlega heimi segir
dulspekin. Leyndardóma hans getur
hver og einn einungis fundið innra
með sér, í hinum guðlega neista, og
því ber að varast hjáguðinn og fela
honum vald yfir lífi sínu. Hvort sem
menn aðhyllast hina hefðbundnu að-
ferð hinna rétttrúuðu eða dulspeki-
sinna er ekki einhlítt að rnenn finni
sannleikann. Hann veltur líklega að
rnestu á þvi hvað tónar við hjarta
hvers og eins, hvaða gildi mönnum
eru tærust og hverju menn kjósa að
trúa. Fólk hefur alltaf séð Guð með
margvíslegum hætti.
ernak@bladid.net
www.isam.is