Bændablaðið - 20.11.2007, Blaðsíða 28

Bændablaðið | Þriðjudagur 20. nóvember 2007
Utan úr heimi
Hefð hefur komist á að fulltrúar
samvinnusamtaka evrópskra
bænda, COPA/COGECA, hitt­
ist annað hvert ár á samráðs­
fundi með forystumönnum land­
búnaðarins í Norður­Ameríku;
Bandaríkjanna, Kanada og
Mexíkó. Þessi fundur var haldinn
í Prag 15. og 16. október sl.
Fyrir utan það að ræða stöðu
alþjóðlegra viðskipta með búvörur
og þróun landbúnaðar beggja vegna
Atlantshafsins var rætt um hvernig
tryggja mætti afkomu bænda, fram-
boð búvara á markaði og verð á
þeim.
Einnig var rætt um stöðu sam-
vinnusamtaka bænda og annarra
framleiðendafélaga um allan heim
nú þegar stórfyrirtæki leggja undir
sig sífellt meira af búvörumark-
aðnum. Í framhaldi af því var rætt
um samkeppnisstöðu landbúnaðar
í frjálsu markaðskerfi og að lokum
um endurnýjanlegar auðlindir land-
búnaðarins hvort sem er við mat-
væla- eða orkuframleiðslu.
Vaxandi óvissa
Leiðtogar bænda beggja megin
Atlantsála vilja að bændur geti lifað
af starfi sínu. Þeir eru sammála um
það að alþjóðlegt efnahagskerfi
standi vel um þessar mundir og að
verð á búvörum sé nú hátt. Hins
vegar, jafnframt miklum möguleik-
um sem við blasa, eru ýmsar blikur
á lofti sem bætist við þá óvissu sem
þegar er fyrir á búvörumarkaðnum.
Eftir því sem opinber stuðningur
við landbúnað tengist minna fram-
leiðslunni, eins og nú er að gerast
í ESB, er meiri hætta á verðsveifl-
um á markaðnum fyrir búvörur og
líforku. Þessar sveiflur bætast við
spár um sveiflur vegna breytinga á
veðurfari (hlýnun lofthjúpsins) sem
og hættu á tíðari tilfellum búfjár-
og jurtasjúkdóma, í kjölfar þess að
búvörur eru í vaxandi mæli fluttar
um víða veröld.
Og sem fyrr er sala á búvörum
afar háð gengisskráningu gjald-
miðla. Veiking bandaríska doll-
arans, bæði gagnvart kanadíska
dollaranum, evrunni og fleiri gjald-
miðlum, er dæmi þar um. Leiðtogi
kanadískra bænda, Bob Friesen, er
ekki aðeins ósáttur við ríkisstyrki
við landbúnað í Bandaríkjunum
heldur einnig við lækkandi gengi
bandaríska dollarans.
Enginn WTO-samningur
Sjónarmið fundarmanna gagn-
vart fríverslun og sjálfbærri
þróun eru ólík. Á sama tíma og
Bandaríkjamenn heimta fríversl-
un (free trade) boða Evrópumenn
heiðarleg viðskipti (fair trade). Á
milli þeirra standa Kanadamenn.
Evrópubúum finnst umhverfið
og sjálfbær þróun of mikilvæg mál
til að lúta lögmálum fríverslunar.
Viðskiptasamningar verði því einn-
ig að taka til málefna sem varða
umhverfi og dýravernd.
Bandaríkjamenn, á hinn bóginn,
telja að viðskipti skuli vera óháð slík-
um þvingunum og að sjálfbær þróun
sé mikilvægari en svo að ríkisstjórnir
heims komi að þeim málum.
Formaður samtaka bandarískra
bænda (American Farm Bureau
Federation), Bob Stalman, hélt fram
kostum erfðatækninnar. Með erfða-
breyttar lífverur (GMO) að vopni
telja samtök bandarískra bænda
sig hafa besta möguleika á að auka
framleiðni og hámarka framleiðslu
sína. GMO er eins og hvert annað
verkfæri í því skyni. Þetta er aðeins
spurning um það hvort menn vilji
heldur nota traktor eða múlasna.
ESB gengur hins vegar miklu
skemra í þessum efnum og þar er
víða eindregin andstaða gegn notk-
un erfðabreyttra jurta í landbúnaði.
Internationella Perspektiv
Bændur í ESB ræða við bandaríska bændur Methagnaður
bandarískra
bænda
Tekjur bænda í Bandaríkj­
unum munu vaxa verulega á
þessu ári. Samkvæmt upplýs­
ingum frá bandaríska land­
búnaðarráðuneytinu verða
tekjur þarlendra bænda alls
87,1 milljarður dollara eða
rúmlega 28 milljörðum meiri
en á sl. ári og hafa aldrei
verið meiri.
Söluverðmæti bandarískra
búvara verður í ár 323 millj-
arðar dollara og hækkar um 48
milljarða frá árinu áður. Þar af
fást 142 milljarðar fyrir upp-
skeru nytjajurta, 141 milljarður
fyrir búfjárafurðir og skógaraf-
urðir og þjónusta gefa 40 millj-
arða dollara tekjur á árinu.
Hækkandi verð á maís
og olíufræi veldur miklu um
hækkun teknanna, sem aftur má
rekja til þess að eftirspurn eftir
lífeldsneyti hefur aukist um
60%. Þá hefur verð á fuglakjöti
og mjólk einnig stórhækkað. Á
hinn bóginn glímir búfjárræktin
við vaxandi fóðurkostnað.
Útflutningur Bandaríkjanna
á búvörum er einnig meiri en
nokkru sinni fyrr. Andvirði
þeirra er áætlað 79 milljarð-
ar dollara eða 10 milljörðum
meira en á sl. ári.
Það eru einkum Kínverjar
sem kaupa af þeim sojabaun-
ir og baðmull. En Bandaríkin
flytja einnig inn búvörur fyrir
hátt í það jafn mikið og þeir
flytja út. Það eru einkum ávext-
ir, nýir og niðursoðnir, kaffi,
vín og öl sem er flutt inn.
Landsbygdens Folk
Verndun regn­
skóganna
Viðurkennt er að eitt mikilvæg­
asta umhverfismál á heimsvísu
um þessar mundir sé verndun
regnskóganna. Annars vegar er
þar að finna fjölda tegunda jurta
og dýra sem eru í útrýming­
arhættu og á hverju ári deyr út
fjöldi þeirra. Hins vegar binda
regnskógarnir meira af koltví­
sýringi á flatareiningu en nokk­
ur annar gróður, m.a. vegna þess
að gróðurinn vex þar árið um
kring.
Norska ríkisstjórnin fjallar
nú um að veita fé til verndunar
regnskóga á Amazon-svæðinu í
Brasilíu. Stjórnvöld þar í landi hafa
áhyggjur af eyðingu þeirra og hafa
lagt til að stofnaður verði alþjóð-
legur sjóður sem hafi það að mark-
miði að draga úr eyðingu skóg-
anna. Umhverfisráðherra Brasilíu,
Marina Silva, hefur kynnt þá hug-
mynd. Sjö norsk umhverfissamtök
hafa lagt til að Noregur veiti árlega
sex milljarða n.kr. í þennan sjóð.
Um 20% af losun lofttegunda
sem valda gróðurhúsaáhrifum
í lofthjúpnum stafa af eyðingu
regnskóganna. Ein mikilvægasta
einstaka aðgerðin til að draga úr
þessari losun er að koma böndum
á þessa skógareyðingu.
Heidi Sörensen, deildarstjóri
í norska umhverfisráðuneytinu,
hefur lýst því yfir að norska rík-
isstjórnin muni taka þessa tillögu
til jákvæðrar umfjöllunar við und-
irbúning næstu fjárlaga. Stjórnar
andstöðuflokkarnir í Noregi hafa
einnig tekið jákvætt í hugmyndina.
Nationen
Stjórnvöld í Noregi hafa fengið
samþykki fyrir því hjá ESB að
ráða því sjálf hvaða erfðabreytt­
ar lífverur megi eiga viðskipti
með og rækta í landinu.
Umhverfisráðherra Noregs,
Helen Björnöy (nú fyrrverandi)
lýsti yfir ánægju sinni með þessa
niðurstöðu. Þar með getum við
haldið við þeim ströngu reglum
fyrir vottun á erfðabreyttum lífver-
um sem við höfum haft, sagði hún.
Að baki þessa liggur það að á
fundi ríkja á Evrópska efnahags-
svæðinu, EES, fyrir nokkru var
fjallað um að EES tæki upp reglu-
gerð ESB, nr. 2001/18/EF, um
erfðabreytta ræktun. Á fundinum
fékk Noregur því framgengt að
geta bannað ræktun á erfðabreytt-
um jurtum sem ESB hefur leyft
ef Noregur er ósammála ESB um
hollustu og umhverfisáhrif við-
komandi ræktunar.
Ráðherrann bætti því við að
með þessu sérákvæði gæti Noregur
framfylgt markmiði norsku laganna
um siðfræði, samfélagsleg not og
sjálfbæra þróun þegar fjallað væri
um umsóknir um erfðabreytta rækt-
un. Þegar ESB afgreiðir umsóknir
um leyfi til erfðabreyttrar ræktunar
er ekki fjallað um þessa þætti.
Nýja norska reglugerðin stendur
mun nær stefnu Noregs í þessum
málum heldur en hin fyrri, m.a.
varðandi þol nytjajurta gegn jurta-
varnarefnum, varúðarsjónarmið,
strangara hættumat, tímabundnar
leyfisveitingar, siðferðileg sjón-
armið, upplýsingaskyldu, eftirlit og
kröfur um rekjanleika og varðandi
merkingar.
Nationen
Landbúnaður er stórlega van­
metinn sem leið til að vinna gegn
fátækt. Það er meginboðskapur
í nýrri skýrslu Alþjóðabankans,
„World Development Report
2008“. Þar segir að endurmeta
þurfi hlut landbúnaðarins í bar­
áttunni við að uppfylla þúsald­
armarkmið um að draga úr
fátækt í heiminum. Hér er á ferð
ný stefna bankans.
Matvæla- og landbúnaðarstofn-
un SÞ, FAO, hefur fagnað þessari
nýju stefnu en þetta er í fyrsta sinn
síðan 1982 að Alþjóðabankinn
hefur beint athyglinni að hlut land-
búnaðar í baráttunni við fátækt.
Yfirmaður málefna landbún-
aðar í deild FAO sem fjallar um
hagvöxt, Kostas Stamoulis, hefur
vakið athygli á að áðurnefnd
skýrsla sýni þá stefnubreytingu
sem orðið hefur á síðustu árum
innan Alþjóðabankans. Eftir
langt hlé er bankinn aftur farinn
að veita lán til verkefna í land-
búnaði. Vissulega þarf að veita
þróunarhjálp til félagslegra verk-
efna, segir Kostas Stamoulis, en
samfélögin verða ekki sjálfbær ef
verðmætasköpun landanna stend-
ur ekki undir lífskjörum fólksins
og þar er landbúnaðurinn nærtæk-
astur.
Þrír fjórðu hlutar hinna fátæku í
heiminum búa í dreifbýli og flestir
þeirra tengjast landbúnaði, segir í
skýrslu Alþjóðabankans. Það bein-
ir sjónum að því að þróun land-
búnaðar í þessum löndum hefur
afgerandi áhrif á fátækt og hungur
í þessum löndum. Á sama tíma og
aukin þörf verður fyrir framleiðslu
matvæla vegna fólksfjölgunar,
minnkar tiltækt ræktunarland,
auk þess sem breytingar á veð-
urfari verða einnig íþyngjandi.
Framleiðsla á lífeldsneyti hefur
áhrif í sömu átt.
Í skýrslu Alþjóðabankans má
finna varkára sjálfsgagnrýni í
þessum efnum. Markaðurinn virk-
ar ekki alltaf í þróunarlöndum,
segir Kostas Stamoulis, og jafnvel
þó að hann virki þá tekst hinum
fátæku ekki alltaf að notfæra sér
hann. Bankinn mælir sem fyrr
með auknu frelsi í viðskiptum,
með afnámi tolla og styrkja til
landbúnaðar. Jafnframt viðurkenn-
ir hann að viðskiptafrelsi eigi ekki
jafnt við í viðskiptum með allar
afurðir né í öllum löndum.
Aukið frelsi í viðskiptum leið-
ir til hærra verðs á matvælum. Í
Brasilíu bitnar það á hinum fátæku
sem eru þriðjungur þjóðarinnar. Í
mörgum þróunarlöndum kaupa
hinir fátæku meira af mat en þeir
framleiða. Þeir verða undir í lífs-
baráttunni en hinir, sem framleiða
mat umfram neyslu, verða sig-
urvegararnir.
Nationen
Hlutur landbúnaðar er vanmetinn í þró­
unarhjálp, segir Alþjóðabankinn nú
Strangar reglur um ræktun
erfðabreyttra jurta í Noregi
Arla óttast
mjólkurskort
175 danskir og 12 sænskir kúa­
bændur hafa sagt sig úr viðskipt­
um við danska mjólkurrisann Arla
sem við það missir 300 milljónir kg
af mjólk út úr ársrekstrinum.
Povl Krogsgaard aðstoðarfor-
stjóri Arla Foods segir að ef þetta
haldi áfram muni fyrirtækið fara að
vanta mjólk til framleiðslu á ostum.
Hann segir það órökrétt að skortur
skuli vera á mjólk á sama tíma og
ESB sé að auka mjólkurkvótann.
LandbrugsAvisen