Bændablaðið - 14.05.2008, Blaðsíða 6

6 Bændablaðið | Þriðjudagur 14. maí 2008
Málgagn bænda og landsbyggðar
LEIÐARINN
LOKAORÐIN
Bændablaðið kemur út hálfsmánaðarlega. Því er dreift til allra bænda landsins og fjölmargra annarra er tengjast landbúnaði.
Bændablaðinu er dreift ókeypis til þeirra er stunda búskap en þéttbýlisbúar geta gerst áskrifendur að blaðinu.
Árgangurinn kostar kr. 5.400 en sjötugir og eldri greiða kr. 2.400.
Bændablaðið er í eigu Bændasamtaka Íslands.
Bændablaðið, Bændahöll við Hagatorg, 107 Reykjavík.
Sími: 563 0300 – Fax: 562 3058 – Kt: 631294-2279 – Ritstjóri: Þröstur Haraldsson, ábm. th@bondi.is – Sími: 563 0375
Blaðamenn: Erla Hjördís Gunnarsdóttir ehg@bondi.is – Margrét Þóra Þórsdóttir mth@bondi.is – Sigurdór Sigurdórsson ss@bondi.is
Auglýsingastjóri: Eiríkur Helgason eh@bondi.is – Sími: 563 0303 – Myndvinnsla og frágangur: Prentsnið ehf.
Netfang blaðsins (fréttir og annað efni) er bbl@bondi.is Netfang auglýsinga er augl@bondi.is Vefsíða blaðsins er www.bbl.is
Prentun: Landsprent ehf. – Upplag: sjá forsíðu – Íslandspóstur annast dreifingu blaðsins að mestu leyti. ISSN 1025-5621
Er nauðsynlegt að
brenna sinu?
Undanfarna daga hef ég horft á
laufin þeysast fram á greinum
trjánna í görðunum á Melunum
þar sem ég bý. Á lognkyrrum
vordögum með örlítilli úrkomu
er gróðuranganin allt að því yfir-
þyrmandi þegar gengið er um
götur borgarinnar. Fuglarnir eru
komnir á góðan skrið í hreiðurgerð
og tilhugalífi og maður er hættur
að geta sofið á nóttunni fyrir birtu
og fuglasöng.
Á þessum yndislega tíma eru
hins vegar alltaf einhverjir sem
bregðast við með því að taka
fram eldfærin og kveikja í sinu. Á
hverju vori verða einhver slys af
völdum þessarar iðju, sem betur
fer þó ekki mannskæð. Eignatjón
er þó á stundum töluvert, svo sem
raunin varð í Hafnarfirði fyrir
nokkru og í Hellisskógi austur við
Selfoss.
Sinubruni er umdeild iðja.
Margir bændur halda enn í þá hefð
að brenna sinu og hafa fyrir því
ýmis rök. Á undanförnum árum
hefur þeim röddum vaxið ásmegin
sem halda því fram að þörfin fyrir
að brenna sinu hafi minnkað af
ýmsum ástæðum. Einkum séu það
þó breytingar á umhverfinu sem
geri sinubruna hættulegan. Aukin
frístundabyggð og skógrækt veldur
því að víða um land skapar sinu-
bruni bænda töluverða hættu. Að
ekki sé minnst á athæfi pörupilta
á borð við þá sem voru að verki í
Hafnarfirði á dögunum.
Þetta er mál sem bændur þyrftu
að taka til gaumgæfilegrar skoð-
unar. Þetta snýst ekki bara um þarfir
gróðursins og afrakstur túnanna
heldur einnig og með sívaxandi
þunga um ímynd bænda og land-
búnaðar. Það er ekki mjög spenn-
andi þegar fólk ekur um landið í
fögru vorveðri að keyra inn í reykj-
arkóf frá sinubruna og horfa yfir
stórar spildur af sviðinni jörð. Það
má svo sem spyrja hvort fólki komi
þetta nokkuð við, þarna séu bændur
einfaldlega að störfum. En þetta get-
ur setið í mönnum þegar þeir standa
við kæliborð verslananna og kaupa í
ÞH
Bændasamtökin ákváðu að senda ekki
efnislega umsögn um texta frumvarps
sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra um
aðlögun íslenskrar matvælalöggjafar að
evrópskri. Þess í stað er leitast við að rök-
styðja hvers vegna þurfi að vinna frum-
varpið betur. Það er ekki forsvaranlegt að
bjóða upp á að skoða þetta frumvarp ofan
í kjölinn á tæplega fjórum vikum, frumvarp
sem tók embættismenn mörg ár að setja
saman. Að höfðu samráði við aðildarfélög
Bændasamtaka Íslands, á fundi þann 29.
apríl sl., var þessi ákvörðun tekin. Þess í
stað var ítrekuð afstaða BÍ frá 22. febrúar
2006. Sú samþykkt er í raun í fullu gildi
enn. Okkar hlutverk er fyrst og fremst að
verja bændur. Allur málflutningur mótast af
því.
En hvað er það þá sem bændur geta ekki
sætt sig við? Frumvarpið sýnist ganga of
langt í uppbyggingu á eftirlits- og starfs-
leyfafrumskógi. Það er ekki augljóst af
lestri þess hvers einstakir bændur mega
vænta um það hvernig þeir eiga að sinna
daglegum rekstri búa sinna. Á hinn bóginn
skapar frumvarpið aukna hættu á að hingað
berist sjúkdómar. Þörf er á að hyggja ræki-
lega að því hvernig hægt er að verja land-
ið sjúkdómum, eftir um 1100 ára einangr-
un, þegar og ef innflutningur á fersku kjöti
verður leyfður, án 30 daga frystiskyldu.
Í frumvarpinu sýnast einnig vera ákvæði
sem ekki verða leidd af milliríkjasamningum
og þess vegna engin ástæða til að hafa með.
Það er engin ástæða til að nota innleiðingu
á 1. kafla viðauka I í EES-samningnum sem
skjól til lagasetningar um atriði sem snerta
ekki beint efni frumvarpsins.
Það hefur verið afar fróðlegt að rekja
sig áfram í aðdragandanum að því að
frumvarpið varð til. Áhugavert er að
velta fyrir sér hvernig einn af hornstein-
um EES-samningsins hefur molnað niður.
Hornsteinn sem almenn sátt hefur ríkt um að
verið hefur afar mikilvægur hingað til, sem
sagt viðurkenning á stöðu okkar sem eyríkis
og sérstaða henni tengd. Þráfaldlega hefur
verið kallað eftir gögnum um það hvern-
ig menn komust að þeirri niðurstöðu sem
raun ber vitni. Svörin hafa ekki verið skýr
og þá er rökrétt að álykta að samningur sem
Alþingi staðfesti á sínum tíma geti molnað
smám saman niður á samningafundum og í
daglegu amstri embættismanna við margs-
konar samskipti landsins við ESB – án þess
að alþingismenn hafi nokkurn tímann rætt
málin eða tekið ákvörðanir um breytingar.
Breytingarnar eru helst sagðar knúnar í gegn
vega nýrrar löggjafar ESB um matvæli.
Þetta er áhugavert í ljósi þeirrar umræðu
sem átt hefur sér stað að undanförnu um
stöðu þjóðarinnar gagnvart hugsanlegum
undanþágum sem mögulegt væri að sækja
í aðildarviðræðum að Evrópusambandinu.
Þetta hefur gerst í tíð margra ráðherra, all-
margra ríkisstjórna og þingmeirihluta. Verði
samið um frekari viðurkenningu á sérstöðu
Íslands í aðildarviðræðum, má þá eiga von
á að slíkar undanþágur standist ekki þegar
endurskoða þarf lög innan ESB? Er þá svar-
ið: Þetta bara varð svona?
Hver svo sem afdrif málsins verða á
vorþingi þá veit sjávarútvegs- og landbún-
aðarnefnd, og einnig ráðherra, að setn-
ing löggjafar sem atvinnuvegi er ætlað að
starfa eftir verður miklu gæfulegri ef góð
samvinna er höfð um undirbúning henn-
ar. Bændasamtökin lýsa fullum vilja til að
vinna að málinu á næstu mánuðum.
Við þetta er því að bæta að um land-
búnaðinn hefur undanfarið ríkt alltof mikil
óvissa. Ráðamenn hafa leyft sér að tala
ógætilega um mikilsverða hagsmuni grein-
arinnar. Oftar hefði mátt lyfta símtóli og
segja frá undirbúningi mála eða útgáfu yfir-
lýsinga í stað þess að demba yfir bændur í
fréttatímum tíðindum sem geta kollvarp-
að framtíð þeirra. Á þessum tímum þarf
landbúnaðurinn á meiri festu að halda.
Breytingar á umhverfi hans á heimsvísu eru
gríðarmiklar þó að ekki bætist við heima-
tilbúin óvissa. Bændur eiga í dag erfitt með
að gera áætlanir til lengri tíma og það er
óþolandi.
HB
Hægan
nú
Landeigendur hafa í gegnum árin
staðið í ströngu við að verja sína
hagsmuni gagnvart ýmsum fram-
kvæmdaaðilum. Skemmst er að
minnast baráttu manna vegna t.d.
malartekju, línulagna, vegagerð-
ar og vatnsréttinda. Þá eru ótalin
þjóðlendumálin sem eru áberandi
í umræðunni. Bændur leita í aukn-
um mæli til Bændasamtakanna um
ráðgjöf en þau hafa gjarnan bent á
lögmenn sem hafa sérþekkingu á
málaflokknum. Bændablaðið ræddi
á dögunum við Karl Axelsson og
Guðjón Ármannsson lögmenn á
Lögmannsstofunni Lex sem hafa
víðtæka reynslu af því að gæta
eignarréttar landeigenda.
Að sögn þeirra Karls og Guðjóns
er mikilvægt að landeigendur bregð-
ist strax við þegar e-ð stendur til hjá
framkvæmdaaðilum og taka dæmi af
vegaframkvæmdum. „Málin eiga sér
oft langan aðdraganda eins og mat
á umhverfisáhrifum, eftir atvikum
breytingar á aðalskipulagi og öflun
framkvæmdaleyfa frá sveitarfélögum.
Ferlið getur tekið á bilinu 1-3 ár áður
en að því kemur að Vegagerðin fari
loksins að snúa sér að landeigend-
anum og ræða við hann um legu
vegarins og hugsanlegar bætur, ef
einhverjar eru. Það sem við leggjum
áherslu á er að landeigendur taki þátt
í ferlinu frá byrjun og gæti þannig
hagsmuna sinna frá upphafi. Þeim
mun fyrr sem menn láta í sér heyra,
þeim mun meiri líkur eru á að þeir
geti haft áhrif til góðs og varið sína
hagsmuni.“
Ekki sjálfsagt að leggja vegi um
landareignir manna
Karl telur að Íslendingar séu að
nokkru leyti litaðir af fortíðinni þegar
kemur að réttindum landeigenda og
samskiptum þeirra við framkvæmda-
aðila. „Vegaframkvæmdir sem dæmi
eiga sér ekkert mjög langa sögu hér
á landi. Á millistríðsárunum var
farið að vinna að einhverjum krafti
að vegagerð í dreifbýli og í þá daga
fögnuðu landeigendur bættum sam-
göngum. Mér segir sá hugur að sjald-
an hafi bændur gert kröfu um bætur
vegna rasks á túnum eða öðrum
verðmætum á jörðum þeirra. En nú
er öldin önnur þar sem notkun jarða
hefur gjörbreyst og verðmæti þeirra
aukist.“
Karl segir að menn eigi ekki að
líta á það sem samfélagslega skyldu
sína að leyfa opinberum aðilum að
ganga á eignir sínar bótalaust. „Það
verður seint sagt að fyrirtæki eins og
t.d. Vegagerð ríkisins séu góðgerð-
arsamtök en hún er eðlilega að gæta
hagsmuna síns eiganda, sem er ríkið,
og reynir að lágmarka sin kostnað,“
segir Karl.
Guðjón nefnir að viðhorf til
umhverfismála hafi gjörbreyst á síð-
ustu árum. „Fólki er eðlilega ekki
sama hvar vegir eru lagðir enda oft
á tíðum mjög stór og umfangsmikil
mannvirki. Dæmi eru einnig um að
verktakar gangi illa um á verkstað og
ekki í samræmi við ákvæði umhverf-
ismats,“ segir hann.
Matsnefnd eignarnámsbóta
sniðgengin
Karl segir að það valdi áhyggjum að
sjá dóma sem fallið hafa undanfarið
þar sem farið er á svig við niðurstöðu
matsnefndar eignarnámsbóta sem
skipuð er sérfræðingum sem fara á
staðinn og kynna sér málin. „Það er
erfitt að svara því hvers vegna málin
hafa þróast svona hjá Hæstarétti en
okkur grunar að þarna séu einhver
tregðulögmál á ferðinni. Hæstiréttur
telur sig færan um að endurmeta
niðurstöður matsnefndarinnar jafn-
vel þótt hann hafi aldrei kynnt sér
aðstæður á vettvangi.“
Samkvæmt lögum ber sá sem
gerir eignarnám kostnað af störfum
matsnefndar eignarnámsbóta. Um
þetta hefur þó risið ágreiningur og
nú er í gangi prófmál í Hæstarétti þar
sem tekist er á um þetta. „Vegagerðin
hefur t.d. ekki alltaf viljað taka þátt
í kostnaði fyrr en upp er kominn
ágreiningur, t.d. um fjárhæð bóta. Það
er að mínu mati ósanngjarnt að land-
eigendur þurfi t.d. að bera kostnað
vegna umhverfismats, vinnu vegna
framkvæmdaleyfa og vegna ágrein-
ings um eignarnámið sjálft. Við lög-
fræðingar spyrjum hver sé eignarrétt-
arvernd þeirra sem þurfa að bera
kostnað við að gæta hagsmuna sinna.
Umboðsmaður Alþingis hefur talið
að túlka eigi mjög rúmt þá skyldu að
greiða kostnað vegna undirbúnings
framkvæmda. Í héraðsdómi var fallist
á að ganga ennþá lengra, þ.e. að ríkið
ætti að dekka allan kostnað sem land-
eigendur hafa af viðlíka málum og
þessum. Það skýrist vonandi bráðlega
hver afstaða Hæstaréttar er til máls-
ins,“ segir Karl.
Hæstiréttur ýtir undir ósamræmi við
ákvörðun bóta
Ýmis dæmi eru um að Vegagerðin
hafi mismunað landeigendum og má
þar nefna nýlegan dóm Héraðsdóms
Reykjavíkur þar sem ákvarðaðar voru
bætur vegna legu vegar í Norðurárdal.
Í vegalögum er skýrt kveðið á um
hver skuli greiða fyrir svæði beggja
megin vegar sem nemur 30 metrum
frá miðlínu hans. Í fyrrnefndu máli
taldi Vegagerðin nægilegt að greiða
sem nemur 20 metrum frá miðlínu
þrátt fyrir skýr á kvæði í lögum um
30 metra helgunarsvæði hvoru megin.
„Í málflutningi var bent á að mikil
kvöð hvíli á hinu 60 metra veghelg-
unarsvæði. Landeigendur mega ekki
byggja eða framkvæma eitt né neitt á
svæðinu svo slík kvöð er sannarlega
til mikilla baga fyrir þá. Dómurinn
féllst á að nægilegt væri að greiða
fyrir 20 metra frá miðlínu í þessu til-
felli. Ástæðurnar eru óskiljanlegar og
ósanngirnin er algjör að okkar mati“,
segja þeir Karl og Guðjón.
Gætið hagsmuna strax í byrjun
Karl heldur því fram að því miður
hafi landeigendur alltof oft látið
„vaða yfir sig“ í þessum málum. „Það
er því aldrei of oft hamrað á því að
menn gæti sinna hagsmuna strax í
upphafi og leiti sérfræðiaðstoðar.
Bændur eiga að halda vöku sinni og
vera grimmir í sinni hagsmunagæslu
og láta mál fara fyrir matsnefnd eign-
arnámsbóta í stað þess að láta bjóða
sér upp á einhverja nauðasamninga.
Það er alveg ljóst að engir aðrir passa
upp á hagsmuni landeigenda en þeir
sjálfir,“ segir Karl Axelsson hæsta-
réttarlögmaður. –TB
Hvetja landeigendur til að veita mótspyrnu