Bændablaðið - 14.05.2008, Blaðsíða 10

10 Bændablaðið | Þriðjudagur 14. maí 2008
Hið ágæta blað „Skessuhorn“ birti
nýlega viðtal við Ágúst Andrésson
– hæstráðanda við sláturhúsið í
Búðardal. Þar er sagt frá að verka-
fólk vanti í Búðardal og K.S. hafi
haft húsið til umráða mörg und-
anfarin ár og vilji koma þar fyrir
meiri starfsemi. En það má skiljast,
að vöntun á verkafólki sé þess
valdandi að ekki sé gert meira. Við
lestur á þessari litlu frétt, finnst mér
rétt að fara yfir málið og útskýra
hvað gerst hefur, og lofa mönnum
að kynnast þessu óvenjulega máli
– frá þeim sem til þekkja – því hér
er um stórmál að ræða – jafnvel á
landsvísu, og grundvallarmál fyrir
Dalabyggð.
Er þetta svona?
Á hverju ári frá því sláturhús var
fyrst byggt í Búðardal, hefur þar
verið slátrað sauðfé og nautgrip-
um – og stöku sinnum hrossum.
Að þessum störfum komu bændur
almennt og margir fleiri af héraðs-
mönnum en fáir utan héraðs.
Þetta gekk þannig, að hér voru
menn samtaka um að þessi störf
þyrfti að vinna – undan því yrði
ekki komist. Verkinu var stjórnað
af héraðsmönnum – bændum sjálf-
um og tókst vel.
Þetta var hagkvæmt mörgum og
styrkti byggðina. Eftir að sláturhús-
ið var byggt – það er nú stendur
enn, fóru kröfur frá svokölluðum
„heilbrigðisyfirvöldum“ að verða
stífari með ári hverju, og sýndist
mörgum ekki alltaf sterk rök fyrir
öllum breytingum, en þeir höfðu
völdin og þurftu ekki að borga –
það gerðu bændur. Kostnaður við
byggingu og rekstur sláturhúsa er
kominn langt úr hófi fram. Og ef
bera mætti saman kröfugerð yfir-
valda hér á landi og það sem líðst
í öðrum löndum, s.s. Þýskalandi,
þar sem kaupmaður getur haft skúr
á baklóð og látið slátra þar gripum
jafnóðum og selst, eða kúabóndi
getur haft fjóshauginn fyrir utan
fjósið opinn og aðgengilegan – eins
og ferðamenn greina frá. Þá verða
menn hugsi. „Er þetta svona?“
spyrja þeir. Já, þetta mun vera
svona!
Haustið 2004 er ekki slátrað í
Búðardal. Það er í fyrsta sinn sem
slátrun er felld niður í nærfellt 100
ár. Sumarið 2004 er unnið að við-
haldi á húsinu eftir kröfu heilbrigð-
isyfirvalda og lauk því í september.
Var þess þá vænst að sláturleyfi
fengjust, þar sem allar kröfur voru
uppfylltar. En það dróst og þegar
eftir var leitað var svarið: „Á morg-
un“. Þannig gekk það í nokkuð
marga daga. En fréttir bárust úr
ýmsum áttum, og voru fluttar af
mörgum að: „ekki yrði slátrað í
Búðardal“. Þetta þóttust margir
vita aðrir en ráðamenn hússins sem
biðu eftir sláturleyfi. Þetta kom
sér illa fyrir marga. Margir bænd-
ur höfðu sambandi við sláturhúsið
og sumum var lofað móttöku fjár
á vissum dögum, vegna þess: „að
hér var ekki búist við svikum eða
brigðmálum“. En líklega kringum
20. september kom niðurstaðan frá
hinum vitru ráðamönnum í þessum
efnum og svarið var NEI.
Ekki er auðvelt að vita hver
hefur ráðið hér mestu, – en trúlega
nokkrir samtaka samherjar – óvinir
Dalahéraðs hafa verið hér að verki,
það fer varla á milli mála.
Snögg veðrabrigði
Árið 2005 er tekið til við að gera
verulegar endurbætur á sláturhús-
inu – og enn eftir fyrirmælum heil-
brigðisyfirvalda, og nú er unnið yfir
sumarið, og er því lokið í byrjun
september. Þetta verk mátti vinn-
ast á 3 árum, en er lokið í einum
áfanga og er kostnaður þá orðinn
um 70 milljónir. Hér var um grund-
vallarmál að ræða fyrir byggðina.
Á undanförnum árum hafði slát-
urhúsið greitt vinnulaun í sláturtíð
og við úrvinnslu afurða 25-30 millj-
ónir á ári, og það sjá allir sem vilja
sjá, að hér er um stórmál að ræða
fyrir byggðina. Að verki loknu
var fjölmennt hóf haldið í húsinu.
Landbúnaðarráðherra kom þá hing-
að með sláturleyfi fyrir húsið og
síðan var slátrað hér haustið 2005.
Engum dettur þá í hug að hér séu
að nálgast sögulok í þessum efnum.
Fyrri hluta árs 2006 gerir sveit-
arstjórn Dalabyggðar leigusamning
við Norðlenska um slátur- og frysti-
húsið, og að slátrun sauðfjár verði í
Búðardal næstu 10 árin. Þeir höfðu
greitt til sláturhússins í Búðardal,
10 milljónir sem hlutafé og aðrar 10
milljónir sem lán. Þeir voru höfð-
ingjar hjá Norðlenska – reglulegir
höfðingjar. Þeir buðu Dalamönnum
til Akureyrar og Húsavíkur og héldu
okkur stórveislu í mat og drykk og
buðu til gistingar og „var þá glatt
á hjalla“. Síðar voru þeir búnir að
ráða Dalamann sem verkstjóra við
sláturhúsið í Búðardal, – en aðeins
undirskrift var þá ólokið. Svo líður
tíminn, það er kominn ágúst. En
þá gerast snögg veðrabrigði. Hvað
skyldi hafa valdið?
Vitað er, að jarðhiti er mik-
ill í jörðu fyrir austan Húsavík, og
miklum jarðhita fylgja oft jarð-
hræringar. Gæti það hafa vald-
ið titringi hjá meirihluta stjórnar
Norðlenska? Jarðskjálfti er ónota-
legur og fer misjafnlega í menn.
Hann veldur kvíða og enginn veit
hvað getur gerst næst. Þegar menn
rata í bráðan vanda, þá er oft leit-
að til traustra vina og voldugra –
og svo gerist hér. Í Skagafirði er
sterkt félag og voldugt og heitir í
skammstöfun K.S. Þar er í forsvari
„stórt og mikið höfuð“ sem lítur
til ýmissa átta og vakir yfir mörg-
um þáttum jarðlífsins. Hann tekur
því Norðlenska opnum örmum
og eyðir öllum kvíða og vanlíðan.
Hann yfirtekur 20 milljónir sem
Norðlenska var búið að leggja til
hússins í Búðardal og greiðir þeim
16 milljónir fyrir 20 sem þeir höfðu
áður fært húsinu. Hann er forsjáll
og snjall, og verður að hafa eitthvað
fyrir sinn snúð. Hann hefur yfirtek-
ið samninginn af Norðlenska, en
gerir nýjan samning við Dalamenn,
og þarf ekki að standa við fyrri
samning Norðlenska um slátrun
fjár í Búðardal. Hann kveður sér
til fundar nýkjörna sveitarstjórn
Dalabyggðar, sem virðist fallast
á öll skagfirsku sjónarmiðin – að
einni konu undanskilinni. Hann
viðurkennir óbeint að hann skað-
ar Dalamenn og vill bjóða bætur
– lætur svíða hausa í Búðardal og
hefur mikið fyrir því. Það kost-
ar nokkuð að keyra hausana frá
Sauðárkróki til Búðardals og svo
aftur frá Búðardal til Sauðárkróks.
Þetta verður enn merkilegra þegar
féð er fyrst sótt í Dali og flutt
framhjá Búðardal – og síðan hluti
þess (hausar) fluttir til Búðardals
til vinnslu þar – og Pólverjar svíða.
Þannig hefur þetta verið tvö síðast-
liðin haust. En um þessar mundir er
eitt og hálft ár sem K.S. hefur haft
vald á sláturhúsinu og margt hefur
breyst á þeim tíma – og ekki allt
Dalamönnum í vil. Það hefur verið
spurt um hlut Byggðarstofnunar,
hvort hægt væri að kaupa. Þá kom í
ljós að K.S. hefur forkaupsrétt, svo
sjá má að hér er hugsað til framtíð-
ar, þ.e.a.s. að ekki eigi Dalamenn
þann rétt þó þeir eigi 65% í hús-
inu. Síðastliðinn vetur kom bréf frá
Landbúnaðarráðuneytinu undirrit-
að af Ólafi Friðrikssyni – sem segir
að ráðuneytið sé tilbúið að greiða
30 milljónir til úreldingar hússins.
Einhver hélt að úreldingarfé væri
búið – væri ekki til , og ekki kann-
ast menn við, að á bak við umsókn
úreldingarinnar sé bókuð samþykkt
sveitarstjórnar!
Hver sótti um úreldingu?
Gæti verið, að K.S. hafi sótt um
úreldingu og einhver vinur hafi
skrifað undir til samþykkis – án
þess að skrifleg samþykkt væri að
baki? Það virðist áhugi hjá K.S.
um að sláturhúsið í Búðardal verði
úrelt til framtíðar. Þar með tapa
Dalamenn stórum fjárhæðum –
ekki aðeins í vinnulaunum, heldur
einnig af innleggi fjárins og þetta
skiptir hér tugum milljóna. Menn
vita ekki hvað framtíðin ber í skauti
sér í þessum efnum. En ekki er
ólíklegt, að hagkvæmara verði að
svíða hausa á Sauðárkróki og hætta
sviðavinnu í Búðardal. Ekki verður
stórt mál að stækka frystigeymslur
á KRÓKNUM, og þá er öll starf-
semi í Búðardal óþörf.
Þetta liggur nokkuð ljóst fyrir.
Stefnan í sláturhúsamálum er
skrýtin – þrjú hús á Norðurlandi
hlið við hlið og þangað skal helst
allt sauðfé flutt, en aðalmarkaður
er á suðvesturhorni landsins. Féð er
flutt til slátrunar fjær markaðnum
og þetta þykir hagkvæmt!
Húsið í Búðardal er einkar vel
staðsett. Á alla vegu eru sauðfjár-
héruð og stystu leiðir til sláturhúss
eru til Búðardals – og frá Búðardal
á aðalmarkað er styst. En þeir sem
ráða þessum málum sjá ekki eða
vilja ekki sjá.
Það er líka merkilegt að sá aðili
sem hefur sláturhúsið á valdi sínu,
skuli ekki vilja nota þessa sérstöku
aðstöðu, þar sem húsið í Búðardal
er eitt af bestu sláturhúsum landsins
á flestan hátt. En þetta leiðir trúlega
til þess, að margir bændur munu
sameinast um lítil sláturhús. Og
vinna sjálfir að málum – selja beint
til viðskiptavina (neytenda). Það
gengur líka fram af mörgum hinar
löngu flutningaleiðir með lifandi
fé sem aftur leiðir til þess, að kjöt-
ið af innlögðum skepnum verður
verra en þyrfti. Féð er þreytt, hrætt
og hungrað. Það hlýtur að koma að
því, að þessi mál verði endurskoð-
uð alvarlega.
Opin leið til úrbóta
En hvernig er staðan í dag og hvað
hefur breyst til batnaðar? Meðan
slátrað var í Búðardal var hægt að
fá bæði slátur og kjöt og það fóru
mikil viðskipti fram. Flestir sóttu
slátur og unnu heima, og allir sóttu
kjöt. Það var til mikilla þæginda,
hve stutt var að fara og mun meira
af þessari héraðsframleiðslu var þá
notað. Breytingin er því neikvæð þó
góður vilji sé til staðar hjá K.S. Þetta
verkar allt öfugt. Það eru til svið í
Búðardal – í frystihúsinu – en ef ég
fæ þau, þá verður að senda reikning
á Sauðárkrók, en ég veit ekki hvað
það kostar hér. Kjöt er líka til í slát-
urhúsi (frystihúsinu) í Búðardal,
en ég fæ það ekki, það er ekki til í
smásölu í Búðardal. Sala á slátri og
kjöti er því stórum minni en áður
var – hvorki hafa bændur né slát-
urhússleigjendur hag af því. Ágúst
Andrésson talar um vöntun á verka-
fólki í Búðardal, og vill fjölbreyttari
starfsemi þar því aðstaðan er góð.
Ég vona að hann tali hér fyrir hönd
K.S. og meini það sem hann segir.
Þá er opin leið til að bæta úr.
Nota húsið og aðstöðuna sem
fyrir er, slátra fé og nautgripum úr
Dalabyggð og nágrenni til hags-
bóta og þæginda fyrir bændur og
byggðina. Þá mun fólk fást til
vinnu – sem fyrr, það er reynsl-
an, að þar sem starfsemi er, sækir
fólkið að. Engin frágangssök er
að fá Pólverja til vinnu, þeir hafa
reynst vel við sviðavinnu, og geta
unnið margt fleira ágæta vel – og
það þekkir K.S. Ábyrgðarhlutur er
að eyðileggja húsið sem sláturhús.
Það gætu komið þeir tímar, að
betra væri að eiga húsið óskemmt.
Vetrartíð hefur komið á haustdög-
um – og getur komið enn. Þá fara
stórir bílar lítið nema með hjálp –
og sú hjálp yrði dýr.
Vantar dýraverndarfélag
Nú stefna ráðamenn þjóðar á inn-
flutning á hráu kjöti, það gæti flutt
pestir til landsins og þá gæti komið
til þess, að ekki yrði leyft að flytja
fé hindrunarlaust um allt land –
eins og nú er gert. Það má nefna,
að olía er dýr og trúlega hækkar
hún frekar en lækkar. Allur akst-
ur er og verður dýr, og þó ekkert
kosti nú að flytja lifandi fé lang-
ar leiðir gæti það orðið dýrt síðar
meir. Eitt af því sem vantar í dag er
dýraverndarfélag, það virðist ekki
til. Ef það væri til – þá sefur það
og þyrfti þá að vekja það ef hægt
væri. Að það geti liðist að lifandi
fé sé flutt – bæði sauðfé og kýr til
slátrunar yfir 400 km vegalengd,
eins og gert hefur verið undanfarin
ár og með þeim afleiðingum að allt
of stór hluti hefur komið á ákvörð-
unarstað dautt eða verri en það, er
ekki samboðið menningarþjóð eins
og Íslendingar vilja telja sig vera.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Slátrun hætt í Búðardal
Hjörtur Einarsson
bóndi í Hundadal í Mið-Dölum
Afurðastöðvar
Nokkuð nýstárleg tillaga kom
fram á aðalfundi Búnaðarsam-
taka Vesturlands að Hlöðum
á Hvalfjarðarströnd þann 10.
apríl sl. Það var Marteinn Njáls-
son á Suður-Bár á norðanverðu
Snæfellsnesi sem bar fram til-
lögu þess efnis, að samtökin
hefðu frumkvæði að því að
skoða hugsanlega leigu á brugg-
tæki til afnota fyrir bændur til
ölframleiðslu.
Guðný Jakobsdóttir, formaður
samtakanna, segir að hugmynd-
in sé býsna sniðug og gæti slíkur
heimabruggaður mjöður nýst vel
á margvíslegan hátt. Er í því sam-
bandi sérstaklega horft til ferða-
þjónustu bænda og ýmissa við-
burða á þeirra vegum, s.s. sveita-
markaða og einnig í tengslum við
verkefnið Beint frá býli.
Var tillaga Marteins samþykkt
og stjórn BV falið að kanna mögu-
leikann á leigu þessa bjórfram-
leiðslutækis.
Að sögn Guðnýjar myndi þetta
virka þannig að umsjónarmað-
ur væri með bruggtækinu, hann
kæmi með það á staðinn, setti það
upp og í það þau hráefni sem til
þarf. Síðan sæi tölvukerfi um að
stýra þeim ferlum sem svo færu í
gang. Að tíu dögum liðnum kæmi
umsjónarmaðurinn aftur og þá
ættu um 220 lítrar af bjór að vera
tilbúnir.
„Við höldum að þetta sé mjög
sniðugur möguleiki, ef þetta er
hagkvæmt rekstrarlega séð. Mér
finnst svo eiginlega skemmtileg-
asti möguleikinn, til framtíðar
litið, að reyna að hagnýta okkur
íslenskt bygg af ökrunum úr okkar
heimasveit,“ segir Guðný. Hún
bætir því við að þessi hugsjón sé
alveg í takti við þá bylgju, sem
nú er í gangi, að íslenskar sveita-
afurðir séu sem mest heimagerð-
ar.
Heimabruggaður bjór hjá
vestlenskum bændum

 

 

     


 





 ! " Fleiri
gerðir á
lager