Bændablaðið - 14.05.2008, Blaðsíða 12

12 Bændablaðið | Þriðjudagur 14. maí 2008
Í síðasta Bændablaði birtist opið
bréf til stjórnvalda frá Guðrúnu
Kjartansdóttur á Áreyjum í
Fjarðabyggð. Í því krefst hún svara
við ýmsum spurningum sem vakn-
að hafa vegna viðskipta hennar
við Landsvirkjun og Landsnet hf.
Guðrún bætir hér um betur, skýr-
ir forsögu málsins og lýsir nánar
samskiptunum við hin opinberu
orkufyrirtæki sem eru sameign
þjóðarinnar, í það minnsta á hátíð-
arstundum.
Fulltrúar Landsvirkjunar, og síðar
einnig Landsnets, sögðust koma
eins fram við alla á línuleiðinni
þegar þeir komu til að kynna línu-
stæðið fyrir Fl 3 og 4 (Fljótsdalslína
liggur milli orkuversins í Fljótsdal
og álversins á Reyðarfirði) fyrir
ábúendum og landeigendum síð-
sumars 2003.
Þeir fóru lauslega yfir fyrirhug-
aðar framkvæmdir með bendingum
út um gluggann og síðan barst talið
að eignarnámsheimild þeirra. Þeir
sögðu okkur sögur af bændum sem
höfðu ekki farið vel út úr því að
land þeirra væri tekið eignarnámi.
Við vorum svo frökk að benda
þeim á eyðijarðir hér við hliðina
og sögðum þeim jafnframt að við
værum að nota okkar. Í lokin sögðu
þeir okkur að það kæmu fulltrúar
og lögfræðingar frá Landsvirkjun
eftir nokkrar vikur til að semja um
bótagreiðslur.
Gengið til „samninga“
Við höfðum verið mjög upptekin
af því að byggja upp þessa jörð í
nokkur ár og vorum alls ekki tilbú-
in með neinn verðmiða á landið.
Það tók okkur langan tíma að
venjast tilhugsuninni um að setja
verðmiða á landið sem við erum að
nota sjálf. Við leituðum til ýmissa
fagaðila við þetta verðmat en vorum
samt ekki alveg klár með neinar
tölur þegar fulltrúarnir og lögfræð-
ingarnir frá Landsvirkjun vildu
endilega koma og „semja“. Okkur
vantaði líka betri upplýsingar frá
þeim um fyrirhugaðar framkvæmdir
til að geta áttað okkur á hlutunum.
Jæja, þau komu samt og það
hafði ekki vafist fyrir þeim að
flokka og verðleggja landið okkar;
drög að bótatilboði tilbúin á blaði
og þau afhentu okkur einhverjar
sundurklipptar myndir til kynning-
ar á fyrirhuguðum framkvæmdum
þeirra. Sáralitlar viðbótarupplýsing-
ar fengust hjá þeim og lítið hlustað
á okkar sjónarmið. Þau töluðu um
eignarnám, matsnefnd, dómstóla
og sögðust koma eins fram við
alla. Síðan vorum við beðin um að
skrifa undir yfirlýsingu sem gæfi
þeim leyfi til að nota landið í ótil-
greindan tíma.
Allir fengu nú einhvern frest til
að koma með athugasemdir áður en
þeir skrifuðu undir.
Svona byrjaði þetta og svona
hefur málið haldið áfram.
Landsvirkjun gerði lítið úr öllu
Þónokkrir bændur á línuleiðinni
pökkuðu saman og yfirgáfu sveit-
ina sína í kjölfarið, nokkrar af línu-
jörðunum eru í eigu ríkis og sveita-
félaga. Við vorum meðal þeirra fáu
sem fóru í varnarstöðu.
Okkur fannst einkennilegt að
Landsvirkjun gæti metið tjónið hjá
okkur, án nokkurra upplýsinga frá
okkur. Við útbjuggum því ítarlega
greinagerð til að útskýra fyrir þeim
að tjónið hjá okkur væri miklu
meira en þeirra bótatilboð gerði
ráð fyrir og síðan gerðum við þeim
tilboð um leigusamning. Þeir höfn-
uðu því tilboði um hæl og minntu
enn og aftur á möguleika sína á
eignarnámi samkvæmt lögum og
reglugerðum.
Það voru haldnir fleiri fund-
ir og aðaláherslan hjá þeim var á
eignarnámsheimildinni og hvernig
þeir mundu matreiða málið fyrir
Matsnefnd eignarnámsbóta ef við
gengjum ekki að tilboði þeirra. Við
reyndum sem fyrr að skilgreina fyrir
þeim tilveru okkar hér og vorum
enn að leita eftir svörum hjá þeim
um ýmsa þætti framkvæmda þeirra
og afleiðingar þeirra fyrir okkur.
Samkvæmt lögum eiga landeigend-
ur fullan rétt á slíkum upplýsingum,
en það var fátt um svör hjá þeim.
Við reyndum auðvitað að kynna
okkur réttarstöðu okkar, fannst
ólíklegt að í lýðræðisþjóðfélaginu
Íslandi væru ekki einhver lög sem
verðu eignarrétt almennings í land-
inu. Við töldum víst að það bæri að
bæta fyrir allt tjón sem fólk verður
fyrir þegar eignir þess eru teknar
eignarnámi.
Vandinn fyrir landeigendur var sá
að Landsvirkjun vildi ekki viðurkenna
nema brot af tjóninu, enda ekki þeirra
hagur að greiða miklar bætur. Þeir
viðurkenna ekki einu sinni allar stað-
reyndir um umfang mannvirkja sinna
og reyna að gera eins lítið úr þessu
öllu sem hugsast getur.
Framkvæmdir heimilaðar
Landsvirkjun sækir síðan um eign-
arnámsheimild hjá ráðherra á þeirri
forsendu að samningar náist ekki.
Örfáir landeigenda hitta á það í
andsvörum sínum til ráðherra að
nefna, að Landsvirkjun hafi ekki
verið að reyna að semja.
Þegar beiðni Landsnets hf.
um heimild til eignarnáms í landi
Áreyja var hafnað í febrúar 2005,
var það á þeirri forsendu að ekki
hefðu farið fram raunverulegar til-
raunir til samninga af hálfu mats-
beiðanda. Viðleitni þeirra til að
veita okkur viðhlítandi upplýsingar
um framkvæmdirnar skánaði lítið.
Þegar hér var komið sögu ríkti
hér algjör ringulreið. Það kom
hver aðilinn á fætur öðrum til að
skipuleggja framkvæmdir og allir
ráku niður hæla og komu svo aftur
og aftur og ráku niður fleiri hæla.
Það var kominn frumskógur af
tréhælum út um allar grundir og
þetta endaði með kaos. Við vorum
frekar pirruð út af öllu þessu áreiti
og þegar fulltrúar Landsnets komu
svo og pressuðu á okkur að sam-
þykkja einhverja tölu og ganga frá
samningum fannst okkur óhugs-
andi að meta tjónið á þessu stigi.
Þá lögðu þeir aftur inn beiðni um
eignarnámsheimild í landi Áreyja,
en nú voru allir að falla á tíma.
Framkvæmdirnar voru hafnar
við lagningu Fl 3 og 4 allt í kring og
vegna mikils þrýstings á okkur frá
Landsneti, Vegagerðinni, verktökum,
almenningi og fleirum fannst okkur
ekki stætt á því að standa í veginum.
Við heimiluðum framkvæmdir með
samkomulagi um að ágreining-
ur um bótaþáttinn yrði lagður fyrir
Matsnefnd eignarnámsbóta og ef
samningur næðist ekki á grundvelli
þeirrar niðurstöðu gæti málið haldið
áfram fyrir dómstólum.
Allt í hers höndum
Fljótlega eftir að framkvæmdaleyfið
var veitt birtist hér fjölþjóðlegt lið á
stórvirkum tækjum og vinnuvélum
sem ruddist inn og í gegnum fyr-
irtækið okkar (landareignina) með
tilheyrandi hávaða og gífurlegu
jarðraski. Á þessum tíma var lítill
friður á heimilinu fyrir útsendurum
Landsnets (eftirlitsmönnum), fulltrú-
um Rarik og Vegagerðarinnar, verk-
tökum og fleirum sem þurftu lið-
sinni eða áttu önnur erindi við okkur
vegna framkvæmdanna. Þessir
aðilar fóru á tímabili í hár saman
vegna skipulags á öllum þessum
framkvæmdum (stóru línurnar, veg-
urinn, byggðalínan í jarðkapli o.fl.)
og við lögðum áherslu á að þjappa
þessu öllu saman eins og hægt væri
til að minnka tjónið og til þess að
sitja ekki uppi með algerlega sund-
urklippta jörð. Hér var allt í hers
höndum í rúmlega tvö ár og það datt
nánast botninn úr okkar eigin starf-
semi hér út af þessu öllu saman.
Á framkvæmdatímanum kemur í
ljós að mannvirkin verða umfangs-
meiri að hluta til en kynnt var í upp-
hafi. Þetta hafa þeir hjá Landsneti
hf. ekki getað séð sóma sinn í að
viðurkenna og leiðrétta. Þeir voru
matsbeiðendur í málinu og sáu þar af
leiðandi um að mata Matsnefndina á
upplýsingum um hvað ætti að meta
og hvernig. Síðan á landeigandi rétt
á að koma sínum sjónarmiðum á
framfæri og þann rétt reyndum við
að nýta eins vel og við gátum með
aðstoð lögfræðings.
Nýir matsmenn
Þegar úrskurður Matsnefndar eign-
arnámsbóta lá fyrir í febrúar 2006,
sáum við fljótlega að þeirra mat
byggðist ekki að öllu leyti á stað-
reyndum, auk þess sem það var illa
rökstutt.
Við báðum þá um rökstuðning
vegna nokkurra atriða í dómnum,
því var hafnað snarlega. Þá báðum
við um endurupptöku matsins, því
var einnig hafnað og við komumst
semsagt að því að matsnefndin
hefur enga yfirmenn og því ekki
hægt að kvarta við neinn um þeirra
vinnubrögð, þeir eru bara á launum
hjá dómsmálaráðuneytinu.
Afstaða Landsnets til úrskurðar
Matsnefndar eignarnámsbóta var
líka neikvæð. Eftir að úrskurð-
ur þessi lá fyrir var ekki minnst á
samningaviðæður.
Í september 2006 fór Landsnet
þess á leit við Héraðsdóm Aust-
urlands að dómkvaddir yrðu tveir
hæfir, sérfróðir og óvilhallir mats-
menn til þess að skoða og meta
fullt endurgjald til matsþola vegna
þess hluta jarðarinnar Áreyja sem
látinn hefur verið af hendi vegna
Fl 3 og 4. Svona matsbeiðni er
nokkrar blaðsíður þar sem þeir lýsa
nánar hvað á að meta og hvernig og
þar stendur m.a.: „Matsbeiðnin er
lögð fram í því skyni að fá hnekkt
úrskurði matsnefndar eignarnáms-
bóta um eignarnámsbætur.“ Síðan
segir: „...enda verða sömu gögn
lögð fyrir matsmenn.“
Það tók einhverja mánuði að
finna menn í nefndina, síðan hófst
hefðbundin gagnasöfnun og vinna
við greinargerðir og vettvangsferð
var farin í endaðan júní 2007.
Dómkvöddu matsmennirnir
skiluðu niðurstöðu sinni 21. des-
ember 2007 og okkur finnst þessi
matsgerð bera vott um vandaðri
vinnubrögð en hjá fyrri matsnefnd-
inni. En þar sem þeim var þröngur
stakkur skorinn með uppskrift-
inni frá Landsneti er kannski ekki
undarlegt að okkur finnist eitthvað
vanta uppá sanngjarna niðurstöðu.
Þeir hjá Landsneti hafa ekki
ennþá (21. apríl 2008) boðið land-
eigendum upp á umfjöllun um
þennan úrskurð.
Okkur finnst þetta mál hafa tekið
óþarflega langan tíma. Við sendum
því Landsneti samningstilboð í
byrjun mars sl. Þeir hafa ekki svar-
að því. Þeir sendu hins vegar til-
lögu til lögmanns okkar 9. apríl sl.
þess efnis að þeir vildu ljúka mál-
inu með því að taka tvö atriði út úr
úrskurði Matsnefndar eignarnáms-
bóta og gera upp restina. Náist ekki
samkomulag um þetta vísa þeir á
almennar reglur um dómstóla.
Heldur meiri sanngirni
Þeir fara fram á notkun landsins í
ótilgreindan tíma (50 til 99 ár) með
mikilli skerðingu á möguleikum
bóndans til að nýta jörðina; bygg-
ingabanni, skógræktarbanni, kröfum
um aðgengi að öllum möstrum, fyrir
utan sjónræn og ósýnileg áhrif frá
línunum og fleira. Þeir eru ekki að
kaupa landið, þeir vilja ekki leigja
landið, bara borga eina greiðslu.
Þessi eingreiðsla sem boðin er
fram með aðstoð matsnefnda lítur
kannski út fyrir að vera ágætis
skaðabót daginn sem hún er innt
af hendi, en hún mun ekki endast
nema í nokkur ár sem mótvægi við
tekju- og eignatjónið sem hlýst af
þessum stóru og fyrirferðarmiklu
háspennulínum.
Það er sama hvaða starfsemi fer
fram, hvort það er skógrækt, ferða-
þjónusta eða hefðbundinn búskap-
ur; eftir örfá ár situr landeigandinn
uppi með allt tjónið, bæði tekju- og
eignaskerðinguna, auk óþægindanna
sem af háspennulínunum hljótast.
Við höfum því hafnað síðustu
tillögu frá Landsneti og förum fram
á heldur meiri sanngirni.
Þegar þetta er skrifað hefur
Landsvirkjun/Landsnet verið með
meira en hundrað hektara af landi
Áreyja í herkví í tæplega fimm ár.
Okkur finnst orðið tímabært að fara
að ljúka þessu máli með sanngjörn-
um hætti.
Þannig er nú það í stuttu máli,
frá mínum bæjardyrum séð.
Guðrún Kjartansdóttir
Áreyjum
Baráttan við Landsnet hf. og eignarnámið
Samanburðartilraunir voru
gerðar í vetur á kjarnfóður-
blöndum með annars vegar
dýrapróteini (fiskimjöli) og hins
vegar plöntupróteini (soja o.fl.).
Tilraunirnar voru gerðar í fjós-
um LbhÍ á Möðruvöllum og
Hvanneyri. Þóroddur Sveinsson
hjá Landbúnaðarháskóla Íslands
og ábyrgðarmaður verkefnis-
ins segir að tilraunirnar sjálfar
hafi gengið vel og að einungis
sé eftir að gera efnagreiningar
á fóðrinu. Hann segist vonast
til að bráðabirgðaniðurstöður
liggi fyrir í vor. Landssamband
kúabænda hafði frumkvæði að
þessu verkefni og það var mynd-
arlega styrkt af Þróunarsjóði
LK, Rannsóknarstofu mjólkur-
iðnaðarins, Bústólpa og Líflandi.
Miklar hækkanir urðu á fiski-
mjöli árið 2006 og leiddu þær
ásamt öðru til mikilla verðhækk-
ana á hefðbundnu kjarnfóðri. Í
kjölfarið fóru fóðurfyrirtækin
að bjóða kúabændum kjarnfóð-
urblöndur sem ekki innihalda
fiskimjöl, en þær eru í daglegu
tali nefndar „dönsku blöndurn-
ar“. Í stað fiskimjöls var aðallega
notað sojamjöl. Þrátt fyrir að
hrápróteininnihald sé svipað í
þessum nýju blöndum er annað
mjög ólíkt. Þær hafa til að mynda
umtalsvert lægra reiknað AAT-
magn, hærra reiknað PBV-gildi
og heldur minni orkuþéttni.
Nýju blöndurnar eru nokkuð
ódýrari en fiskimjölsblöndurnar
og meðal kúabú getur sparað tals-
verðar upphæðir á ári með því
að skipta yfir í þessar blöndur.
Fóðurfræðilegum kostum fiski-
mjöls hefur þó mjög verið haldið
á lofti í umræðu um þessi mál og
það hefur haft þau áhrif að margir
bændur vilja ekki taka áhættuna á
að skipta, nema að fyrir liggi rann-
sóknir á þessum blöndum, segir á
vef LK. Markmið þessa verkefn-
is er að skera úr um það með til-
raunum hvort þessar nýju blöndur
skili sambærilegum árangri og
hefðbundnar kjarnfóðurblönd-
ur með fiskimjöli, ef litið er til
afurða og efnamagns í mjólk.
Sem fyrr segir munu bráða-
birgðaniðurstöður liggja fyrir í vor
og mun Þóroddur þá gera nánari
grein fyrir þeim í Bændablaðinu.
Fljótsdalslína þar sem hún
liggur um jörðina Áreyjar.
Ljósm. Þóra Sólveig Jónsdóttir
Samanburðartilraunum á kjarnfóðurblöndum lokið á Möðruvöllum og Hvanneyri
Nýju blöndurnar ódýrari og spara mögulega umtalsvert fé
Tilraunakúnum Dögg og Auðhumlu
á Möðruvöllum fundust allar kjarn-
fóðurblöndurnar bara góðar. (Mynd
ÞS)