Bændablaðið - 26.02.2009, Blaðsíða 8

8 Bændablaðið | fimmtudagur 26. febrúar 2009
Rekstrarumhverfi sauðfjárræktar-
innar eins og annarra atvinnugreina
hefur breyst mikið frá haustdög-
um 2008. Reksturinn á búunum er
þyngri en aftur á móti hefur verið
mjög góð sala í kindakjöti allt síð-
astliðið ár, þó að botninn hafi nú
aðeins dottið úr sölunni í janúar.
Aðfangahækkanir á síðastliðnu
ári, auk hárra vaxta, gerðu rekstur
sauðfjárbúa mjög erfiðan og ekki
bætti úr skák þegar verðbólgan
rauk upp úr öllu valdi og allar þær
afurðaverðshækkanir sem sauðfjár-
bændur fengu síðastliðið haust að
verða brunnar upp í henni. Erlend
lán sveiflast í samræmi við gengi
íslensku krónunnar og þau íslensku
hækka einnig jafnharðan með
verðbólgunni og gerir það rekstr-
argrundvöll skuldsettari búa enn
verri en orðið er. Það var því eins og
að bæta gráu ofan á svart að í kjölfar
bankahrunsins og þeirra skulda sem
íslenska ríkið tekur á sig af þeim
sökum var verðtrygging búvöru-
samninganna afnumin.
Eftir að áburðarsalar birtu verð-
skrár sínar fyrir árið 2009 með til-
heyrandi verðhækkunum, lítur allt
út fyrir að róðurinn eigi enn eftir
að þyngjast á þessu ári. Verð á inn-
fluttum aðföngum er mjög óhag-
stætt eins og sakir standa vegna
gengis krónunnar og lítur allt út
fyrir að önnur innflutt aðföng en
áburður hækki í samræmi við það.
Einnig er eftirtektarvert að allar
aðfangahækkanir eru langt umfram
hækkun á búgreinatekjum sauðfjár-
bænda á síðastliðnu ári, sést með
því glögglega að misræmi milli
tekna og útgjalda verður enn meira
á þessu ári ef ekki koma til hækk-
anir á afurðaverði eða einhvers
konar aðstoð frá yfirvöldum.
Allar langtímaáætlanir um bú-
rekstur halda illa þar sem forsendur
rekstraráætlana eru sífellt að breyt-
ast og sú fyrirgreiðsla sem sauð-
fjárbændur hafa fengið hjá lána-
stofnunum á forsendum þeirra eru
brostnar. Bitnar þessi óstöðugleiki
í efnahagslífinu fyrst og fremst á
þeim sem skuldsettastir eru, yngri
bændum sem eru nýlega byrjaðir
að búa og þeim sem hafa verið að
byggja upp og efla framleiðslu
á búum sínum til að mæta þeirri
hagræðingarkröfu sem gerð hefur
verið til greinarinnar á undanförn-
um árum.
Staða greinarinnar er óneitanlega
slæm og ef litið er á háan meðalald-
ur sauðfjárbænda með tilliti til end-
urnýjunar verður að segjast alveg
eins er að ef greinin á að verða
fýsilegur kostur fyrir ungt fólk til
að starfa við í framtíðinni verða
að koma til verulegar kjarabætur á
næstu árum. Ekki er hægt að stunda
sauðfjárrækt sem atvinnugrein til
langs tíma án þess að geta greitt
sér mannsæmandi laun og staðið
undir allri þeirri skuldsetningu sem
fylgir því að hefja búskap á Íslandi
í dag m.t.t. jarðaverðs og hás verðs
á lánsfjármagni. Það á einfaldlega
ekki að vera lögmál að stór hluti
sauðfjárbænda þurfi að stunda aðra
atvinnu með búskap til að geta
framfleytt sér og sínum.
Næstkomandi haust verða að
koma til hækkanir á afurðaverði af
hálfu sláturleyfishafa. Annað er ein-
faldlega ekki sauðfjárbændum boð-
legt, það er forsenda þess að sauð-
fjárbændur gefist ekki upp í stórum
stíl og bregði búi, með tilheyrandi
fækkun í hinum dreifðu byggðum
landsins. Þetta er nefnilega ekki
einungis spursmál um sauðfjár-
bændurna sjálfa heldur líka það
fólk sem býr í dreifbýlinu og hefur
atvinnu af því að þjónusta greinina.
Vonandi bera sláturleyfishafar gæfu
til þess að sjá það og hækka afurða-
verð, styrkja þannig ekki einungis
stöðu sauðfjárbænda heldur einnig
afurðastöðvanna sjálfra og fólks-
ins sem hefur atvinnu af starfsemi
þeirra.
Ef einhvern tíma er ástæða fyrir
sauðfjárbændur að standa saman þá
er það núna. Er ekki kominn tími
til eftir öll þessi ár til að sauðfjár-
bændur, sem hafa verið til þess að
gera sundurleitur hópur, leggi þann
ágreining á hilluna sem verið hefur
innan greinarinnar og fari að vinna
saman með markvissum hætti að
því að bæta kjör sín?
Marka þarf skýra stefnu um
verð lagsmál af hálfu sauðfjárbænda,
hvert á að fara og hvað á að gera.
Mæta þarf með fullbúinn verðlags-
grunn sem hægt er að vinna eftir í
hverju tilviki fyrir sig, hvort held-
ur verið er að fara af stað í samn-
ingagerð eða setja fram kröfur í
hagsmunamálum sem snerta grein-
ina. Gera greiningu á þjóðhagslegu
vægi greinarinnar, til að geta sýnt
fram á vægi hennar í íslensku sam-
félagi m.t.t. þess hve mikinn gjald-
eyri greinin skapar og hve mikinn
gjaldeyri hún sparar. Einnig þarf
að koma vel á framfæri beinum og
óbeinum áhrifum sauðfjárræktarinn-
ar á landsbyggðina og hver áhrifin
myndu verða ef samdráttur yrði í
greininni eða ef hún myndi hrein-
lega að stórum hluta leggjast af.
Eins og ég kom inn á áður í
þessari grein er það ekki einung-
is spursmál fyrir sauðfjárbændur
sjálfa heldur einnig fólkið í hinum
dreifðu byggðum landsins að stutt
verði vel og dyggilega við landbún-
aðinn til framtíðar og honum gefið
tækifæri á því að laga sig að breytt-
um aðstæðum í nútímasamfélagi.
Ef landbúnaðurinn fær stuðning
í gegnum þessa erfiðu tíma bæði
frá stjórnvöldum og fólkinu í land-
inu er ég sannfærður um að hann á
glæsta framtíð fyrir höndum.
Skortur á siðferði fjármálamanna,
skortur á yfirsýn eftirlitsstofnana og
skortur á áhuga stjórnmálamanna
á leikreglum fjármálageirans eru
meðal höfuð ástæðna þess að þjóð-
arbúið liggur nú afvelta. Núverandi
stjórnarflokkar hafa horft til þess
að ganga í bandalag Evrópuríkja og
reynt að telja fólki trú um að það sé
lausn allra vandamála. Á flokks-
þingi Framsóknarflokksins 16.–18.
janúar sl. var til umræðu tillaga um
að hefja aðildarviðræður við ESB.
Lagði ég fram breytingartillögu
þess efnis að það yrði ekki gert án
skilyrða og var það samþykkt með
miklum meirihluta. Ástæða þess
að skilyrði þarf að setja fyrir slík-
um viðræðum er að íslensk þjóð
getur ekki gefið afslátt af grunn-
forsendum lífvænlegs samfélags.
Forystumenn ríkisstjórnarinnar
hafa ekki tilgreint með sannfær-
andi hætti kosti þess að gangast
ESB á hönd. Það má finna jákvæða
þætti fyrir Íslendinga innan ESB,
s.s. byggðaáætlun sambandsins
og enn betri markaðsaðgang, en
fórnin sem færa þarf á móti snertir
helst samfélögin sem njóta munu
byggðastyrkjanna, þ.e. landsbyggð-
ina. Því verður að krefjast þess af
stjórnmálamönnum framtíðarinnar
að ef ekki verði hlustað á skilyrði
Íslendinga þá verði ekki rætt frekar
við ESB.
Á Fræðaþingi landbúnaðarins
hlýddi ég á fyrirlestra um land-
búnaðinn og ESB. Meðal þess
sem vakti athygli var erindi Daða
Más Kristóferssonar hjá Hag fræði-
stofnun Háskóla Íslands en hjá
hon um kom fram að það gæti verið
þjóðhagslega hagkvæmara að beita
innflutningshöftum og tollum í stað
framleiðslustyrkja. Ef ég hef skilið
markmið Doha/WTO-viðræðnanna
rétt, þá er markmið þeirra m.a. að
afnema smám saman slík höft, þ.e.
að opna markaðinn, ásamt því að
taka upp annarskonar greiðslur. Ég
tel líklegt að á næstu árum verði
beinir styrkir/framleiðslustyrk-
ir sú aðferð sem notuð verður til
að styrkja landbúnaðinn á Íslandi.
Komi til breytinga vegna Doha/
WTO-viðræðnanna verður að nýta
þær undanþágur og þá aðlögun sem
í boði verður.
Þegar að kreppir sýnir það sig
að öflugur landbúnaður er lyk-
ilþáttur í fæðuöflun og sjálfstæði
þjóðarinnar. Til að tryggja framtíð
íslensks landbúnaðar og þá um leið
sjálfstæði þjóðarinnar þarf sterka
forystu sem ekki lætur glepjast af
stundarhagsmunum eða gylliboð-
um erlendra ríkja. Að mínu mati
þurfa íslensk stjórnvöld að grípa til
ráðstafana til að styrkja stöðu land-
búnaðarins, því veikur landbún-
aður mun síður standa af sér þessa
umrótatíma.
Í fyrsta lagi verða stjórnvöld
að standa við gerða samninga og
greiða bændum þær verðbætur sem
þeim ber. Steingrímur J. Sigfússon
formaður Vinstri grænna heldur
því fram að ekki sé hægt að standa
við samningana þar sem ekki sé
„hefð“ fyrir því að taka upp fjárlög
á miðju ári. Þessi rök formanns VG
standast ekki, því á hverju ári eru
samþykkt fjáraukalög upp á tugi
milljarða króna þar sem tekið er á
framúrkeyrslu ríkissjóðs. Það er því
vel hægt að standa við samningana
og taka tillit til þess við gerð fjár-
aukalaga.
Í öðru lagi þarf að tryggja land-
búnaðinum aðgang að rekstrarfé. Í
ljósi þess að allar helstu lánastofn-
anir landsins eru í ríkiseigu þá er
ábyrgðin hjá ríkisvaldinu.
Í þriðja lagi tel ég mikilvægt
að kanna áhuga bænda og ríkisins
á því að tryggja enn frekar undir-
stöður atvinnugreinarinnar með því
að framlengja núgildandi samninga
um 2-3 ár. Í þeim viðræðum væri
eðlilegt að ræða hvort verðtrygg-
ing samninganna falli úr gildi eftir
ákveðinn tíma og í staðinn komi
krónutöluhækkanir, ef það væri til
að liðka fyrir lengingu samnings-
tímans.
Í fjórða lagi vil ég gera tilraun
með að fella niður eða endur-
greiða bændum flutningskostnað
af aðföngum og framleiðslu frá
búunum. Gefi það góða raun verði
slíkt hið sama gert varðandi sjávar-
útveginn. Rök mín eru þau að þetta
eru undirstöðuatvinnugreinar þjóð-
arinnar sem verður að tryggja til
framtíðar.
Í fimmta lagi þá veiti ríkissjóður
fjármunum til ítarlegrar skoðunar
á byggingu áburðarverksmiðju og/
eða veiti styrki til rannsókna og
þróunar á áburði og fóðri úr inn-
lendu hráefni, s.s kalkþörungum,
fiskúrgangi og hval. Sé hægt að
nýta innlent hráefni má spara veru-
lega gjaldeyri sem annars færi í að
kaupa inn erlendar vörur. Til að
bregðast við núverandi ástandi ætti
ríkissjóður að taka á sig verulegan
hluta verðhækkunar á áburði.
Áfram þarf góða samvinnu
bænda, ríkisvalds og landsmanna
allra í því að tryggja undirstöður
samfélagsins. Þær undirstöður þarf
að leggja í traustan jarðveg þar
sem sameinast er um stöðugleika
og framtíðarsýn þjóðarinnar. Hafa
verður í huga að með stuðningi við
bændur er einnig verið að styrkja
verulega við aðrar atvinnugreinar,
s.s. úrvinnslugreinar og þá aðila
sem bændur kaupa þjónustu af.
Afleidd störf af landbúnaði skipta
því þúsundum. Fjárfesting í land-
búnaði hefur verið töluverð undan-
farin ár og því má fullyrða að fjár-
munir sem renna til landbúnaðarins
í dag verði meira og minna eftir í
hagkerfinu innanlands. Þar muni
þeir nýtast til kaupa á innlendri
þjónustu, vörum og hráefni. Það
er því hagur allra að sjá til þess að
landbúnaðurinn eflist.
Íslenskur landbúnaður
Hugsum um sauðfjárrækt til framtíðar
Bændur hafa ekki farið varhluta
af efnahagsástandinu. Búin eru
samtvinnuð heimilunum. Á síð-
astliðnum 10 árum hafa verið
miklar tækniframfarir í landbún-
aði. Framleiðslumagn á hvern
bónda hefur aukist mikið og ný
tækifæri skapast en að sama skapi
eru skuldir margra bænda mikl-
ar. Næstu mánuðir snúast um að
tryggja bændum greiðan aðgang
að rekstrarfé svo búin stöðvist ekki
og ekki dragi úr framleiðslunni.
Ég er þeirrar skoðunar að bændur
ættu að njóta sérstakra vaxtakjara
þegar kemur að rekstrarfjármögn-
un. Bændur eru ein mikilvæg-
asta atvinnustétt þjóðarinnar. Þeir
tryggja okkur matvælaöryggi sem
hefur aldrei verið mikilvægara en
nú á síðustu mánuðum. Á þessum
forsendum er vel hægt að réttlæta
sérkjör á yfirdráttarlánum. Það
væri pólitísk ákvörðun að ákveða
sérkjör fyrir bændur. Nú er rétti
tíminn til þess að hrinda málinu í
framkvæmd, þar sem ríkissjóður á
þrjá banka.
Bændur hafa góða ímynd í
fjármálastofnunum
Gríðarlegar hækkanir á verði
áburðar eru áhyggjuefni. Bændur
eru víðast hvar að fullnýta búfjár-
áburð þannig að hann kemur ekki
í staðinn fyrir tilbúinn áburð.
Skuldugur ríkissjóður getur
tæpast komið til hjálpar og ekki er
réttlætanlegt að bændur þurfi að
taka á sig þessar gríðarlegu hækk-
anir. Ekki er að sjá annað í stöð-
unni en að hærra afurðaverð þurfi
að koma til.
Auka landbúnaðarframleiðslu til
útflutnings
Það eru mörg tækifæri í landbún-
aði, við eigum nóg af ræktarlandi.
Nú á tímum atvinnuleysis þarf að
auka landbúnaðarframleiðslu til
útflutnings. Fjölmörg sveitarfélög
byggja afkomu sína á landbún-
aði. Það er því mjög mikilvægt að
ekki dragi úr framleiðslunni. Við
þurfum að auka heimavinnslu og
kornrækt og skapa betri rekstrar-
skilyrði í greininni eins og í garð-
yrkju. Þjóðin hefur skilning á mik-
ilvægi greinarinnar. Bankahrunið
færði mörgum nýja sýn á mik-
ilvægi íslensks landbúnaðar.
Stöðugleiki í efnahagsmálum
lífsnauðsynlegur
Vaxtastigið í landinu leikur land-
búnaðinn grátt eins og annan fyr-
irtækjarekstur. Stöðugleiki í efna-
hagsmálum er okkur lífsnauðsyn-
legur.
Traust alþjóðasamfélagsins á
efnahagsmálum Íslands er for-
senda þess að gengi krónunnar nái
jafnvægi á ný, það dragi úr verð-
bólgu, vextir lækki og hægt verði
að skapa atvinnulífinu viðunandi
starfsumhverfi.
Varanlegum stöðugleika í efna-
hagsmálum, sem er lífsnauðsyn-
legur heimilum og fyrirtækjum,
verður ekki komið á nema til
komi myntsamstarf með öflugan
Seðlabanka sem bakhjarl. Hefja
ber undirbúning að slíku samstarfi
strax.
Losa ber sem fyrst um hindr-
anir á flutningi fjármagns og leit-
ast við að fá erlendan banka til að
hefja hér starfsemi svo auka megi
samkeppni.
Stjórnmálamenn verða að bera
virðingu fyrir efnahagslögmálum,
misvitrar ákvarðanir stjórnmála-
manna eiga þátt í því hvernig er
komið fyrir þjóðinni. Slíkt má
aldrei endurtaka sig.
Landbúnaður og staðan framundan
Birgir Þórarinsson
gefur kost á sér í 1.-2. sæti fyrir Fram-
sókn í Suðurkjördæmi
Alþingiskosningar 2009
Gunnar Bragi Sveinsson
sækist eftir 1. sæti á lista Framsóknar-
flokksins í Norðvesturkjördæmi
Alþingiskosningar 2009
Helgi Haukur Hauksson
sauðfjárbóndi, Straumi á Fljóts-
dalshéraði
helgi@isbu.is
Staða landbúnaðar