Bændablaðið - 26.02.2009, Blaðsíða 10

10 Bændablaðið | fimmtudagur 26. febrúar 2009
Í þeirri efnahagslegu niðursveiflu
sem dunið hefur á Íslandi krepp-
ir að öllum atvinnugreinum, fjöl-
skyldum og einstaklingum. Þetta
á ekki síður við um bændastétt-
ina en aðra hópa, og segja má
að bændur séu um margt í enn
erfiðari stöðu en aðrir í ljósi
þess að þar er atvinnurekstur og
heimilshald í raun lítt eða ekki
sundurgreint. Fjöldi búa um land
allt á í miklum rekstrarerfiðleik-
um um þessar mundir og alls
óvíst að það takist að rétta þann
rekstur við. Í skugga þessara erf-
iðleika verður Búnaðarþing sett
um næstu helgi. Framundan er
þungur róður en þó er það svo
að í íslenskum landbúnaði felast
gríðarmörg tækifæri þessa dag-
ana. Almenningsálit er bænd-
um hliðhollt og ljóst má vera að
Búnaðarþing þarf að senda út
skýr skilaboð. Ekki síst er það
mikilvægt að bændur sjálfir fái
vitneskju um það mikla starf
sem unnið hefur verið af for-
ystumönnum þeirra frá síðasta
Bún aðarþingi. Bændablaðið hitti
Har ald Benediktsson og ræddi
við hann um verkefni síðasta
starfs árs Bændasamtakanna,
kom andi Búnaðarþing og stöðu
bænda í kreppunni.
Forsvarsmenn Bændasamtaka
Íslands gengu á fund nýs land-
búnaðarráðherra, Steingríms J.
Sigfússonar, nú á dögunum. Erindið
var að ræða þá grafalvarlegu stöðu
sem bændur standa frammi fyrir
með hækkandi aðfangaverði og
efnahagslífi í lamasessi. „Við
ræddum við hann um skuldastöðu
landbúnaðarins og úrræði í málum
bænda gagnvart lánastofnunum.
Einnig ræddum við almennar
aðgerðir Alþingis í málefnum heim-
ila og fyrirtækja. Við höfum fengið
inn á borð til okkar greiðsluaðlög-
unarfrumvörpin og gefið um þau
umsögn. Við höfum vakið sérstak-
lega athygli á að málum einyrkja,
þeirra sem hafa rekstur og heimils-
hald á einum og sama reikningnum.
Ég vona að stjórnarflokkarnir séu
jákvæðir í þá veru að taka svona á
málum.“
Munu menn geta borið á?
Haraldur segir að bændur um allt
land séu nú að velta því fyrir sér
hvort þeir geti yfirhöfuð keypt áburð
og borið á í sumar. „Við ræddum
því við hann um þessar gríðarlegu
áburðarverðshækkanir og nauðsyn
þess tryggja fjármögnun til kaupa á
áburði. Það er ljóst áburðarsalar geta
ekki staðið undir fjármögnun í sama
mæli og áður. Þeir hafa í ýmsum
tilvikum ekki enn fengið áburð frá
í fyrra að fullu greiddan og þurfa
jafnframt að greiða sínum birgjum
fyrr en verið hefur.“
– Var ráðherra spurður hvort
hann væri tilbúinn að lýsa yfir því
að ríkisbankarnir eigi að koma til
móts við bændur m.a. við fjármögn-
un á áburðarkaupum?
„Hans stakkur er þröngur, hann
getur ekki sent ríkisbönkunum bréf
og skipað þeim að lána einum hópi
umfram öðrum. Það er mikilvægt,
og það skilja landbúnaðarráðherra
og forsvarsmenn bankanna, eftir að
við gegnum á þeirra fund í haust, að
það skiptir máli að landbúnaðurinn
hafi rekstrarfé. Það skiptir bankana
miklu máli að hægt sé að reka búin
áfram því að landbúnaðurinn er í
þeirri stöðu að hafa greiðsluflæði
og það er mikilvægt fyrir bank-
ana.“
Traust milli bænda og stjórnvalda
Haraldur segir að þriðja stóra atrið-
ið, sem rætt var sérstaklega við
ráðherra, hafi verið hvort stjórn-
völd væru tilbúin til viðræðna um
búvörusamninga til þess að bændur
öðlist á nýjan leik traust á þeim og
hefðu fyrirsjáanleika í rekstri búa
sinna. Eftir fjárlagagerðina fyrir
jólin þar sem ákvæði samninganna
voru að hluta til aftengd er það
traust ekki til staðar. Haraldur segir
að Bændasamtökin líti svo á að um
klárt brot á samningum hafi verið
að ræða.
„Við höfum á öllum stigum mót-
mælt þessum gjörningi og höf um
skilað inn lögfræðiáliti um að þetta
sé samningabrot. Það er alvarlegt
að eftir 25 ára sögu búvörusamn-
inga séu þeir brotnir nú og Alþingi
ætli ekki að standa við þá. Ráðherra
lýsti sig tilbúinn að skoða hvaða
möguleikar væru í stöðunni. Við
höfum lagt til, í samvinnu við
búgreinafélögin sem eiga hlut að
máli, ákveðna lausn á málinu. Í því
felst í fyrsta lagi að koma botni í
skerðinguna á þessu ári. Það er þó
mikilvægt að gera sér ljóst að verð-
lagsþróun ræður því hvort grípa þarf
til þessara skerðingarákvæða sem
ákveðin voru í fjárlögum. Í staðinn
fengjum við tveggja ára framleng-
ingu á alla búvörusamningana og
sömuleiðis að þeir tækju að fullu
gildi á nýjan leik árið 2011. Þannig
næðum við ákveðinni festu og stöð-
ugleika í rekstri búanna til lengri
tíma en kæmum á sama tíma til
móts við kröfur um að allir leggist á
eitt til að rétta við efnahagslífið. Við
bændur viljum líka leggja okkar af
mörkum til að taka á málum í þessu
erfiða efnahagsástandi og rétta af
ríkissjóð. Á móti þurfum við að fá
eitthvað til að ráða við þá skerð-
ingu sem við verðum fyrir. En um
áherslur í slíkum samningi ræðir
væntanlega búnaðarþing. Ef af
þessu yrði færi samkomulag sem
þetta alltaf í atkvæðagreiðslu meðal
bænda og þeir ákveða hvort þeir
taka slíkum samningi.
Við höfðum hreyft við Einar
Kristinn Guðfinnsson þessum hug-
myndum sem ég hef rakið hér en
það gafst ekki tími til að fara nánar
yfir þær. Einar Kristinn hafði tekið
jákvætt í þær á sínum tíma.“
Kostnaðarauki upp á tæpa tvo
milljarða á tveimur árum
Forsvarsmenn bænda funduðu
einnig með nýskipaðri landbún-
aðarnefnd fyrir skemmstu. Að sögn
Haraldar var þar fyrst og fremst
rætt um erfiðleika í efnahagslífinu
og rekstri búanna.
„Það er kosnaðarauki á þessu
ári í áburðarkaupum hjá bændum
um 700 milljónir króna. Í fyrra var
kostnaðaraukinn um 1.200 milljón-
ir króna. Þetta eru tæpir tveir millj-
arðar á tveimur árum sem kostn-
aðarauki landbúnaðarins er vegna
áburðarkaupa. Það er augljóst að
venjuleg bú standa ekki undir þessu
við óbreyttar aðstæður. Við höfum
leitað leiða við þessum vanda og
meðal annars hreyft þeirri hug-
mynd að fá aðstoð Bjargráðasjóðs.
Þar eru fjármunir sem bændur
eiga. Við höfum ekki mjög margar
leiðir til að styðja við bændur. Við
vitum að ríkissjóður getur tæplega
hlaupið undir bagga. Við megum
ekki tala um að það þurfi að hækka
verð á afurðum. Annað sem skiptir
þar máli er að fjármálaráðherra er
að skoða möguleika á tilhliðrun á
greiðslu virðisaukaskatts um næstu
mánaðamót.
Bændasamtökin í spennitreyju
Samkeppniseftirlitsins
– Hver er þá staða bænda að þínu
mati? Hversu mörg bú eru í miklum
vandræðum og hvers vegna má ekki
tala um afurðaverðshækkun?
„Við höfum sagt í vetur að það
væru um eitt hundrað bú sem eru
í verulegum rekstrarerfiðleikum.
Það má segja að eftir síðustu hækk-
anir á aðföngum, einkum áburðar-
verðshækkanir, að nánast öll bú séu
komin með bakið upp að veggnum.
Við erum í þeirri sérstöku stöðu að
við megum ekki tala, eins og við
gerðum í fyrra, að aðfangahækk-
unum yrðum við að mæta með
hækkunum á verði afurða bænda.
Það hefur einkennt þetta starfsár
Bændasamtakanna. Bændur upp-
lifa okkur því sem við séum ekki
að berjast af krafti fyrir þeirra hags-
munum. Það er einfaldlega búið að
setja okkur í spennitreyju.“
– Hvar stendur þetta mál í dag?
„Við höfum sent inn andmæla-
skjal og bíðum úrskurðar eft-
irlitsins. Starfsfólk eftirlitsins er
að vinna sína vinnu en sé að vinna
eftir löggjöf sem er stórgölluð.
Deilan snýst um að þeir skilgreina
Bændasamtökin sem samtök fyr-
irtækja. Við erum hins vegar stofn-
uð úr fagfélagi og stéttarfélagi og
erum kjarabaráttufélag íslenskra
bænda. Við viljum verja okkar
stöðu sem slík. Ég get mjög lítið
upplýst um stöðu málsins enda fer
Samkeppniseftirlitið fram á trún-
að.“
Ekki hvikað frá kröfum um
breytingar á matvælafrumvarpinu
Matvælafrumvarpið umdeilda var
lagt fram á nýjan leik á Alþingi
fyrir áramót og er nú í til með-
ferðar í landbúnaðarnefnd. Ljóst
er að tekið hefur verið tillit til
mjög margra þeirra athugasemda
sem Bændasamtökin settu fram í
umsögn sinni um frumvarpið en
eftir stendur að enn er inni ákvæði
um að heimilt sé að flytja inn hrátt
kjöt til landsins án sérstakra leyfa.
Haraldur segir að ekki verði hvik-
að frá þeirri kröfu að sá hluti frum-
varpsins verði endurskoðaður.
„Að mínu mati eru það einkum
þrjú atriði. Í fyrsta lagi viljum við
að sé tekið fram í greinargerð frum-
varpsins bein tilvísun til þrettándu
greinar EES-samningsins. Í þeirri
grein eru ákvæði um bönn eða höft
á innflutningi á vörum ef vernd
lífs og heilsu dýra og manna ligg-
ur við. Í öðru lagi þarf að fara aftur
yfir gjaldtökuheimildir og álagn-
ingu gjalda. Í þriðja lagi er það svo
okkar stærsta baráttumál, að ekki
verði leyfður óheftur innflutningur
á hráu kjöti heldur verði, eins og
við lögðum til í umsögn okkar eftir
ítarlega rannsókn Lagastofnunar
Háskóla Íslands, sett á fót matvæl-
aráð og innflutningur á hráu kjöti
verði leyfiskyldur. Þetta eru þessi
þrjú atriði sem við munum ítreka
við landbúnaðarnefndina en utan
þessara atriða tel ég að það sé að
komast það horf á frumvarpið að
við getum við unað.“
– Hvers vegna er svona mikilvægt
að breyta þessu ákvæði í frumvarp-
inu?
„Við þurfum að gæta að heilsu
dýra og manna hér á landi og það er
varasamt að flytja óheft hingað til
lands ósoðið kjöt. Landbúnaðarstjóri
Evrópusambandsins hefur opinber-
lega sagt að framleiðendur á mat
utan ESB verði ekki beittir sömu
kröfum og evrópskir bændur. Þar af
leiðir að mögulega verða flutt inn
til Evrópu matvæli sem uppfylla
ekki þær kröfur sem eru gerðar
til okkar en þau gætu síðan borist
hingað til lands.“
Bændahreyfingin virkari en áður
Búnaðarþing verður sett kom-
andi sunnudag. Ljóst er að fjár-
málakreppan mun hafa veruleg
áhrif á störf þingsins. Sömuleiðis
má greina á innsendum erindum til
þingsins að þau stóru mál sem hafa
verið á dagskrá Bændasamtakanna
eru fjarri því að vera útrædd.
Búast má við miklum og fjörugum
umræðum á þinginu. Í því ljósi
vekur nokkra athygli að stefnt er að
því að stytta Búnaðarþing um einn
dag frá því sem verið hefur undan-
farin ár. Haraldur er spurður hvort
verið sé að horfa til kostnaðar og
hvort hann hafi ekki áhyggjur af
því að styttra þing muni draga úr
lýðræðislegum skoðanaskiptum?
„Jú vissulega var verið að horfa
í kostnaðinn þegar ákveðið var að
stytta þingið. Við leggjum til breytt
verklag og að skerpa á áherslum.
Ég vona að þetta komi ekki niður
á málefnalegri umræðu og það er
í sjálfu sér ekkert því til fyrirstöðu
að ef menn hafa mikið að segja þá
lengist þingið. Því ræður það bara
sjálft. Eitt af því sem við þurfum
að átta okkur á er að umræður um
hagsmuni bænda hafa ekki síður
farið fram heima í héraði upp á
síðkastið. Mér finnst að bænda-
Lífsafkoma og lífshamingja fólks er undir
Formaður Bændasamtakanna telur að Búnaðarþing verði átakaþing þó að bændur muni ekki takast á hver við annan
Erfiðleikar og deilur við aðra hópa hafa þjappað bændum saman
Öll bú finna fyrir efnahagserfiðleikunum og flestir eru komnir með bakið upp að vegg
Búnaðarþing eru mikl-
ar vinnusamkomur
þar sem fulltrúar allra
búgreina af öllu landinu
koma saman og ráða
ráðum sínum.
Haraldur Benediktsson formaður Bændasamtaka Íslands á von á anna-
sömu og jafnvel átakamiklu Búnaðarþingi sem verður sett á sunnudag.