Bændablaðið - 26.02.2009, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | fimmtudagur 26. febrúar 2009
Kæri lesandi.
Það að rölta með innkaupapokana
undir regnhlíf eða heiðum himni
áleiðis á bændamarkaðinn er upp-
lifun sem við þekkjum mörg hver
eftir búsetu á meginlandi Evrópu.
Oft er það í bítið á laugardags-
morgnum, löngu áður en flest fólk
sýpur á kaffinu sínu, sem bændurn-
ir og fleira sölufólk stilla upp sölu-
vögnum og -básum á þartil skil-
greindu markaðssvæði í hverfinu.
Svo streymir fólkið að fram eftir
morgni og gerir innkaup fyrir vik-
una, nýtur útiverunnar og spjallar
við náungann. Já, það er ekki bara
á góðviðrisdögum sem slíkir mark-
aðir fara fram, heldur einnig þegar
hellirignir eða frost er úti og kalt.
Markaðurinn er allt árið um kring
og settur sterkan svip á mannlífið.
Það var fyrir rúmum tvöhundr-
uð árum sem hann Levetzau stift-
amtmaður gekk með þá hugmynd
að stofna til markaða á Íslandi. Það
var veturinn 1785-86 sem hann
skrifaði nokkrum málsmetandi
mönnum í landinu bréf þar sem
hann taldi að „það mætti verða til
að glæða mjög innanlandsviðskifti
hér á landi, ef unnt væri að stefna
sjávar- og sveitabændum saman á
einn stað með afurðir sínar á viss-
um tímum ársins“. Levetzau var
með það í huga að markaður yrði
haldinn tvisvar á ári á Þingvöllum
en hvatti einnig til þess að mörk-
uðum væri einnig komið á fót á
fleiri stöðum á landinu. Á mörkuð-
unum sá hann fyrir sér margskonar
varning, sem ef til vill getur orðið
uppspretta nýrra hugmynda fyrir
okkur nútímafólkið: „hross, naut-
gripir, sauðfénaður og geitfénaður,
vaðmál, einskefta, klæði, prjónles,
reiptögl, reiðingsdýnur, hærusekk-
ir, skinn, smjör, ull, tólg, kjöt, fisk-
ur og annað fleira“. Undirtektir
við hugmyndir Levetzau voru hins
vegar frekar dræmar og aldrei
varð nokkuð úr þessu meira en
hugmyndin og var þar helst um
að kenna harðindum og fjárfelli,
enda erfiðir tímar í sögu landans,
Móðuharðindin varla gengin yfir.
En hugmyndin lifir enn.
Já, og sennilega er það þó mikið
til strjábýlinu um að kenna að
Íslendingar hafa lítið verið fyrir
að koma slíkum mörkuðum á hér
á landi en þó gjarnan rómað þá í
dvölum erlendis. Þó hafa bænda-
markaðir tíðkast í einhvern tíma í
Mosfellsbæ, í Eyjafjarðarsveit, í
Skagafirði og mögulega einnig á
öðrum stöðum á landinu. Sem er
frábært. En það má gera enn betur.
Vill ekki einhver taka þetta verk-
efni að sér? Slíkir markaðir ættu
að virka frekar atvinnuhvetjandi
og ættu að styðja enn fremur við
bændur, þar sem þeir hafa þá meira
um verðlagið að segja sjálfir og eru
þá ekki eins háðir duttlungum risa-
kaupmanna. Stundum virðast mér
okkar tímar, hvað þetta atriði varð-
ar, ekki svo rosalega fjarri þeim
þegar Íslendingar áttu allt sitt undir
einokunarkaupmönnum.
Á langflestum þeim stöðum þar
sem þéttbýlla er og kannski eitt-
hvað hlýrra en hér á landi er löng
hefð fyrir slíkum mörkuðum. Þarna
er fyrst og fremst á boðstólnum alls
kyns matvara en oft einnig ýmis
annar varningur. Sumir bændurn-
ir eða söluaðilarnir eru sérhæfðari
og selja kannski bara jarðarber og
eru þá jafnvel aðeins á markaðnum
yfir jarðarberjauppskerutímann.
Aðrir eru allt árið með ostana sína á
staðnum. Svo er það kjötsalinn. Og
grænmetisræktandinn, sem býður
upp á heilmikið úrval af grænmeti
og jafnvel ávöxtum, og inn á milli
leynast krukkur af heimalagaðri
sultu og saft. Burstasalinn er á
sínum stað og á sumum mörkuðun-
um er seldur alls kyns fatnaður,
skór og snyrtivörur, þannig að varla
er þörf á að fara annað til innkaupa.
Einhvern tímann keypti ég forláta
handsmíðaða járnpönnu á slíkum
markaði sem enn lifir góðu lífi í
eldhúsinu. Kaffistandurinn er á
sínum stað á markaðnum og köku-
salinn við hliðina. Svo stoppar fólk
og ræðir málin. Í rauninni gerist á
svona stað margt af því sama og í
stórverslunum, nema hvað að það
er ólíkt hvernig hlutirnir eru gerðir.
Það gerir mögulega gæfumuninn að
vera undir berum himni. Ég er ekki
frá því að fólk sé þá eitthvað frjáls-
legra. Andrúmsloftið er allt annað,
stemningin ekki sú sama.
Heimild: Jón J. Aðils: Einokunarverzlun
Dana á Íslandi 1602-1787. Heims-
kringla, Reykjavík, 1971.
Bændamarkaðir
Kristín Þóra Kjartansdóttir
sagnfræðingur og garðyrkjunemi
kristinkj@gmx.net
Gróður og garðmenning
Nú er góður tími
til þess að skipuleggja matjurta-
garðinn fyrir sumarið. Nú er
málið að koma sér upp skipt-
iræktun. Þá er – eins og orðið
gefur til kynna – því svæði sem
ætlað er fyrir matjurtirnar skipt
upp í fjóra til átta reiti. Betra er
að hafa þá átta en það fer líka
aðeins eftir því hversu marg-
ar tegundir á að rækta. Síðan
er tegundunum skipt niður á
reitina. Næsta ár eru svo allar
tegundirnar færðar til um einn
reit, þannig að ár eftir ár er
ekki ræktuð sama tegundin í
sama reitnum. Skiptiræktun
stuðlar að því að halda fjöl-
breytni lífvera og næringarefna
í jarðveginum í góðu jafnvægi.
Með henni er frekar hægt að
koma í veg fyrir að sjúkdómar
grasseri í moldinni og eins eru
minni líkur á miklum skorti
á ákveðnum næringarefn-
um. Fyrir þau ykkar sem vilja
lesa meira og nánar um skipt-
iræktun og aðferðir við hana,
þá fjallar Ágúst H. Bjarnason
grasafræðingur um hana í Stóru
garðabókinni.
Eftirspurn eftir timbri úr íslensk-
um skógum hefur stóraukist í
kjölfar kreppunnar. Veikt gengi
íslensku krónunnar og hár flutn-
ingskostnaður hefur gert það að
verkum að þeir aðilar sem hafa
flutt inn óunnið timbur úr skóg-
um Skandinavíu sækjast nú í
auknum mæli eftir grisjunarviði
úr íslenskum skógum.
„Raunar má segja að það sé sleg-
ist um hverja spýtu. Þetta er gjör-
breytt staða frá því sem var fyrir
nokkrum mánuðum. Því miður eru
eldri skógar á Íslandi, sem þarfn-
ast grisjunar, of umfangslitlir til að
getað annað innanlandsþörfinni,“
segir Valgerður Jónsdóttir fram-
kvæmdastjóri Norðurlandsskóga.
„Það hefði komið sér vel núna
hefðu menn verið framsýnni fyrir
nokkrum áratugum og lagt grunn-
inn að umfangsmeiri skógrækt en
gert var. Þetta færir okkur sönnur
á það sem talsmenn skógræktar
hafa haldið á lofti undanfarin ár,
að skógurinn á eftir að verða okkur
verulega dýrmæt auðlind í fram-
tíðinni. Eftir 10-15 ár fer veru-
legt magn af timbri að falla til úr
íslenskum bændaskógum. Það er
mikilvægt að við höldum áfram að
gróðursetja skóg til að tryggja jafnt
framboð af hráefni fyrir skógariðn-
að framtíðarinnar.“
Valgerður segir að það hefði
komið sér virkilega vel fyrir
íslenska bændur að eiga nokkra
hektara af vöxnum skógi til að afla
sér tekna með timbursölu, nú þegar
sverfur að hefðbundnum landbún-
aði. „Það hefur oft verið sagt að
skógurinn sé eins og verðtryggðir
peningar á bók með örugga ávöxtun
og hægt að leita í hann þegar þörf
er á. Íslenskur veruleiki staðfestir
nú að skógurinn er mun öruggari
langtímafjárfesting en flest annað.“
Valgerður bendir á að arðsemi
skógarins sé margvísleg. Auk
óefnislegra þátta sem felist m.a. í
auknum möguleikum til útivistar
megi gera ráð fyrir að nettó tekjur
af timburhöggi geti numið a.m.k.
um 500 þús. kr./ha þegar kemur
að lokafellingu skógarins. Einnig
segir hún veruleg verðmæti fólgin
í því kolefni sem skógurinn bind-
ur. Miðað við meðaltalsútreikninga
megi áætla að skógurinn bindi sem
samsvarar útblæstri eins einkabíls á
hvern hektara.
Landshlutaverkefnin í skógrækt
eru því miður ennþá ung að árum,
segir Valgerður og bendir á að
Norðurlandsskógaverkefnið hafi til
dæmis verið stofnað fyrir 9 árum
og því ekki enn komið að grisj-
un í þeim skógum. „Hins vegar er
mikil þörf á grisjun í eldri skógar-
reitum víða um land. Eftirspurnin
sem er orðin eftir timbri hefur orðið
til þess að aukinn kraftur verður
settur í grisjun á næstunni,“ segir
Valgerður. Skógrækt ríkisins og
Skógræktarfélögin eiga talsvert af
skógum sem skila timbri sem notað
verður til framleiðslu á eldiviði,
kurli, spæni, girðingarstaurum,
smíðaviði og hjallaspírum svo fátt
eitt sé nefnt. MÞÞ
Á undanförnum dögum hefur
verið unnið að sögun á timbri
á bænum Dagverðareyri, en
þar hefur ver ið stunduð skóg-
rækt í áratugi. Fjóla Pálsdóttir
og Gunnar Kristjánsson hófu
þar skógrækt 1950 og Oddur
Gunnarsson og Gígja Snædal
héldu síðan áfram og hafa stund-
að bæði skógrækt og skjól belta-
rækt á Dagverðareyri undanfarna
áratugi. Oddur, sem lést seint á
síðasta ári, var mikill áhugamað-
ur um skógrækt og starfaði lengi
að málefnum skógræktenda.
Dagverðareyri hefur tekið þátt í
Norð urlandsskógaverkefninu frá
upphafi þess árið 2000. Um 60
hektarar eru nú skógi vaxnir á
Dagverðareyri og skjólbelti eru
um 2 kílómetrar. Timbrið verður
m.a. notað í smíði á sólpalli og í
skjólvegg.
Um 60 ha af skógi við
Dagverðareyri
Timbrið notað í sólpall og skjólvegg
Aukin eftirspurn eftir timbri
úr íslenskum skógum
– Skógurinn mun öruggari langtímafjárfesting en flest annað
Brynjar Skúlason og Bergsveinn Þórsson saga timbur að Dagverðareyri.
Grisjun – Skógurinn er sparifé
ungu kynslóðarinnar.
Hér er búið að framleiða stafla af
borðviði.
Timbur dregið úr skógi.
Bændamarkaðir, þar sem seldar eru ýmsar matvörur og aðrar nauðsynjar, eru
mikilvægur hluti mannlífsflórunnar.