Bændablaðið - 01.09.2011, Blaðsíða 7

Bændablaðið | fimmtudagur 1. september 201 7
Í umræðunni
Í upphafi þáttar vil ég sérstak-lega benda lesen-
dum Bændablaðsins á,
að Landsmót hagyrðinga
– Bragaþing verður hal-
dið í salarkynnum Hótels
Stykkishólms þann 3. sept
nk.Mótið hefst kl 20:00.
Dagskráin verður fjölbreytt
að vanda og matseðillinn
girnilegur. Veislustjóri verður
Gísli Einarsson fréttamaður,
en sérstakur heiðursgestur
kvöldsins verður dr. Ragnar
Ingi Aðalsteinsson. Þátttöku
má tilkynna til Hermanns
Jóhannessonar í síma 866
9000 / 434 7765 eða net-
fangið: hremmi@gmail.com.
Í áður tilvitnuðu ljóðabréfi
Ástu Sverrisdóttur er að
finna svofelldan texta með
einni vísunni. „Þegar Herj-
ólfur (seinheppni) sigldi úr
Landeyjahöfn í fyrsta sinn
um verslunarmannahelgi
2010 og strandaði, varð þessi
vísa til:”
Mætti fólk með valið vín,
vigtin sagði fljótt til sín.
Herjólfur á hafsbotninn,
hlunkaðist með mannskap-
inn.
Fyrr í þessum þáttum
hafa birst vísur úr bréfi
Valdimars H. Gíslasonar
Mýrum í Dýrafirði. Til að
rétta af slagsíðuna milli
landshluta sem orðin er í
þessum þáttum, er frjósem-
isauki verulegur, að fylgja
Valdimari um stund: Lilja
Björnsdóttir skáldkona á
Holti Þingeyri, átti til að kasta
fram stökum. Eftirfarandi vísa
varð til rétt fyrir kosningar“:
Kýrin mín er kálflaus enn,
kann sér lítt að haga.
Hún er eins og íhaldsmenn
yxna þessa daga.
„Guðjón Davíðsson, bóndi
og söngstjóri í Fremstuhúsum
í Dýrafirði, orti er frændi
hans og nágranni, Bjarni
Kristjánsson í Neðri
Hjarðardal, kom heim frá
Hvanneyri 1955, með konu,
hest og hundtík:
Átthaganna óðalsgrund
ekki gat hann flúið,
kominn er með hest og hund
og húsfreyju í búið.
Þess má geta í framhaldi af
ofangreindri vísu, að þegar
Oddur heitinn Jónsson bóndi
og hagyrðingur á Gili, frétti
af þessum aðdráttum Bjarna,
varð honum að orði: „ Það er
nú bara að tíkin lánist“
Og áfram heldur Valdimar:
„Margar góðar vísur
fara í gestabækur. Elías
Þórarinsson skáld á
Sveinseyri í Dýrafirði orti í
gestabók á útfarardegi ungrar
5 barna móður”:
Enginn maður þekkir sjálfan
sig
og sorginni er jafnan þungt
að hrinda.
Ég bið Guð að gjalda fyrir
mig
og gleðja þá sem eiga um sárt
að binda.
MÆLT AF
MUNNI FRAM
Umsjón: Árni Jónsson
kotabyggd1@simnet.is
Þórólfur Matthíasson hagfræ-
ðiprófessor við Háskóla Íslands,
hefur undanfarið ritað sex grein-
ar í Fréttablaðið um sauðfjár-
framleiðsluna í landinu. Síðast
beindi hann sjónum sínum að
framlögum hins opinbera til
búgreinarinnar. Þau útgjöld
koma fram í fjárlögum ár hvert
og eru 4,3 milljarðar króna árið
2011.
Um 80% upphæðarinnar eru
í formi beingreiðslna og gæða-
stýringarálags en afgangurinn til
annarra skilgreindra verkefna sem
talin eru upp í sauðfjársamningi
og búvörulögum. Prófessorinn
telur reyndar að hluti greiðsln-
anna séu annarsvegar framlög
til Lífeyrissjóðs bænda og hins-
vegar til markaðsstarfa erlendis.
Hvorttveggja er rangt.
Setja má þessi útgjöld í marg-
víslegt samhengi. Þau eru rúm
40% af kostnaði við rekstur utan-
ríkisráðuneytisins, um þriðjungur
af útgjöldum ríkisins til Háskóla
Íslands eða um fjórðungur af því
sem ríkið lagði fram til að bjarga
tryggingafélaginu Sjóvá fyrir
skemmstu. Þau eru jafnframt um
0,85% af heildarútgjöldum ríkisins
skv. fjárlögum 2011, eða um 13.500
krónur á hvern landsmann. Hið
opinbera ráðstafar alls 1,6 millj-
ónum króna á hvert mannsbarn í
landinu miðað við fjárlög 2011.
Hversvegna opinber íhlutun?
Í skilningi klassískrar hagfræði
er tollvernd eða opinber stuðningur
við landbúnað eða aðra starfsemi
alltaf markaðstruflandi og þar
með óskynsamlegur. Það kemur
því ekki á óvart að prófessorinn
haldi því fram. Segja má að það
sé skylda hans sem deildarforseta
hagfræðideildar. Samt er það svo
að um allan heim tíðkast það að
ríki verndi og styðji sína mat-
vælaframleiðslu. Rökin að baki
eru einkum þau að almenningur og
stjórnvöld í hans umboði meta það
svo að mikilvægara sé að tryggja að
matvælaframleiðsla sé fyrir hendi
í viðkomandi löndum, heldur en
að láta það ráðast af duttlungum
markaðarins.
Menn vilja ekki standa frammi
fyrir því að hafa fórnað matvæla-
framleiðslunni fyrir skammtíma-
gróða, ef og þegar eitthvað kemur
uppá. Þetta kallast m.a. fæðuöryggi,
svo það sé á hreinu.
Það eru þó líka til ríki sem reka
þá stefnu að veðja eingöngu á
markaðsverð matvæla. Áhugavert
væri að skoða reynslu þeirra landa
nú þegar matarverð á heimsmarkaði
hefur stórhækkað, s.s. áhrif þess á
kjör almennings, eða hvort velsæld
sé þar meiri en hjá ríkjum sem telja
það skipta máli að styðja eigin mat-
vælaframleiðslu.
Það er annað mál að ekki er
hægt að setja alla mannlega hegðun
undir mæliker frjálshyggjunnar.
Líklega yrði ekki erfitt að sýna
fram á með hagfræðilegum rökum
að Ísland sem ríki sé alls ekki hag-
kvæm rekstrareining og færi best á
því að sameina það öðru ríki – en
þó hafa landsmenn hingað til viljað
eiga sjálfir með sín mál.
Engin skilyrðislaus afhending
Að bændur fái fjármuni afhenta
frá ríkisvaldinu án allra skilyrða er
rangt. Þau skilyrði koma m.a. fram
í sauðfjársamningi, búvörulögum
og margvíslegu regluverki sem
bændum er gert að starfa eftir með
tilsvarandi eftirliti. Bændum ber
m.a. að eiga vissan fjölda sauð-
fjár til að fá beingreiðslur. Þar
er nokkur nýlunda í umræðu um
landbúnað á Íslandi þegar því er
haldið fram að bændur þurfi ekkert
að gera.
Að auki gerir prófessorinn
grundvallarmistök þegar hann
fjallar um gæðastýringarálagið. Í
einni grein sinni dreifir hann því
einfaldlega á alla á sama hátt og
beingreiðslunum og tengir það
aukinheldur við búfjárfjölda. Það
er rangt.
Ekki fá aðrir gæðastýringarálag
en þeir sem uppfylla skilyrði um
slíka framleiðslu . Í reglugerð um
hana eru m.a. skilyrði um sjálfbæra
nýtingu lands sem Landgræðslan
hefur eftirlit með. Þar að auki
hefur verið sýnt fram á að gróður
er almennt í framför í landinu. Þar
fyrir utan vinna fjölmargir bændur
mikið landgræðslustarf m.a. í
gegnum verkefnið „Bændur græða
landið“ og fleiri sambærileg.
Ennfremur eru margvísleg önnur
skilyrði m.a. um ítarlegar skráning-
ar, rekjanleika, aðbúnað og fleira
sem einfalt er að kynna sér. Um
90% framleiðslunnar falla undir
þessi skilyrði en álagið er greitt á
hvert innlagt kíló lambakjöts sem
fellur í betri gæðaflokka (17 af 30)
standist búið skilyrðin.
Ofureinföldun
Í hluta skrifa sinna hefur
prófessorinn fjallað um niður-
stöður búreikninga (sem hann
kallar reyndar búfjárreikninga)
sem Hagþjónusta landbúnaðarins
gefur út. Þau gögn eru rétt þó þau
byggi á takmörkuðum fjölda búa,
en það eru þó bú sem stunda nánast
eingöngu sauðfjárrækt.
Réttilega hefur komið fram að
samkvæmt þeim tölum er afkoma
sauðfjárbænda ekki nægilega góð.
Hinsvegar er ekki hægt að meta
stöðuna eða stærðarhagkvæmni
búanna eingöngu út frá fjölda þeirra
sem fá beingreiðslur. Sannleikurinn
er því miður ekki svo einfaldur.
Margir reka sauðfjárbúskap með
öðrum búgreinum eða annarri starf-
semi. Samlegðaráhrif við þær geta
verið veruleg og mögulega hag-
ræðingu í greininni er því ekki hægt
að meta án þess að skoða málið í
heild. Tölur um fjölda viðtakenda
beingreiðslna eru þó réttar, enda
komnar frá Matvælastofnun sem
hefur umsjón með þeim.
Prófessorinn nefnir réttilega
að ekki eru skilyrði um að ráð-
stafa beri ákveðnum hluta fram-
leiðslunnar á innalandsmarkaði
og leyfir sér að kalla það siðleysi.
Markmið búvörulaga sem starfað
er eftir er hins vegar að tryggja
nægilegt framboð innanlands.
Sauðfjárbændur selja reyndar allt
sitt kjöt til afurðastöðva í slátur-
tíðinni og hafa eftir það ekki eignar-
eða ráðstöfunarrétt á því. Eftir sem
áður gera þeir sér fulla grein fyrir
því að það er fyrsta skylda þeirra að
sinna heimamarkaðnum vel.
Þrátt fyrir að birgðaskýrslur hafi
sýnt fram á að nægilegt magn væri
til í ágústbyrjun til að standa undir
hefðbundinni ágústsölu, verður að
viðurkennast að úrvalið var e.t.v.
minna en neytendur eiga að venjast.
Vegna þeirrar stöðu brugðust sam-
tök bænda við og gripu til aðgerða
til að flýta slátrun sem nú er hafin.
Ekkert er hafið yfir gagnrýni
Þar til um mitt ár 2009 var
bændum skylt að flytja ákveðinn
hluta framleiðslunnar á erlenda
markaði og þá voru bændur sífellt
gagnrýndir fyrir að framleiða fullt
af kjöti sem enginn markaður væri
fyrir.
Það er ný staða að búa við
umframeftirspurn erlendis frá og
menn eru einfaldlega enn að laga
sig að því.
Rétt er að taka fram að hægt
hefði verið að selja alla framleiðslu
ársins 2010 til útflutnings á betra
meðalverði en fæst hér innanlands.
Hefði það verið gert mætti taka
undir sjónarmið um siðleysi en að
nota sama orð um það sem gerðist
nú í ágúst er í meira lagi öfgakennd
og óréttmæt orðanotkun.
Prófessornum og öðrum er að
sjálfsögðu frjálst að gagnrýna
landbúnaðarstefnuna sem unnið er
eftir í landinu. Hann hefur t.d. lagt
það til að skylt verði að ráðstafa
ákveðnu hlutfalli framleiðslunnar
innanlands. Það er líka markaðs-
truflandi en slíka hugmynd má vel
ræða.
Það má líka hugsa sér að móta
heildarlöggjöf um landnotkun og
nýtingu hérlendis sem m.a. myndi
fjalla um réttindi og skyldur land-
eigenda, nýtingu sameignarlanda,
girðingar, landgræðslu og fleira.
Fjallað er um þau mál í fjölmörg-
um gildandi lögum sem sum hver
stangast á. Bændur hafa ekkert á
móti áframhaldandi gagnrýni en
gera þá kröfu að þeir sem vilja
gagnrýna taki sér tíma í að kynna
sér hlutina (ekki síst háskólapró-
fessorar) og byggi málflutning sinn
á því hvernig hlutirnir eru, ekki
hvernig þeir halda að þeir séu, eða
hvernig þeir voru fyrir 20 árum.
Það er ekki öfgakennd eða yfir-
drifin krafa.
Sigurður Eyþórsson
Framkvæmdastjóri Landssamtaka
sauðfjárbænda
Samhengi hlutanna