Bændablaðið - 01.09.2011, Blaðsíða 24

25Bændablaðið | fimmtudagur 1. september 2011
viðkomandi svæði. Þegar búið er að
vinna gas úr úrgangnum er hratinu,
eða því sem eftir verður, ekið til baka
á býlin þar sem það nýtist sem fyrir-
taks áburður.
Með þessu náðu Danirnir nokk-
urri hagkvæmni og stóðu þeir lengi
framar en flestir aðrir varðandi slík
samlagsver.
Mjög mikil uppsveifla var í bygg-
ingu gassamlagsvera í Danmörku
á síðustu áratugum liðinnar aldar.
Þá voru reist um 20 ver sem síðan
hefur þó gengið misvel að reka vegna
breytinga á rekstarumhverfinu í
Danmörku, m.a. á skattalöggjöfinni.
Rekja má upphaf gasvæðingar
Dana til þess að ríki og sveitarfélög
veittu þeim sem hugðust reisa sam-
lagsver styrki og ákjósanleg lán.
Því hefur hagkvæmustu verunum
gengið vel á meðan önnur eru mörg
hver að ströggla við að halda velli.
Gasframleiðsla dönsku bændanna er
nær eingöngu nýtt á ljósavélar sem
framleiða rafmagn og varma, svo-
kallaðar CHP-einingar (Combined
heat and power)“
Yfir 5.000 gasver í Þýskalandi
„Þegar litið er til Þýskalands eru þar
yfir 5.000 lífgasver, af öllum stærðar-
gráðum og útfærslum. Þjóðverjar
fóru einnig þá leið að ríki eða sveitar-
félög styrktu lífgasframleiðendur
með því að tryggja framleiðendum
lágmarksverð fyrir framleiðslu sína
o.s.fr. og er það styrkjaumhverfi enn
við lýði.
Í Þýskalandi er til að mynda mikið
um stór verksmiðjubú sem fram-
leiða gas samfara búskap. Verin í
Þýskalandi eru því af öllum stærðum
og gerðum. Lífgasiðnaðurinn þar er
orðinn gífurlega öflugur og stækkar
með hverju árinu.
Fyrir utan að nýta húsdýraúrgang,
þá eru þýskir bændur í auknum mæli
farnir að rækta orkuplöntur á tún-
unum hjá sér sem nýtast líka sem
gerjunarhráefni til gasframleiðslu.
Orkuplönturnar eru m.a. notaðar til
að framleiða etanól sem er síðan nýtt
til íblöndunar á bensíni. Hratið eftir
etanólframleiðsluna er síðan nýtt til
gerjunar í gasvinnslu til framleiðslu
á metangasi.“
Hratið fyrirtaks lífrænn áburður
„Eftir að hratið hefur verið nýtt til
gasframleiðslu er það yfirleitt orðið
mjög einsleitt og tilbúið til dreifingar
sem áburður og hefur oft mun betri
verkun en óunninn húsdýraáburður
eins og víða er nýttur beint á tún á
Íslandi. Það er því hægt að ná marg-
víslegu hagræði með aukinni vinnslu
á úrgangnum.“
Bændur auki sjálfbærni búanna
„Hugmynd mín gengur fyrst og
fremst út á að bændur nýti gasið
sjálfir og síðan hratið sem áburð.
Þannig auki menn sjálfbærni búanna
til mikilla muna auk þess sem búin
verða mun vistvænni. Þá er þetta góð
leið til að bæta og viðhalda náttúru-
legri hringrás næringarefna í sveitum
landsins.
Nýting á hratinu dregur úr þörf
bænda fyrir að kaupa tilbúinn áburð.
Þar með verður líka æskilegt að nota
hráefni í gasvinnsluna sem annars
er ónothæft sem áburður eins og
fyrningarhey, orkuplöntur og gróð-
urúrgangur. Úr þessu verður fyrirtaks
lífrænn áburður sem inniheldur meira
af köfnunarefni en búfjárúrgangur
sem dreift er beint á tún.
Rannsóknir sem fram hafa farið
og flest allt efni sem ég kynnti mér
um þetta sýna að það er ekki mælt
með því að gasið sé notað fjarri
búunum. Þá er kominn inn í þetta
flutningskostnaður, kostnaður við
gasgeyma og orka sem fer í að þjappa
gasinu á tanka og annað. Auk þess
sem með flutningum getur tapast sá
umhverfislegi ávinningur sem gas-
vinnslan skapar.“
Gróðurhúsalofttegundum
breytt í orku
„Í óunnum búfjárúrgangi oxast
köfnunarefnið að hluta og úr verður
hláturgas sem fer út í andrúms-
loftið. Þannig tapast köfnunarefni
sem annars gæti nýst gróðrinum auk
þess sem hláturgas er mun skaðlegri
gróðurhúsalofttegund en metangas.
Það hefur 310-föld hlýnunaráhrif á
við koldíoxíð.
Kosturinn við að draga úr losun
hlátursgass og umbreyta úrgangnum
í gas og orku er því umtalsverður.
Ávinningurinn af framleiðslu á
lífgasi verður því margvíslegur og
einskorðast ekki eingöngu við að
framleiða eldsneyti.“
Samlagsver fyrir 6 býli
borgar sig ekki
En hvað kostar fyrir bændur að koma
sér upp gasvinnslu og hvenær borgar
sig að fara út í slíka vinnslu?
„Kostnaðaryfirlitið sem ég geri
í ritgerðinni varðar samlagsver. Þar
var miðað við uppfært lífgas sem
stæðist þær gæðakröfur að hægt væri
að nota það á bíla.
Við tókum sex býli og ákvörð-
uðum stærð og umfang framleiðslu-
búnaðar miðað við það úrgangs-
magn sem til fellur á búunum (á
afmörkuðu svæði austan Reykholts
í Árnessýslu). Kostnaðurinn við að
koma upp slíku samlagsveri var
tæplega 400 milljónir króna. Það er
vissulega stór biti að kyngja og út
frá því fór ég að gera hagkvæmnis-
mat og skoða hvort slík framleiðsla
borgaði sig. Þá kom í ljós að það
borgaði sig ekki, þetta væri of lítil
eining til að geta borið sig miðað við
þær forsendur sem ég gaf mér. Við
frekari skoðun á slíku veri á stærri
skala kom í ljós að slíkt gæti hugsan-
legar borgað sig útfrá stærðarhag-
kvæmni. Þá væri ekki verið að tala
um sex býli heldur fjölda búa í heilu
sveitarfélagi.“
Einfaldari gasver fýsilegur kostur
„Nú langar mig helst að ráðast í
áframhaldandi rannsóknir á kostnaði
við að koma upp einfaldari gasfram-
leiðslu fyrir stök býli. Slík fram-
leiðsla þarf alls ekki að vera flókið
mál. Ef menn eru t.d. með gott haug-
hús, þá þarf ekki annað að gera en
að þétta það og koma fyrir leiðslu
ofarlega í haughúsinu þar sem gasið
er fjarlægt. Gasmyndunin í slíkum
haughúsum gerist sjálfkrafa hvort
sem er allt árið um kring. Til þess
þarf engan flókinn tækjabúnað. Þá
gætu bændur líka nýtt gamla súr-
heysturna til slíkrar gasvinnslu. Með
því að setja á þetta söfnunarbúnað
með yfir og undirþrýstingsventlum
getur hugvitsamur bóndi hæglega
farið að kynda heita pottinn hjá sér
með gasi frá húsdýraúrgangi.“
Íslendingar hafa sérstöðu með
nýtingu jarðhita
„Með auknum búnaði er þó hægt að
ná meiri gasframleiðslu út úr hverri
einungu af hráefni. Það má t.d. gera
með umróts- eða hræribúnaði í
þrónum og stýra þurrefnismörkum
og sýrustigi, þá er hægt fá enn meira
gas úr hverri einingu og mun hraðar.
Ef menn setja svo upp hitunarbúnað
sem heldur jöfnu hitastigi á hráefn-
inu, t.d. með því að nýta affallsvatn
frá hitaveitum eða ónýttum hverum,
þá geta þeir séð virkilega sprengingu
í gasmyndun.
Gerlarnir sem standa að niður-
brotinu eru þó afar viðkvæmir fyrir
hitasveiflum og drepast við hita-
sveiflur upp á jafnvel eina til tvær
gráður ef hitinn í hráefninu er t.d.
35 gráður. Því hærri sem hitinn er á
hráefninu, t.d. 60 gráður, því hraðari
verður gasmyndunin en viðkvæmni
gerlanna fyrir hitasveiflum eykst að
sama skapi. Hálfrar gráðu sveifla til
eða frá getur eyðilagt framleiðsluna
þegar framleiðslan fer fram við hátt
hitastig.“
Segir Kristján að þarna liggi sér-
staða Íslendinga til framleiðslu á
metangasi í sveitum. Hér hafi menn
víða aðgengi að ónýttu jarðhitavatni
sem nota má við gasframleiðsluna
sem víðast er ekki til staðar erlendis.
Einn þyngsti rekstrarliðurinn við
framleiðsluna er einmitt að við-
halda jöfnum hita og kynda fram-
leiðsluferlið. Á móti kemur að verð
á rafmagni hér á landi er mun lægra
en víða erlendis og eðli markaðar
með rafmagn frábrugðið, því verður
samkeppnishæfni rafmagns sem
framleitt er með lífgasi á Íslandi
trúlega ekki eins mikil og hægt er
að ná úti í Evrópu.
Jarðhiti er ekki skilyrði
Eins og áður sagði hefur Kristján
skoðað svæðið í kringum Reykholt
með tilliti til gasframleiðslu í stórum
stíl. Þar eru öll skilyrði hagstæð, þétt
byggð bújarða sem skapa hráefni,
mikið af heitu vatni og eitthvað um
borholur sem ekki eru fullnýttar sem
mögulegt væri að nota við slíka
framleiðslu. Hann segir þó ekkert
því til fyrirstöðu að setja upp gas-
framleiðslu á bújörðum sem ekki
hafa aðgang að jarðhita. Slík fram-
leiðsla yrði þá með einfaldari hætti
og gæti nýst til húshitunar. „Þar
gætu menn líka farið þá leið eins
og víða er gert erlendis að brenna
hluta af gasinu til að kynda undir
framleiðslubúnaðinum. Menn gætu
líka hreinsað gasið og nýtt það á
ljósavélar.
Milljónir lítilla gasvera til
heimabrúks í Asíu
„Það er hægt að nýta gasið hvar
sem er. Ég rakst t.d. á það í minni
rannsóknarvinnu að nyrst í Norður-
Kóreu þar sem frost er í jörðu meiri
hluta ársins eru menn að framleiða
gas í gróðurhúsum.
Framleiðsla á lífgasi eða haug-
gasi hefur verið iðkuð í þúsundir
ára. Í dag eru milljónir lítilla gas-
vera í Kína, Indlandi, Víetnam og
Nepal. Þar grafa menn einfaldlega
holu í jörðina og hitinn í jarðveg-
inum sér um að halda stöðugum
hita á úrganginum. Úrgangi er veitt
í holuna í gegnum leiðslu öðrumegin
og elsta efnið þrýstist út úr leiðslu
hinumegin. Ofan á holunni er gas-
söfnunarbúnaður sem veitir gasinu
beint inn á heimilin þar sem það er
notað á eldavél og gaslampa. Mikil
fjölgun hefur orðið á slíkum gas-
verum.
Í verkefninu eru teikningar af
þessum frumstæðustu verum og
sundurliðun á öðrum möguleikum, í
fjölskylduskala, bændabýlaskala og
miðlægum skala. Það eru þó einkum
miðlæg gasver sem ég var að skoða
í mínu verkefni.“
Upplýsingarnar aðgengilegar
á netinu
Kristján segir að í verkefni hans
sé að finna 20-30 blaðsíður um
hvernig menn eigi að fara að þessu.
Upplýsingarnar eru aðgengilegar
hverjum sem er á netinu endur-
gjaldslaust á vefslóðinni skemman.
is þar geta menn leitað að nafninu
Kristján Hlynur Ingólfsson eða nafn-
inu Búorka sem Kristján setti á verk-
efni sitt.
Bendir Kristján bændum sérstak-
lega á kafla 2 til 3 í ritgerðinni sem
sýna hvernig á að standa að málum.
Ef menn hafa áhuga á umhverfismál-
unum er snerta gasvinnslu, þá er
samantekt um þau mál í kafla 6.
Í umræðum í 7. kafla tekur Kristján
svo saman hvernig lífgasframleiðsla
geti farið saman við stefnu íslenska
ríkisins varðandi atriði líkt og orku- og
úrgangsmál. Segir hann að lykillinn
að því að slíkur iðnaður náði fótfestu
í Svíþjóð, Danmörku, Þýskalandi og
víðar hafi einmitt verið aðkoma ríkis-
ins með styrkjum, hagstæðum lánum
eða öðru álíka. Þá fari þetta líka vel
saman við umhverfisvernd.
Vilji einstaklingar fá frekari
upplýsingar um lífgas eða vinnslu
þess, þá geta þeir haft samband við
Kristján Hlyn hjá Verkfræðistofunni
Verkís. /HKr.
Gasframleiðsla á indversku nautgripabúi
Kínverjar eru að stórauka framleiðslu á bíógasi í sveitum til að styrkja
byggðir landsins.
Lífgasverksmiðja (biogas) í Tékklandi.
Fyrirtækið Biotech í Thiruvananthapuram Indlandi hefur sett upp 20 þúsund
svona heimilsgasvinnslustöðvar í Suður-Indlandi. Þær eru fyrir heimilis-
úrgang og geta framleitt 0,8 til 1,9 kg af gasi á dag eftir stærð og kosta um
470 dollara. Slíkur búnaður rúmast á um 1,25 fermetrum.