Bændablaðið - 01.09.2011, Blaðsíða 23

24 Bændablaðið | fimmtudagur 1. september 2011
Búorka er heiti á ritgerð sem er
hluti af Magister Scientiarum
gráðu Kristjáns Hlyns Ingólfssonar
í umhverfis- og auðlindafræðum á
Verkfræði- og náttúruvísindasviði
Háskóla Íslands. Kristján Hlynur
varði ritgerð sína fyrir skömmu
en meginmarkmið verkefnis
Kristjáns er að miðla upplýsing-
um og þekkingu til Íslendinga um
reynslu af lífgasvinnslu erlendis
frá. Er Búorka auðskiljanleg í allri
framsetningu og aðgengileg öllum
þeim sem áhuga hafa endurgjalds-
laust á vefslóðinni skemman.is á
veraldarvefnum.
Í ritgerð sinni, sem í raun varð að
afar aðgengilegri og opinni handbók,
leitast höfundur við að svara spurn-
ingunum:
Hvaða tæknilegu möguleikarnir
séu til þess sem hann kallar lífgas-
vinnslu (biological-gas eða biogas -
Hér á landi er þetta gas þó oftar nefnt
hrágas eða hauggas /innsk. blm.),
hvort slíkt sé arðbært út frá afmörk-
uðum forsendum, hvort lífgasvinnsla
sé ásættanleg út frá umhverfissjónar-
miðum hér á landi og hvort líta megi
á lífgasvinnslu sem raunverulegan
valkost til orkuframleiðslu. Er rit-
gerðin ætluð öllum þeim sem áhuga
hafa á að hefja vinnslu á lífgasi.
Hvetur bændur til að prófa
sig áfram
Kristján segist hvetja íslenska
bændur til að prófa sig áfram við
gasframleiðslu og auka þar með sjálf-
bærni búa sinna í orkuframleiðslu og
framleiðslu á köfnunarefnisríkum líf-
rænum áburði. Auk þess bendir hann
á að nýting á metangasinu getur verið
verulega umhverfisvæn. Í sjálfu sér
geti hver sem hefur aðstöðu eins og
góð haughús, framleitt gas og það
á stundum með litlum tilkostnaði
, til hitunar og jafnvel til notkunar
á ljósavélar. Vissulega þurfi þó að
fara varlega því af gasinu geti stafað
sprengihætta.
Áhugamál sem vatt upp á sig
Í samtali við Bændablaðið segist
Kristján hafa farið að skoða lífgas-
framleiðslu sem mögulegt ritgerðar-
efni á fyrstu önninni í háskólanám-
inu.
„Svo vatt þetta bara upp á sig og
á næstu önn var ég að vinna í þessu.
Í fyrrahaust bauðst mér svo tæki-
færi hjá verkfræðistofunni Verkís að
vinna þar að þessu máli þar sem þeir
höfðu líka haft áhuga á sama máli.
Við ákváðum að skella okkur í sam-
starf um að kanna þetta og hvernig
við ættum að taka á þessu. Síðan
hefur þetta þróast áfram og undan-
farna mánuði hef ég unnið að því að
sníða þetta saman með dyggri aðstoð
þeirra hjá Verkís.“
Fannst vanta hvernig ætti að
standa að gasvinnslu
„Ástæðan fyrir því að ég setti þetta
upp á þennan hátt er að þetta hefur
aldrei verið skoðað í heild hér á landi.
Það hafa verið gerðar litlar fýsi-
leikakannanir. Þannig séð hefur verið
gefið út forvitnilegt efni um þetta
hér á landi líkt og MS ritgerð eftir
Svanhildi Ósk Ketilsdóttur sem kom
út í apríl fyrra og heitir „Gashæfni
kúamykju og möguleikar metan-
vinnslu í Eyjafirði“. Mér hefur þó
fundist vanta mikið í umræðuna á
Íslandi hvernig á að standa að vinnslu
á gasi útfrá tæknilegum og hagræn-
um forsendum. Hvaða möguleikar
eru fyrir hendi, hvaða tækniútfærslur
eru mögulegar og hvernig þetta er
gert í þeim löndum sem við berum
okkur gjarnan saman við.
Í því sem hefur áður verið skoðað,
þá hafa menn svolítið verið að giska
á kostnaðartölur hingað og þangað.
Mig langaði því bara fyrst að taka
saman kostnaðinn og hvað þetta er
að kosta þá sem hafa verið að gera
þetta á Norðurlöndunum og í Vestur-
Evrópu. Reyna síðan að heimfæra
það yfir á Ísland út frá þessari tækni-
og kostnaðarsamantekt erlendis frá.
Þannig reyndi ég að búa til lítið dæmi
sem hver og einn gæti skoðað.“
Læsilegt fyrir hvern sem er
„Verkefnið er þannig sett upp að það
á að vera læsilegt fyrir hvern sem er.
Samantektin í verkefninu er síðan
þannig að þar eiga menn að geta
fundið flest sem menn þyrstir að vita
um framleiðslu á lífgasi. Hvað er um
að ræða þegar rætt er um gas. Hvað
þarf til svo hægt sé að nýta gas á
bíla. Hver er munurinn á framleiðslu
og söfnun á gasi. Svo vildi ég líka
setja fram það sem mér þótti vanta
í umræðuna, þ.e. hvað er hrágas,
hvað gerist við hreinsun og síðan
uppfærslu á gasi til að nota á bílvélar.
Á þessu þrennu er mjög mikill munur
og kostnaðurinn og tækjabúnaðurinn
í kringum hvert stig framleiðslunnar
getur verið gjörólíkur. Ég vildi t.d.
með þessari samantekt minni upp-
ræta þann misskilning að það sé hægt
að nota lífrænt hrágas beint til að
knýja með því bíla.“
Þríþætt framleiðsluferli
„Hrágas er þannig að það er hægt
að nota það til brennslu, t.d. til að
hita vatn. Ef vatn og brennisteinn
eru fjarlægð úr hrágasinu er hægt að
fara að nota gasið á grófar ljósavélar.
Þetta ferli kallast hreinsun. Ef það
á síðan að nota gasið á bílvélar, þá
þarf gasið að fara í gegnum ferli sem
kallast uppfærsla. Það snýst um að
fjarlægja koldíoxíð úr gasinu, minni
efnasambönd og ryk. Til þess þarf
flóknari tækjabúnað og tækniþekk-
ingu til að viðhalda búnaðinum. Eftir
slíka uppfærslu er hægt að þjappa
gasinu og nota það á bílvélar. Þetta
síðasta stig er ekki fyrir hvern sem
er að framkvæma, einfaldlega út af
kostnaði.“
Á færi flestra
- Má þá setja þetta upp í einfalda
töflu, þ.e. hrágas geta nánast allir
bændur framleitt og notað beint til
að hita upp hús sín, en hreinsun og
síðan uppfærsla ekki gerleg nema
sem samvinnuverkefni?
„Já, að vísu er hægt að framkvæma
hreinsunina á minni búunum líka.
Hún er í sjálfu sér ekkert voðalega
flókin. Það þarf að fella brennistein-
inn úr gasinu og það má einfaldlega
gera með því að hleypa súrefni inn í
gasið. Við það fellur brennisteinninn
úr gasinu. Þetta má líka gera með því
að láta gasið streyma um ryðgað járn.
Tækjabúnaðurinn til þessa þarf því
ekki að vera flókinn.
Til að ná vatninu úr gasinu, þarf
einungis að láta gasið flæða um
kaldara umhverfi eða undir auknum
þrýstingi. Það sem lítil býli t.d. á
Norðurlöndunum hafa verið að gera
er að láta gasið flæða um leiðslu sem
lögð er í halla í jörðu. Kuldi jarðar-
innar veldur kólnun gassins og við
það fellur rakinn úr. Við neðsta punkt
á leiðslunni er svo söfnunartankur
þar sem vatnið fellur út.
Á þessu öllu tek ég í verkefninu
og þetta er eitthvað sem miðlungs-
stórir og stærri bændur geta hæglega
gert án mikils tilkostnaðar. Þetta gas
er síðan hægt að nýta á ljósavélar
beint.“
Uppfærsla á gasi í meiri gæði
„Þegar menn eru svo farnir að tala um
uppfært gas, eða metan, þá er verið
að tala um svolítið annað dæmi. Með
uppfærslunni er verið að auka hlut-
fall metans í gasinu frá 55-75% og
upp yfir 95% . Þetta er gert með því
að skilja koldíoxíðið frá, en hauggas
samanstendur að um 25-45% af þeirri
loftegund. Til að ná þessum árangri
þarf oft flókinn og dýran búnað sem
ekki er á færi meðalstórra einstakra
búa. Ég gerði því fýsileikakönnun á
slíku verkefni þar sem mörg bú ynnu
saman að framleiðslunni, svokölluðu
samlagsveri.“
Samlagsver í gasframleiðslu
„Reynslan í Danmörku er sú að þar
settu menn upp svokölluð samlags-
ver. Þar er búfjárúrgangi og öðrum
lífrænum úrgangi frá vissum kjarna
margra býla ekið á tanka á vinnslu-
stað. Þar er oft sameiginleg geymsla
fyrir húsdýraúrgang allra bænda á
Kristján Hlynur Ingólfsson hefur skrifað mastersritgerðina „Búorku" sem handbók um gasframleiðslu í sveitum:
Framleiðsla á gasi í sveitum getur aukið
sjálfbærni búa og gert þau vistvænni
D

 ( 
= 

 #! 
$%
!

 !

 +(`!

% ! 

!%#& !
 !

!%%! 

+ %
%!

á lífgasi. Hvetur hann bændur landsins til að prófa sig áfram við slíka framleiðslu. Mynd / HKr.
Frumstæð gerð gasframleiðslubúnaðar í sveit. Úrgangur frá svínunum
rennur beint niður í safnþró þar sem hann gerjast og myndar metangas.
Við útrennslið er hratið tekið og nýtt sem fyrirtaks áburður. Mynd / Biogasplant.
„Nú langar mig helst
að ráðast í áfram-
haldandi rannsóknir á
kostnaði við að koma
upp einfaldari gas-
framleiðslu fyrir stök
býli. Slík framleiðsla
þarf alls ekki að vera
flókið mál."