Bændablaðið - 01.03.2012, Blaðsíða 40

40 Bændablaðið | fimmtudagur 1. mars 2012
Lesendabás
Látum vísindin njóta vafans
Meirihluti starfshóps sem
umhverfisráðherra skipaði um
verndun og endurreisn svart-
fuglastofna seint á fyrra ári
leggur til að að friða skuli lang-
víu, álku, stuttnefju, teistu og
lunda fyrir allri veiði næstu fimm
árin auk þess sem lagt er til að
eggjataka verði bönnuð í bjargi.
Þetta kemur fram í skýrslu sem
meirihluti hópsins hefur skilað af
sér og umhverfisráðherra kynnti
í ríkisstjórn 3. janúar 2012.
Hópurinn var skipaður fulltrúum
sex aðila: Umhverfisráðuneytis,
Náttúrufræðistofnunar, Umhverfis-
stofnunar, Bændasamtaka Íslands,
Skotveiðifélags Íslands og
Fuglaverndar. Auk þess var í hópn-
um formaður nefndar um endur-
skoðun laga nr. 64/1994.
Meirihluti hópsins virðist
einkum byggja tillögur sínar á
rannsóknum og fuglatalningum
síðustu tveggja áratuga en það væri
synd að segja að þær rannsóknir
hafi verið umfangsmiklar, auk þess
sem þær hafa verið mjög misjafnar
eftir björgum eins og fram kemur
í skýrslunni.
Þó er öllu alvarlegra að svo
virðist sem þeir, sem að tillögunni
stóðu, hafi stuðst við fáar aðrar
heimildir um bjargnytjar við Ísland
en takmarkaðar rannsóknir fugla-
fræðinga síðustu tvo áratugi. Til
dæmis segir á bls. 22 í skýrslu hóps-
ins: „Takmarkaðar upplýsingar eru
til um áhrif mismunandi nýtingar-
aðferða [svo] og fiskveiða á stofna
þessara fimm tegunda“ og síðan er
vísað í töflur um svartfuglaveiðar
frá 1995 til 2010. Þessi setning er
eins misvísandi og verið getur.
Til eru veiðitölur áratugi aftur í
tímann, til dæmis við Drangey þar
sem svartfugl var hér áður veiddur
í tugþúsundatali á fleka á hverju
ári. Þá hafa bjargveiðimenn víða
haldið nákvæmt bókhald um hvað
fékkst af eggjum úr hverri niðurferð
í áranna rás. Þessara heimilda er
hvergi getið í skýrslunni.
Vinnubrögð sem ná engri átt
Svona vinnubrögð, þar sem bæði
er gengið framhjá sagnfræðilegum
heimildum og ekkert samráð haft
við þá menn sem stundað hafa
bjargnytjar árum saman, ná engri
átt. Vitaskuld eru rannsóknir fugla-
fræðinganna góðra gjalda verðar
en þær eru bæði takmarkaðar og
einhæfar, auk þess sem sumar rann-
sóknaraðferðanna eru fullkomlega
óljósar. Sem dæmi má taka þar sem
segir á bls. 4 í skýrslunni:
„Auk þess hefur komið í ljós að
hlutfall fullvaxinna lunda [svo] í
afla á Suðurlandi er um 30% en
ekki um 8% eins og talið hefur
verið.“ Lesandi skýrslunnar hefur
ekki hugmynd um hvernig þessar
tölur eru fengnar. Hvar á Suðurlandi
og hversu víða voru sýni tekin?
Hver var vindstyrkur og hvernig var
flugið þegar háfað var? Er munur
á prósentutölu fullorðinna lunda í
háeyjum og lágeyjum? Er munur
á þessum prósentutölum eftir því
hvort um er að ræða fyrripart eða
seinnipart vertíðar o.s.frv?
Á þessu sést að rannsóknirnar
byggjast á afskaplega hæpnum
vinnubrögðum og takmörkuðum
upplýsingum og vekja fyrst og
fremst spurningar um hæfi og dóm-
greind þeirra sem leggja þær fram.
Þær minna satt að segja óþægilega
mikið á söguna af blindu mönn-
unum sem skyldu lýsa fíl eftir að
hafa þreifað á einstökum pörtum
skepnunnar. Þetta þarf þó í sjálfu sér
ekki að koma á óvart þegar þess er
gætt að í starfshópnum var enginn
fulltrúi þeirra sem bjargnytjar hafa
stundað um árabil né tekið nokkurt
tillit til sagnfræðilegra heimilda um
þessar nytjar í aldanna rás.
Með því að ganga svona framhjá
þeim sem kunnugastir eru í hverri
veiðistöð og nytjarnar þekkja best
er þeim og öðrum heimamönnum,
sem þekkja til bjargnytja, ekki
einungis sýndur dónaskapur heldur
er um leið kippt fótum undan trú-
verðugleika skýrslunnar.
Til þess að gera traustar rann-
sóknir á bjargfuglum og viðgangi
stofnana þarf góða samvinnu þeirra
sem bjargnytjar stunda, fuglafræð-
inga og sjávarlíffræðinga og taka
þarf fullt tillit til sögulegra heim-
ilda. Rannsóknir sem byggðust á
slíkri samvinnu og vinnubrögðum
ættu að geta gefið margfalt betri
upplýsingar um stofnstærð og
hegðun svartfugla en skammvinnar
„einyrkjarannsóknir“ fuglafræðinga
hafa hingað til gert. Nær engin
samvinna af þessu tagi sýnist hafa
verið viðhöfð í starfshópnum og því
skortir í skýrslu vísindamannanna,
sem hópurinn hafði við að styðjast,
flestar þær upplýsingar sem þessir
aðilar hafa fram að færa.
Hér skulu aðeins nefnd augljós-
ustu atriðin. Menn sem síga eftir
eggjum í sömu staðina ár eftir ár vita
vel hver eggjafjöldinn er að jafn-
aði í hverju sigi og halda reyndar
bókhald um það margir hverjir. Þeir
fylgjast þannig nákvæmlega með
varpinu á þeim stöðum sem þeir
síga í. Sama er að segja um þá sem
stunda veiðar í háf. Þeir vita nokk-
urn veginn við hve mikilli veiði má
búast á ákveðnum stöðum við hag-
stæð veiðiskilyrði í ákveðinni átt og
á ákveðnum tíma. Þeir átta sig óðar
á því hvort fugl er orðinn tregari
en venjulega vegna ætisskorts eða
annarra orsaka. – Hvað varðar
sögulegar heimildir þá liggja þær
víða fyrir, skráðar fjölda áratuga
aftur í tímann og út frá annálum
og ýmsum óútgefnum handritum
má sjá hvernig veiði, veðurfar og
hitabreytingar kallast á.
Í greinargerðum til sýslunefndar
Skagafjarðarsýslu er til dæmis á
hverju ári nákvæmlega tekið fram
hversu fuglveiði var mikil við
Drangey í heild á hverju vori,
hversu margir bátar stunduðu veið-
arnar og hvað hafðist á hvern bát.
Þrátt fyrir gagnrýni mína á
rannsóknir þær sem meirihluti
starfshópsins byggir á er sjálfsagt
ýmislegt nýtilegt í þeim og rétt að
láta þær njóta vafans. Ég legg því
til, og hygg að ég mæli þar bæði
fyrir munn bjargveiðimanna og
þeirra sem fengist hafa við sagn-
fræðirannsóknir á bjargnytjum, að
í stað þess að leggja fram það frum-
varp sem nú er verið að undirbúa
á þingi, verði skipaður nýr starfs-
hópur til fimm ára. Fuglafræðingar
ættu vitaskuld sæti í honum og
einnig sjávarlíffræðingar, full-
trúar Náttúrufræðistofnunar,
Bændasamtaka Ís lands ,
Umhverf i ss tofnunar og
Skotveiðifélags Íslands. Þá ættu
þeir sem bjargnytjar stunda einnig
sæti í honum því þeir þekkja
einstök fuglabjörg best og við-
gang fuglanna í þeim. Fleiri gætu
vissulega átt aðkomu að hópnum
og sjálfsagt að hann gæti kallað til
sérfræðinga af sem flestum sviðum.
Þá væri þess gætt að taka fullt til-
lit til sagnfræðilegra heimilda og
reynt að fylla þar í skörðin sem á
vantar. Hópurinn kostaði og kapps
um að hafa náið samstarf við þá
sem væru að rannsaka bjargfugla
og bjargnytjar utan Íslands.
Ekki verði hróflað við
bjargnytjum
Einnig legg ég til að ekki verði hrófl-
að við þeim bjargnytjum sem stund-
aðar hafa verið undanfarin ár. (Þær
nytjar eru hverfandi miðað við það
sem áður tíðkaðist og sums staðar
engar.) Þá verði einnig á hverju vori
tekin egg á ákveðnum stöðum í þeim
björgum, sem algerlega hafa verið
vannýtt eða ekki finnast eggjatölur
frá, og einnig gerðar tilraunir með
háfaveiði þar sem hún hefur ekki
verið stunduð. Þannig mætti fá
nákvæmar veiðitölur af öllu landinu,
þar sem veiði, veiðistaðir og veiði-
skilyrði yrði tíundað nákvæmlega og
vitaskuld yrði einnig fylgst af kost-
gæfni með hitastigi og efnasamsetn-
ingu sjávar og æti í hafinu. Þessum
veiðum ætti hópurinn að fylgjast
nákvæmlega með og skipuleggja að
nokkru leyti. Þá héldu fuglafræðingar
auðvitað áfram sínum rannsóknum
og myndir yrðu teknar af bjargveggj-
unum.
Ég hygg að með svo viðamiklu
þverfaglegu samstarfi væri unnt að
rannsaka svartfuglastofnana miklu
ítarlegar en á nokkurn annan hátt og
til slíkra rannsókna eru Íslendingar
betur búnir en nokkrir aðrir, meðal
annars vegna ríkulegra sagnfræði-
legra heimilda langt aftur í aldir.
Þetta yrði vitaskuld nokkuð kostn-
aðarsamt verkefni en til þess mætti
sækja um Evrópustyrki og auðvitað
væri eðlilegt að veiðikortasjóður
hlypi þar undir bagga.
Niðurstöður rannsókna þeirra,
sem fyrir lægju eftir fimm ára tíma-
bil, myndi svo þessi hópur vega og
meta og á grundvelli þeirra mætti
væntanlega leggja fram einhverja
tillögu á Alþingi Íslendinga, verði
þess þörf. Út frá þeim takmörkuðu
rannsóknum sem nú liggja fyrir
verða engar vitrænar ákvarðanir
teknar. Reyni menn slíkt er það
fyrst og fremst vottur þess að menn
hafa ekkert lært af flumbrugangi
svokallaðra góðærisára.
Virðingarfyllst,
Kristján Eiríksson,
rannsóknarlektor á Stofnun
Árna Magnússonar í íslenskum
fræðum
Í síðasta tölublaði Bænda-
blaðsins birtist grein eftir
Hrein Ragnarsson ökukennara
á Laugarvatni þar sem hann
gerir að umfjöllunarefni atriði
er lúta annarsvegar að reglu-
setningu um ökunám og öku-
réttindi almennt og hinsvegar að
tilteknum atriðum sérstaklega.
Umræða er af hinu góða og
styður framþróun, sérstaklega
þegar hún er málefnaleg. Því er
mér bæði ljúft og skylt að reyna
að svara þeim efnislegu athuga-
semdum sem Hreinn setur fram
um ákveðin atriði en læt hjá líða
að taka þátt í tilfinningalegu
mati á samstarfi Umferðarstofu
og innanríkisráðuneytisins og
ímynduðum afleiðingum fyrir
Nonna, sem Hreinn lýsir í grein
sinni.
Nýtt ákvæði um námsheimild
telur Hreinn fráleitt og fela í sér
einkennilegt stjórnarfar; að leyfi
sýslumanns þurfi til þess að
einstaklingur fái að læra á bíl.
Hingað til hefur enginn mátt fara
í bílpróf öðruvísi en að heimild
sýslumanns væri fengin til þess.
Ekki er verið að fjölga ferðum til
sýslumanns heldur er eingöngu
um tilfærslu í tíma að ræða, í stað
þess að umsókn sé lögð inn rétt
fyrir próf er það gert þegar öku-
nám hefst. Með þessu er tryggt
að viðkomandi uppfylli í upphafi
náms ákveðnar kröfur til að mega
fá ökuskírteini, enginn þarf því
að leggja í kostnaðarsamt nám
og fá svo að vita rétt fyrir próf að
hann uppfylli ekki kröfur til að
fá ökuskírteini. Sýslumanni ber
samkvæmt lögum að meta þetta
og er því betra að matið fari fram
við upphafi náms og, verði matið
neikvætt, að vera ekki með óþarfa
fjárútlát til ökukennslu sem fyrir-
fram er vitað að geti ekki leitt til
ökuskírteinis.
Þá er talið enn fjarstæðukennd-
ara að gera kröfu um það að ein-
staklingur sem fer að læra á bíl
fái einn verklegan ökutíma með
ökukennara áður en hann fer í öku-
skóla. Til grundvallar þessari kröfu
liggur það sjónarmið að ökunemi
eigi betra með að tengja þau atriði
sem kennd eru í skólastofu, þ.e.a.s.
að aka bíl, við raunveruleikann
þegar hann hefur reynt það í raun
og veru. Í ökunámi á að blanda
saman bóklegri og verklegri
kennslu, þannig verður hún bæði
áhugaverðari og árangursríkari.
Byrjað var árið 2010 að kenna
akstur í ökugerði og er þar líkt eftir
hættulegum aðstæðum og greind
áhrif hraða og veggrips á stjórn
ökutækis og stöðvunarvegalengd
við öruggar aðstæður. Ennfremur
eru ökunemar látnir upplifa virkni
öryggisbúnaðar og ræða hættur í
umferðinni út frá raunverulegri
reynslu sem þeir öðlast á staðnum
undir handleiðslu ökukennara.
Þetta, eins og annað sem áskilið
er í ökunámi, er gert út frá því
sjónarmiði að umferðaröryggi
almennt aukist og sérstaklega
þeirra einstaklinga sem stunda
námið.
Í upphafi var eingöngu
notast við skrikbíla í þessari
kennslu og kom Kennslumiðstöð
Ökukennarafélags Íslands upp
aðstöðu í Reykjavík sem hægt er
að nota alla daga ársins. Ennfremur
var með færanlegum búnaði
komið upp aðstöðu á Reykjanesi,
á Suðurlandi (Bakkaflugvelli)
og á Norðausturlandi
(Aðaldalsflugvelli). Ljóst var að
það væri verulegum vanda bundið
fyrir ökunema sem dvelja fjarri
þessum kennslustöðum að sækja
nám í ökugerði fyrir verklegt öku-
próf. Umferðarstofu var því falið
að leggja „mat á hvort búseta
ökunema leiði til þess að ekki
verði með sanngirni krafist að
æfingaakstur í ökugerði fari fram
meðan á ökunámi fyrir verklegt
ökupróf stendur. Verði undanþága
veitt skal akstur í ökugerði fara
fram á fyrstu þremur árum eftir
að umsækjandi fær bráðabirgða-
skírteini en þó áður en hann fær
fullnaðarskírteini.“
Það var síðan mat
Umferðarstofu að ekki væri með
sanngirni hægt að krefjast þess
að nemandi sem væri búsettur í
eftirtöldum póstnúmerum (póst-
númer lögheimilis eða þess staðar
þar sem hann sannarlega dvelur
vegna skóla eða atvinnu) sæki
nám í ökugerði: 310-630, 685-
785 og 880. Þegar þarf að setja
skilyrði eða draga mörk má alltaf
deila um hvernig þau skuli gerð og
sett en Umferðarstofa taldi þessi
mörk einföld og gagnsæ. Síðan
þetta var ákveðið hefur tekið til
starfa ökugerði á Akureyri sem
breytir myndinni og gerir það
nauðsynlegt að endurskoða ofan-
greind búsetuskilyrði. Ennfremur
var fyrir nokkru ákveðið að fram-
lengja þessa skipan mála, þ.e. að
ekki skuli gerð skilyrðislaus krafa
um að námi í ökugerði sé lokið
fyrir ökupróf, fyrst og fremst í ljósi
þess að kennsla í ökugerði er ekki í
boði um allt land. Nauðsynlegt til-
lit verður áfram að taka til búsetu
ökunema og er í innanríkisráðu-
neytinu verið að undirbúa reglur
þar að lútandi.
Um Nonna er svo það að segja
að hann nýtur þeirra forréttinda að
búa á Íslandi. Þær breytingar sem
Hreinn gerir að umfjöllunarefni
hafa þó ekki aukið akstur móður
Nonna með hann sem nemur
hringnum kringum landið. Um
er að ræða ökugerðið sem kemur
sem viðbót, en má ekki gera ráð
fyrir því að Nonna sé nauðsyn-
legt að æfa akstur við fjölbreytt-
ari umferðaraðstæður en eru á
Raufarhöfn þar sem hann býr,
eða þá á Kópaskeri þar sem öku-
kennarinn hans býr? Að lágmarki
væri eflaust gott að kynnast af
eigin raun akstri í þéttbýli við fjöl-
breyttari umferðaraðstæður, t.d.
á Akureyri og þá hugsanlega að
fá kennslu í ökugerði í leiðinni.
Akstur verður seint hægt að læra
í fjarnámi en hluta bóklegs öku-
náms má svo sannarlega gera
þannig skil og fagna ég því að einn
ökuskóli skuli hafa haft burði til að
bjóða góða fjarkennslu. Vonandi
verður þess ekki langt að bíða að
fleiri skólar uppfylli sett skilyrði
um fjarkennslu.
Reglur um ökukennslu, öku-
próf og ökuskírteini eru og
hafa verið í fullu samræmi við
umferðarlög. Á undanförnum
árum hefur metnaðarfull öku-
kennsla og fagleg reglusetning
m.a. haft þau jákvæðu áhrif að
slysatíðni ungra ökumanna hér
á landi hefur lækkað um 40%,
árangur sem er langt umfram það
sem gerist í nágrannalöndunum.
Árangri verður ekki náð öðruvísi
en með að endurskoða stöðugt
það sem gert er og reyna ávallt
að gera góða ökukennslu betri og
því lokast hringurinn aldrei.
Holger Torp, verkefnastjóri
ökunáms, Umferðarstofu
Framþróun í ökunámi
- Hringurinn lokast ekki