Fréttablaðið - 12.04.2012, Blaðsíða 19

FIMMTUDAGUR 12. apríl 2012 19
Á fundi bæjarstjórnar Akraness þann 17. janúar sl. var sam-
þykkt að ráðstafa 4.895.000 kr.
til reksturs tjald svæðis bæjarins
árið 2012. Á tjald svæðinu er boðið
upp á frítt aðgengi að rafmagni
og frítt aðgengi að þvottavél og
þurrkara. Í stað eðlilegrar verð-
lagningar fyrir þessa aðstöðu og
þjónustu hefur bæjarstjórnar-
fólk á Akranesi og fjölmörgum
öðrum sveitar félögum ákveðið að
niðurgreiða þjónustu tjaldsvæðis
bæjarins. Tillagan var samþykkt
9:0.
Á heimasíðu Útilegu kortsins
eru talin upp á fimmta tug
stéttar félaga og spurt: Er þitt
félag að niðurgreiða Útilegu-
kortið? Á heimasíðunni eru líka
talin upp 44 tjaldsvæði þar sem
Útilegukortið gildir. Langflest
þessara tjaldsvæða eru á vegum
sveitarfélaga sem niðurgreiða
reksturinn. Þarna er ekki að
finna nokkur helstu tjaldsvæði
landsins sem af metnaði hafa
byggt upp aðstöðu og þjónustu
fyrir ferðamenn undanfarin
ár og þurfa að fá fyrir það eðli-
legt endur gjald. Útilegukortið
er selt til Íslendinga og þá helst
í gegnum stéttarfélög sem niður-
greiða kaupin fyrir félagsmenn.
Útilegukortið er einnig selt til
útlendinga. Kaupendur eru m.a.
erlendir ferðaskipuleggjendur
sem koma með marga hópa hús-
bílafólks hvert sumar og fara
hringinn í kringum landið. Þessir
aðilar kaupa t.d. 20 kort og nota
fyrir hópinn. Að afloknum hring
um landið er hópnum skilað í
Norrænu og næsti hópur kemur
og tekur yfir notkun kortanna;
og svo hring eftir hring, næsti og
næsti.
Ferðaþjónusta er vaxandi
atvinnugrein og tiltölulega ung
og enn eru margir þættir hennar
að mótast. Það er t.d. ekki langt
síðan sveitarfélög komu að rekstri
gistiheimila og hótela með niður-
greiðslum á sömu forsendum og
vafalaust eru notaðar til þess að
réttlæta niðurgreiðslur á rekstri
tjaldsvæðanna. Áframhaldandi
vöxtur og uppbygging ferða-
þjónustunnar hlýtur að byggjast
á samvinnu margra aðila sem
allir þurfa að hafa skýrt hlutverk
og framtíðarsýn. Þannig þurfa
sveitarfélög að einblína á grunn-
þætti s.s. aðlaðandi umgjörð og
aðstæður sem dregur að ferða-
fólk og skapa þannig grundvöll
fyrir heilbrigðan rekstur ferða-
þjónustufyrirtækja.
Í þeim tilfellum þar sem tjald-
svæði eru fyrir hlýtur að vera
eðlilegra að bjóða reksturinn út
heldur en að niðurgreiða hann
úr sameiginlegum sjóðum. Það
hlýtur að vera uppbyggilegra að
þessi rekstur lúti þeim almennu
samkeppnis- og rekstrarfor-
sendum sem gilda en niður-
greiðslum bæjarfélagsins.
Forystumenn stéttarfélaga
hafa það að atvinnu að vera tals-
menn sanngirni og varða veginn
til framtíðar. Báðir aðilar, sveitar-
félagsfólk og forystufólk stéttar-
félaga, fara með vald til þess að
ráðstafa úr sameiginlegum sjóð-
um og vilja vafalaust gera það
af ábyrgð og fagmennsku. Lang-
tímasjónarmið hljóta að vega
þyngra en skammtímasjónarmið.
Með því að stéttarfélög greiði
hluta kaupverðs Útilegukortsins,
eru þau í raun að millifæra úr
sjóðum sínum til milliliðar sem
hagnast af sölu niðurgreiddrar
vöru. Áhrif niðurgreiðslnanna
virka sem inngrip inn í viðkvæm-
an rekstur þeirra ferðaþjónustu-
aðila sem eru að þróa og byggja
upp rekstur sinn. Getur það
verið að þessir aðilar deili með
sér þeirri hugsjón að allur rekst-
ur tjaldsvæða á Íslandi eigi að
vera niður greiddur? Ég beini því
til forystufólks stéttarfélaga og
sveitarstjórnarfólks að það hugsi
sinn gang upp á nýtt og geri inn-
grip af þessu tagi ekki að sjálf-
virkum þætti starfs síns.
Í fyrri greinum hef ég rætt um það mikla tjón sem gjaldeyris-
höftin valda og hversu ólíklegt er
að stefna stjórnvalda og Seðlabanka
um afnám hafta nái fullnægjandi
árangri. Sú mikla aukning sem varð
á umfangi aflandskrónuvandans
með síðustu lagabreytingum veldur
því að tiltækar leiðir eru alltof sein-
virkar til lausna.
En við þurfum líka að muna að
áhætta fylgir öllum tilraunum til að
losna við höftin. Stærsta áhættan
felst í gengisfalli krónunnar, sem
óhjákvæmilega fylgir afnámi
hafta. Við höfum ekki mikið rætt
hvers er að vænta um gengis þróun
krónunnar í umhverfi frjálsra fjár-
magnshreyfinga þegar hafta nýtur
ekki lengur við. Hvað er raunhæft
jafnvægisgengi við nú verandi
aðstæður? Hvaða hagfræðingur
sem er, sem sér gjaldmiðil í höftum
og aflandskrónueign upp á um 60%
af þjóðarframleiðslu, myndi segja
að krónan væri of hátt skráð. Þar
við bætist þrýstingur á útflæði,
vegna fjárfestingarþarfar líf-
eyrissjóða erlendis og vegna upp-
safnaðrar þarfar innlendra aðila
til að koma fé úr landi. Við munum
því örugglega standa frammi fyrir
gengisfalli við afnám hafta. Hversu
miklu, er ómögulegt að spá. Það
hversu vel er að afnámi hafta staðið
hefur lykiláhrif á það hversu djúpt
fallið verður og hversu fljótt krónan
styrkist á ný. Ef afnámsferlið er illa
hugsað og hefur ekki mikla tiltrú
markaðsaðila, kann að verða mjög
djúpt á botninn.
Nýjar leiðir
Áætlun stjórnvalda og Seðlabanka
um afnám hafta er um margt góð
og greinir vandann rétt. Þau tæki
sem þar er unnið eftir duga samt
ekki ein, eins og fyrr hefur verið
lýst, og við þurfum fjölbreyttari
leiðir.
Í haust er leið lagði sérfræðinga-
hópur á vegum Viðskiptaráðs fram
ýmsa valkosti um afnám hafta. Þar
var sett fram sú hugmynd að erlend-
um eigendum krónueigna yrði boðið
að losna út, annað hvort með því að
lána ríkinu fyrir því til 30 ára eða
með því að sæta því að einungis
væri hægt að leysa fjárhæðir út í
smáum skömmtum á löngu tíma-
bili, svo sem 20 árum. Líklega eru
þessar leiðir áhættumeiri nú en
þegar þær voru settar fram, vegna
þess að aflandskrónueignin hefur
aukist svo mjög. En það er líka vert
að muna að ein lausn hentar ekki
öllum og aflandskrónueigendur eru
nú fjölbreyttari hópur en fyrr.
Við getum til viðbótar líka hugsað
að fara þá leið að semja við aflands-
krónueigendur. Þeim getur ekki
hugnast sú framtíðarsýn að íslenskt
atvinnulíf haldi áfram að veikjast
vegna haftanna, samkeppnishæf
fyrirtæki yfirgefi landið og engin
erlend fjárfesting verði hér. Hve-
nær eiga þeir þá að fá peningana
sína út? Grikkir hafa nýlokið samn-
ingaviðræðum af áþekkum toga við
skuldabréfaeigendur um afslátt á
grískum ríkisskuldum, með ágæt-
um árangri. Þótt þar hafi vissulega
verið um ríkisskuldir að ræða, en
hér sé um fjármögnunarvanda að
ræða, er grundvallarviðfangsefnið
ekki ósvipað. Hvaða umgjörð væri
hægt að skapa í slíkum samningum
um greiðslufresti og afslætti, fyrir
ólíka hópa aflandskrónueigenda?
Staða heimila með húsnæðis-
skuldir er líka áhyggjuefni. Verð-
tryggðar skuldir hækka verulega
með gengislækkun krónunnar. Ef
óverðtryggð lán eru rétt verðlögð
má líka ætla að kjör þeirra rjúki
upp úr öllu valdi við slíkt gengis-
fall. Er hægt að taka áhrif gengis-
falls við afnám hafta út fyrir sviga
með einhverjum hætti – til dæmis
að flytja öll lán í óverðtryggð kjör
á föstum vöxtum fram yfir áhrifa-
tímabil afnámsins? Gætu banka-
kerfið og ríkið sameinast um það?
Gæti framlag lífeyrissjóðanna
verið afsal á hækkun verðtryggðra
eigna vegna verðbólgu í einhverja
mánuði eftir afnám hafta? Slíkar
lausnir gætu aukið þol samfélagsins
til að taka á sig högg af tímabundnu
gengisfalli og verðbólguskoti sem
af slíku gengisfalli leiddi.
Evrópsk þátttaka í ferlinu
Það þarf líka að útfæra í aðildar-
viðræðunum með hvaða hætti Evr-
ópusambandið og evrópski Seðla-
bankinn gætu aðstoðað við þessa
lausn, flýtt fyrir henni og aukið
tiltrú á ferlinu. Þátttaka í evr-
ópska myntsamstarfinu er vissu-
lega bundin við aðildarríkin ein
og ekkert ríki getur orðið aðili
að ESB með gjaldeyrishöft. Evr-
ópusambandið hefur hins vegar
ítrekað viðurkennt þá fordæmis-
lausu aðstöðu sem Ísland lenti í
2008 og í samtölum mínum við Olli
Rehn, framkvæmdastjóra gjald-
miðilsmála, í febrúar í fyrra hét
hann stuðningi sambandsins við
afnámsferlið sem slíkt. Þegar ég
ræddi við Jean-Claude Trichet,
þáverandi seðlabankastjóra, um
stöðuna á sama tíma, hristi hann
höfuðið yfir þeim vanda sem
aflands krónueign upp á tæp 30%
af þjóðarframleiðslu skapaði
og kallaði það fordæmislausan
vanda. Hvað ætli Mario Draghi,
eftirmaður hans, myndi segja við
aflands krónueign upp á um 60%
af þjóðar framleiðslu, eins og nú
er orðin raunin?
Ein leið í þessu efni væri sú að í
aðildarviðræðunum yrði samið um
að evrópski Seðlabankinn myndi
veita fyrirgreiðslu til að unnt yrði
að fjármagna útflæðið allt strax í
upphafi eða á fárra ára tímabili,
með endurgreiðslu yfir lengra
tímabil. Slík lausn myndi væntan-
lega valda því að krónan félli
minna en ella við afnám haftanna
og greiða fyrir því að rétt verð
fengist á hana fljótt, svo auð veldara
væri að ganga beint inn í ERM II
og taka upp evru án vandkvæða í
kjölfarið.
Að venjast höftunum
Í þessum greinum hef ég rætt þann
alvarlega vanda sem gjaldeyris-
höftin skapa. Hann vex stöðugt.
Froskur sem settur er í heitt vatn
hoppar upp úr, en ef hann er settur
í kalt vatn og kveikt undir soðnar
hann því hann tekur ekki eftir
breytingunni. Hættan er sú að
okkur fari eins – við tökum ekki
eftir þeim breytingum sem verða,
dag frá degi, á viðskiptaumhverfi
okkar og rönkum við okkur eftir
fáein ár þegar fyrirtækjum verður
orðið óheimilt að eiga gjaldeyris-
reikninga og við þurfum leyfi frá
Seðlabankanum til að kaupa okkur
bíl, jakkaföt, kjól eða dýra skó.
Þetta er ekki einfalt vandamál
úrlausnar og síst í aðdraganda
kosninga. Afnám hafta mun örugg-
lega valda gengisfalli krónunnar og
verðbólgu í kjölfarið, með tilheyr-
andi áhættu fyrir skuldug heimili.
En á öllum vanda er lausn. Okkar er
að finna hana saman.
Að brjótast út – afnám gjaldeyrishafta
Niðurgreidd
ferðaþjónusta
Gjaldeyrishöft
Árni Páll
Árnason
þingmaður
Ferðaþjónusta
Steinar
Berg
ferðaþjónustubóndi
Ef afnámsferlið er illa hugsað og hefur
ekki mikla tiltrú markaðsaðila, kann að
verða mjög djúpt á botninum.