Fréttatíminn - 03.08.2012, Blaðsíða 14

ÓDÝRASTI
ÍSINN
Í BÓNUS
Á ÞRIÐJA HUNDRAÐ EURO SHOPPER
VÖRUTEGUNDIR Í BOÐI
398 kr.
12 stk.
498 kr.
8 stk.
298 kr.
3 stk.
Athyglisverðar rannsóknir
Guðrún fylgdi þessum áhuga eftir og hóf haustið 2008
nám í sagnfræði við Háskóla Íslands sem hún stefnir
á að ljúka árið 2013. „Rannóknir mínar hafa snúist um
búninga á 17., 18., 19. og 20. öld eða eins langt aftur
og heimildir leyfa og hefur mér tekist með þeim að
bæta heilmiklu við þá vitneskju sem til staðar var.
Síðasta sumar fékk ég rannsóknarstyrk úr Nýsköp-
unarsjóði námsmanna í verkefnið „Þróun íslenskra
kvenbúninga frá 1850-1950. Frá faldbúningi til
skautbúnings.“ Og í sumar hlaut ég styrk til að rann-
saka innflutning á efnum og tilleggi til fatagerðar frá
Danmörku árin 1759-74. Einnig hef ég aðeins komið
að rannsóknum á dánarbúum sem skráð voru frá fyrri
hluta 18. aldar, en þar er gríðarlega mikinn fróðleik að
finna. Rannsóknir sem þessar eru athyglisverðar séð
frá ýmsum hliðum, en fyrir mig, með minn faglega
bakgrunn í fataiðn, er það ekki síst saga fatagerðar
og efnisvinnslu sem stunduð var á hverju heimili fram
eftir öldum sem skiptir mál. Einnig er mér mikið í
mun að skoða söguna útfrá störfum kvenna sem unnu
þessi verk, stórkostlega hæfileika þeirra og þekk-
ingu til fatagerðar en ekki síst hið fjölbreytta og fagra
handverk sem þær nýttu til að skreyta búningana og
fengu þannig útrás fyrir listræna hæfileika sína. Þetta
er saga sem nauðsynlegt er á skoða og skrá, saga
sem fjallar um daglegt líf almennings í landinu miklu
frekar en hugtakið „þjóðbúning“ sem ekki varð til
fyrr en á 19. öld.“
Undirstrikaði stöðu kvenna í sjálfstæðisbaráttu
Guðrún telur að í okkar hraða, fjöldaframleiðslu-,
nútímasamfélagi þar sem allt þarf að gerast strax og
verðsamanburður er handverki í óhag sé mikil hætta
á að saga búninganna glatist en ekki síður handverks-
ins. Sem betur fer er þó til fólk sem vill berjast gegn
straumnum og gefa sér tíma til að sinna fögru hand-
verki:
„Faldbúningar voru til dæmis lítt þekktir meðal
almennings á 20. öld þar sem þeir lágu geymdir og
gleymdir í hirslum safna. Samkvæmt mínum rann-
sóknum er hægt að rekja sögu þeirra að minnsta kosti
aftur til 17. aldar en þeir hófu sitt mikla breytingarferli
í kringum miðja 19. öld er þeir þróuðust í meðferð
kvenna og fyrir hvatningarorð Sigurðar „málara“ Guð-
mundssonar í „faldbúning hinn nýa“ það er skautbún-
ing. Sigurður var frumkvöðull í öllu er laut að menn-
ingarmálum á Íslandi á sínum tíma og hann hvatti
konur til að aðlaga búningana í átt til breyttrar tísku
frekar en að taka upp danska kjóla. Hann hvatti þær
til að nýta handverkið við gerð búninganna því þannig
fengi listrænt handbragð þeirra notið sín áfram.
Sigurður lagði mikla áherslu á þjóðernishugtakið í
umfjöllun sinni um skautbúninginn og nauðsyn þess
að varðveita í honum séríslensk einkenni. Hann nýtti
búninginn til að undirstrika stöðu kvenna í sjálfstæðis-
baráttunni og festi ímynd hans í þeim sessi sem flestir
Íslendingar þekkja sem „Fjallkonubúning“.
Handverk í útrýmingarhættu
Þjóðbúningurinn hefur með öðrum orðum leikið
stórt hlutverk í sögu þjóðar. Eftir miðja 19. öld varð
mikil breyting á íslensku samfélagi, iðnþróun, aflögð
verslunarshöft, tilkoma kvennaskóla, aukin menntun
og atvinnuþátttaka kvenna breyttu áherslum í heim-
ilishaldinu verulega. „Konur hófu í auknum mæli að
stunda handverk og útsaum sér til ánægju og híbýla-
prýði, enda fór það svo að margt það sem áður taldist
til heimilisiðju telst nú á tímum til forns handverks í
útrýmingarhættu,“ segir Guðrún og heldur áfram:
„Með því starfi sem nú þegar er unnið, hefur mikið
áunnist til varðveislu búninga og fjölbreytts hand-
verks við gerð þeirra. En betur má ef duga skal ef ekki
á illa að fara. Aukin fræðsla er nauðsynleg ekki bara
um gerð búninga heldur handverk yfirleitt. Það þarf
að gæta að handverksmenntun strax í grunnskóla því
þar er grunnurinn lagður. Ég þori að fullyrða að áhugi
á handverki, hverju nafni sem nefnist sé flestum í blóð
borinn það er aðeins spurning um fræðslu og viðhald
þekkingarinnar sem gerir gæfumuninn.“
Áhuginn eykst jafnt og þétt
En, þó fyllsta ástæða sé að standa vörð um þessa
merku menningararfleifð hefur áhugi almenn-
ings aukist jafnt og þétt – Guðrún segist skynja það
greinilega: „Upphlutir og peysuföt 20. aldar eru alltaf
vinsælir búningar, en eftir að farið var að kenna fald-,
kirtil- og skautbúningsgerð hefur áhugi almennings
ekki síst aukist, þar sem mikið og fjölbreytt handverk
við gerð þeirra dregur ætíð að sér mikla athygli. Nám-
skeið í gerð barna- og herrabúninga hafa líka verið
vinsæl frá upphafi og skemmtilegast er þegar karlarn-
ir koma sjálfir að sauma sér búning. Aukningin hefur
verið stöðug en þó má merkja meiri áhuga á búninga-
gerð í kringum sérstaka stórviðburði svo sem 17. júní
1994 á 50 ára afmæli lýðveldisins og fyrir kristnihá-
tíðina árið 2000. Einnig hefur eftirspurn aukist í sam-
bandi við fermingar, brúðkaup og slíka viðburði sem
gjarnan verður að langtíma fjölskylduverkefni. Oft
er hægt að safna saman gömlu silfri úr fjölskyldunni
 
14 viðtal Helgin 3.-5. ágúst 2012