Fréttatíminn - 13.05.2011, Blaðsíða 32

Þ
að er létt yfir Evu Gabri-
elsson þegar hún gengur
eftir Bræðraborgarstígnum
undir glampandi reykvískri
maísólinni. „Reykjavík er
eiginlega alveg eins og ég
hafði gert mér í hugarlund en mér skilst
að ég sé mjög heppin með veður,“ segir
hún létt í bragði og ekki er hægt að segja
að hún beri það utan á sér að hafa staðið í
miðju Millennium-hvirfilbylsins sem hefur
gengið yfir heimsbyggðina á síðustu árum.
„Rússíbani er mjög gott orð til þess
að lýsa lífi mínu frá því að Stieg dó. Og
kannski má segja að ég hafi hleypt þeim
rússíbana af stað sjálf sumarið þegar
fyrsta bókin kom út í Svíþjóð. Að Stieg
gengnum var vitaskuld enginn til að tala
um bókina og kynna hana í fjölmiðlum
þannig að ég tók það að mér. Á þessum
tíma hafði ég ekki hugmynd um hvað
beið mín í samskiptum við föður Stiegs og
bróður og gerði þetta í raun af greiðasemi
við þá og sænska útgefandann sem þurfti
á allri umfjöllun að halda. Þarna varð ég
opinber persóna og það má segja að ég
hafi sett rússíbanann af stað. En síðar
fór annar og mun háskalegri rússíbani í
gang,“ segir Eva og vísar til illvígra deilna
hennar við þá feðga.
Stendur vörð um arfleifð Stiegs
Eva, sem er arkitekt og nú rithöfundur,
og Stieg hófu sambúð árið 1974 og bjuggu
saman þar til Stieg fékk hjartaáfall og dó
árið 2004. Eva og Stieg töluðu mikið um
Millennium-söguna og hún lagði ýmislegt
til sem rataði í bækur Stiegs og óhætt er að
segja að hún hafi tekið virkan þátt í sköpun
Mikaels Blomkvist og Lisbeth Salander.
Barátta Evu við feðgana snýst, að hennar
sögn, ekki um Millennium-milljarðana
heldur arfleifð Stiegs sem hún lætur sér
svo annt um. „Ég hef ekki fengið neitt en
það er bara þannig og fólk sem les bókina
mína sér að hún snýst ekki um þessa deilu
við feðgana. Þær eru í raun aukaatriði. Ég
held samt að þörfin fyrir að skrifa bók um
samband okkar Stiegs hafi sprottið upp
úr deilunum við þá feðga,“ segir Eva og
nefnir sérstaklega að eftir dauða Stiegs
hafi alls kyns sögur komist á kreik um
Stieg, hana og hversu náinn Stieg hafi ver-
ið fjölskyldu sinni. „Mér fannst ég verða að
stíga fram og segja að þetta væri ekki satt.
Mér fannst þessi söguburður sýna svo
greinilega versu slæmt það væri að þessir
menn færu með höfundarréttarmál Stiegs.
Þetta á nefnilega ekki aðeins við um skáld-
skap hans heldur öll pólitísk skrif hans í
gegnum tíðina og ég vildi koma þvi til skila
að verkum hans er best borgið í minni
umsjá en hingað til hef ég ekki haft erindi
sem erfiði.“
Réttlætisbaráttan endalausa
„Ég ætlaði mér að vísu aldrei að skrifa
bók. Ég fór að halda dagbók þegar Stieg
dó. Systir mín neyddi mig til þess að gera
það. Nokkrum árum síðar gat ég ekki
enn skilið hvað hafði gerst með feðgana
og hvernig ég komst í þessa stöðu að vera
heimilislaus og að verða fyrir stöðugt
meiri reiði og illsku frá þeim. Þá settist
ég niður og fór að færa handskrifaðar dag-
bækurnar mínar í tölvuna til þess að reyna
að átta mig á þessu og fá skýrari mynd af
þessum atburðum fyrir sjálfa mig.
Eva dregur ekki dul á að henni finnst
hún hafa verið beitt rangindum og hefur
ekki gefið feðgunum þumlung eftir í þessu
nú bráðum sjö ára stríði. „Mikael og Lis-
beth tala ekki bara um réttlæti. Þau gera
eitthvað í málunum. Það er til fullt af fólki
sem talar og talar en daginn eftir er það
búið að gleyma öllu. Eða hefur fundið eitt-
hvað ennþá áhugaverðara til þess að velta
sér upp úr. Flest þetta fólk gerir aldrei
neitt. Stieg var sérstakur að því leyti að
hann lagðist í rannsóknarvinnu, hann
skrifaði og reyndi að gera eitthvað í mál-
unum. Hann var einhvers konar aktívisti
og vildi breyta hlutum.“
Eva segir áhyggjur sínar af áhrifum
feðganna á höfundarverk Stiegs ekki
ástæðulausar enda hafi þeir nú þegar átt
við texta og gert breytingar sem Stieg
hefði aldrei samþykkt. Þeir hafi til dæmis
gefið grænt ljós á að titli Karlar sem hata
konur yrði breytt í Stúlkan með drekatattú-
ið í ensku útgáfunni. „Sænski útgefandinn
vildi líka fá að breyta nafninu á Karlar sem
hata konur en Stieg var alveg óhaggan-
legur með að bókin skyldi heita þetta og
ekkert annað. Þeir leyfðu líka breytingar
á ensku útgáfunni sem gera hana frá-
brugðna þeirri sænsku. Þetta hefur líka
með bíómyndirnar að gera.“
Sá Stúlkan sem lék sér að eldinum í
sjónvarpinu
Þegar talið berst að hinum vinsælu
kvikmyndum sem gerðar hafa verið eftir
bókum Stiegs kemur á daginn, og nokkuð
á óvart, að Eva sá þær frekar seint og
ekki einu sinni í réttri röð. En hún var
heldur ekki æskilegur boðsgestur á frum-
sýningar. „Ég var ákveðin í því að borga
mig aldrei inn á þessar myndir. Í mínum
huga var það alveg útilokað þannig að ég
sá mynd númer tvö þegar hún var sýnd í
sænsku sjónvarpi. Þá fyrstu fékk ég frá
dönsku kvikmyndahúsi á Nörrebro þegar
ég vann með þeim í fyrra við leikrit. Þetta
var kynningareintak, eða eitthvað svoleið-
is, þannig að ég fékk það ókeypis. Þriðju
myndina sá ég síðan á lokaðri forsýningu
fyrir frumsýninguna í Stokkhólmi. Þetta
var sérstök sýning fyrir fólk sem hafði
hjálpað til við gerð myndarinnar. Þannig
að ég fór og sá myndina með slökkvi-
liðsmönnum í Stokkhólmi, lögreglunni,
fulltrúum borgaryfirvalda og fjölmiðlum.“
Þegar Eva er spurð hvort hún hafi verið
sátt við útkomuna á hvíta tjaldinu segir
hún að sér hafi fundist ansi margt tapast
frá bók yfir í bíómynd og þá sérstaklega í
þeirri fyrstu.
Fjórða bókin kemur aldrei
Lengi hefur legið fyrir að Stieg Larsson
skildi eftir sig uppkast að fjórðu bókinni
um Blomkvist og Salander en lítið er vitað
um innihaldið annað en að sagan hefst á
Grænlandi. Eva segir að þetta séu eitthvað
um 200 blaðsíður og langt í frá að vera full-
sköpuð bók.
„Ég held að Millennium-bækurnar eigi
ekki að halda áfram án Stiegs eða að
nafn hans sé notað til þess að bæta við
bókaflokkinn með bókum skrifuðum af
leigupennum. Hann hefði verið mjög mót-
fallinn slíkum hugmyndum.“
Síðasta hálmstrá aðdáenda Blomkvists
og Salander hefur verið Eva sjálf. Að hún
taki verkið að sér og klári bókina enda
þekkir enginn betur til persónanna og
sagnaheimsins þegar Larsson er allur.
„Ári eftir að Stieg dó ráðlagði fyrsti lög-
maðurinn minn mér að leggja til við feðg-
ana að ég fengi yfirráð yfir höfundarrétt-
inum gegn því að ég kláraði fjórðu bókina.
Þeir gætu þá grætt enn meiri peninga ef
þeir gæfu þetta eftir. Ég er ekki einu sinni
viss um að þeir hafi vitað af því að drög að
fjórðu bókinni væru yfirleitt til. Mér fannst
þetta góð hugmynd þá, enda gerði ég mér
enga grein fyrir stöðu minni gagnvart
feðgunum en nú hef ég miklar efasemdir
um þetta.
Eftir á að hyggja held ég að það hafi
verið mistök hjá lögmanninum að blanda
þessu saman við samningaborðið. Ég var
tilbúin að klára söguna þá, fannst það ágæt
hugmynd, og trúi að Stieg hefði viljað að
ég gerði það. Að því gefnu að ég hefði erft
hann vegna þess að þá hefði ég yfirráð
yfir öllum skrifum hans. Eins og staðan er
gæti ég klárað bókina og feðgarnir gætu
svo stýrt ferðinni og þá væri ég búin að
opna fyrir þann möguleika að alls konar
leigupennar tækju að sér að skrifa bækur
um Blomkvist og Salander. Þá værum við
svo allt í einu komin með 25 Millennium-
bækur og það er eitthvað rangt við það.
Þessu er lokið og þessu lýkur með reisn.
Ef það verður framhald á Millennium er
hætt við að þetta endi sem lélegur bóka-
flokkur og þá væri búið að gengisfella verk
Stiegs, nafn hans og persónur hans og þá
væri allt hans starf unnið fyrir gýg.“
Persóna Mikaels Blomkvist á það sameiginlegt með höfundi
sínum að báðir eru blaðamenn og krossfarar í réttlætisbar-
áttu. Eva Gabrielsson segir að þar sleppi samanburðinum.
„Þeir eru mjög ólíkir og ég held að það megi segja að það
eina sem þeir eigi sameiginlegt sé baráttan fyrir frelsi fjöl-
miðla. Báðir byggja skrif sín á traustum rannsóknum, góðum
heimildum og standa harðir á því að vernda heimildarmenn
sína. Báðir eru ábyrgir útgefendur og meðvitaðir um hættuna
á því að vera dregnir fyrir dómstóla hvenær sem er og fari svo
þá verði þeir að geta tekið því.“
Lisbeth Salander er helsti drifkraftur Millennium-þríleiksins og raunveruleg aðalpersóna. Eva
segir að Larsson hafi ekki haft neitt fyrir því að búa til þennan margbrotna persónuleika. Sal-
ander hafi bara sprottið fram fullsköpuð í fullum leðurklæðum. „Hún var bara þarna þótt hún
hafi ekkert átt að vera með strax. Hugmyndin var að láta söguna hverfast um Millennium og
Mikael Blomkvist en það reyndist bara vera leiðinlegt og þannig kom Salander til sögunnar.
Það vantaði einhverja andstæðu Mikaels til þess að ná jafnvægi í söguna og þar gafst tækifæri
til að sýna nýja gerð konu. Lisbeth býr yfir mörgum eðliseiginleikum karlmannsins og birtist
sem slík líka sem andstæða Blomkvists sem er mjúkur nútímamaður. Þetta eru tvær nútíma-
manneskjur sem eru hvorki alveg karl né kona heldur einhvers konar blanda. Þegar andstæður
þeirra renna saman til þess að leysa mál losnar meginkraftur sögunnar úr læðingi.“
Berst fyrir minningu Larssons,
Salander og Blomkvists
Fyrir sex og hálfu ári féll Stieg Larsson, sambýlismaður Evu Gabrielsson í þrjá áratugi, óvænt frá aðeins fimmtíu ára að aldri. Skömmu eftir
andlát hans kom glæpasagan hans, Karlar sem hata konur, út í Svíþjóð og framhaldið þekkja flestir. Eva hefur staðið í harðri baráttu við
föður Stiegs og bróður um yfirráð yfir höfundarréttinum en feðgarnir eru einkaerfingjar Larssons og Eva hefur ekkert séð af Millennium-
milljörðunum. Hún sendi nýlega frá sér bókina Millennium, Stieg och jag þar sem hún reynir að rétta sinn hlut. Þórarinn Þórarinsson hitti
Evu í miðborginni og ræddi við hana um Stieg, deilurnar um arfinn og fjórðu bókina sem marga dreymir um að fá að lesa.
Ég held
að Mill-
ennium-
bækurnar
eigi ekki
að halda
áfram án
Stiegs eða
að nafn
hans sé
notað til að
bæta við
bókaflokk-
inn með
bókum
skrifuðum
af leigu-
pennum.
Eva hefur ekki farið leynt með að sér finnist nóg um þá peningamaskínu sem sköpunarverk mannsins hennar er orðið en telur þó víst að Stieg
hefði haft gaman af því að bækur hans skyldu enda í Hollywood. „Ég held að hann hefði orðið ánægður en væri hann á lífi, þá réði hann yfir
skrifum sínum og hann hefði hvorki gefið bandarískum né sænskum framleiðendum bíómyndanna svona lausan tauminn og hefði ekki samþykkt
allt sem framleiðendur sænsku myndanna gerðu.“
Lj
ós
m
yn
d/
H
ar
i
32 viðtal Helgin 13.-15. maí 2011