Fréttatíminn - 11.10.2013, Side 40

Lagersala Lín Design Laugavegi 178 & Glerártorgi
40-80% afsláttur
Reykjavík: Laugavegi 178
Akureyri: Glerártorgi
Opið laugardag & sunnudag 11-16
Rúmföt stærð 200x200, verð frá 4.990 kr
Opið laugardag 10-17
& sunnudag 13-17
LAGERSALA
Laugardag & sunnudag
Stök koddaver, 50x70 - verð frá 990 kr
Te
ik
ni
ng
/H
ar
i
Réttnefni tegundarinnar
N
Nafnið á pólska þorpinu Oswiecim segir
okkur ekki mikið en um leið og við heyr-
um þýska útgáfu þess fer hrollur um fólk.
Þrælkunarbúðirnar í Auschwitz, skammt
frá pólsku borginni Kraká, breyttust síðar
í útrýmingarbúðir nasista í síðari heim-
styrjöldinni og loks í hreinar dauðabúðir,
verksmiðju sem hafði þann tilgang að
drepa þá sem þangað komu.
Kraká er með fegurstu borgum Evrópu,
minnir um margt á Prag og Búdapest sem
við hjónakornin höfum heimsótt og notið.
Því var senn fróðlegt og skemmtilegt að
kynnast pólsku borginni um liðna helgi í
góðum félagsskap starfssystkina kon-
unnar. Byggingarnar eru fallegar, margar
hrein listaverk, kirkjur, turnar, kastali,
lífleg torg og aragrúi veitingastaða. Saga
þessarar gömlu og glæstu borgar blasir
við hvert sem litið er.
En ekki þarf að fara nema fimmtíu kíló-
metra burt frá friðsælli og fagurri borginni
að þeim stað þar sem mannskepnan hefur
gengið lengst í sadisma og brjálsemi.
Nasistar reistu allar afkastamestu útrým-
ingarbúðir sínar á stríðsárunum innan
landamæra Póllands og flestir létu lífið í
Auschwitz-Birkenau búðunum. Alls voru
1,3 milljónir manna sendir í búðirnar. 1,1
milljón lét þar lífið.
Það er skylduheimsókn þeirra sem
fara til Krakár að heimsækja Auschwitz-
Birkenau. Sú heimsókn er fráleitt þægileg
þar sem gengið er í fótspor þeirra sem þar
áttu sínar síðustu stundir við ömurlegri
aðstæður en orð fá lýst en nauðsynleg
engu að síður. Þeir ógnaratburðir sem þar
áttu sér stað, og í öðrum sambærilegum
búðum, mega aldrei gleymast. Þeir eru
ekki fjarri okkur í tíma. 68 ár eru liðin frá
lokum síðari heimstyrjaldarinnar en þeir
fáu sem lifðu ósköpin af í Auschwitz voru
frelsaðir í janúar árið 1945. Eldra fólk man
enn þessa ógnartíma og öll höfum við
lesið hörmungarsögu styrjaldarinnar og
ekki síst um skipulagða herferð Hitlers
og hyskis hans gegn gyðingum en seinni
heimstyrjöldin er órjúfanlega tengd
markmiði nasista um útrýmingu þeirra
í Evrópu. Talið er að þeir hafi drepið um
sex milljónir gyðinga – og hálfa milljón
sígauna að auki. Þess utan drápu þeir
þegna þjóða í stórum stíl, einkum Pólverja,
Hvít-Rússa, Úkraínumenn og Rússa. Þá
eru ótaldir þeir sem létu líf sitt í stríðs-
átökunum sjálfum eða létust úr hungri.
Hryllinginn má sjá af tölum frá Auschwitz-
Birkenau búðunum einum en þangað voru
fluttir og drepnir, að lágmarki, 438 þúsund
gyðingar frá Ungverjalandi og um 300
þúsund pólskir gyðingar.
Um örlög þessa fólks hugsar maður
óhjákvæmilega þegar þrædd eru þröng
stræti gyðingahverfisins í Kraká en afleið-
ingar fjöldamorðanna blasa við í Póllandi
nútímans. Þar sem áður bjuggu um 3,3
milljónir gyðinga búa nú aðeins fá þúsund.
Í útrýmingarbúðum nasista í Póllandi
myrtu þeir um 200 þúsund í Majdanek,
annan eins fjölda í Chelmno, um 250 þús-
und í Sobior, um 600 þúsund í Belzec, nær
milljón í Treblinka, auk áðurgreinds fjölda
í Auschwitz-Birkenau.
Það er því skiljanlegt að Pólverjar haldi
þessari hörmungarsögu á lofti. Að ganga
gegnum aðalhlið Auschwitz búðanna und-
ir hinni frægu setningu „Arbeit Mact Frei“
– „Vinnan gerir menn frjálsa“ – sem raunar
voru einkunnarorð allra útrýmingarbúð-
anna – færir okkur á helgan minningarreit
þeirra sem þar létust í höndum grimmra
böðla. Gasklefar, líkbrennsluofnar, gálgi
þar sem fangar voru hengdir opinberlega
öðrum til viðvörunar og dauðaveggur, þar
sem ótaldir voru skotnir, minna okkur á
þau ósköp sem þarna áttu sér stað. Sama
gildir um myndir af fólki sem flutt var
sem gripir í lestum beint í opinn dauðann.
Áhrifaríkar eru andlitsmyndir af fólki sem
sent var í búðirnar. Getið er komudags og
dauðadægurs. Ekki leið langur tími milli
þeirra dagsetninga, jafnvel þeirra sem
látnir voru þræla. Margra beið ekki aðeins
dauðinn heldur pyntingar. Sadismi réð
ríkjum í þessu helvíti á jörð.
Leiðsögumaður hópsins sýndi steypta
þrönga klefa, ekki stærri en hefðbundna
símaklefa, þar sem fjórum mönnum var
þröngvað inn og ekkert beið þeirra annað
en köfnunardauði. Klósettklefarnir sögðu
sína sögu, aðeins þrír fyrir allar búðir
Birkenau. Þar hírðust fangar í grindaflet-
um, fjórtán saman, sjö ofan á, sjö undir svo
þeir þurftu að skipta um stöðu næturlangt
til að lifa af – og gerðu það á endanum
fæstir. Við hlið fletanna voru kamragöt í
löngum röðum. Þangað náðu ekki allir í
tíma enda niðurgangur regla fremur en
hitt í hungri, kulda og viðbjóði búðanna.
Smithætta var gríðarleg en þeir sem skást
höfðu ónæmiskerfið sóttust eftir vinnu
ofan í kömrunum. Þar voru þeir óhultari
en annars staðar í búðunum því böðlarnir
forðuðust að stíga fæti sinum inn fyrir þær
dyr.
Ógnvekjandi voru tómar blásýrudósir
sem notaðar voru í gasklefunum. Skór
hinna látnu í þúsundatali sögðu sína sögu,
greiður og aðrir persónulegir munir en
áhrifaríkasta sýnin var hár hinna látnu,
sem klippt var af fórnarlömbunum,
einkum konum, hárflóki og heilu flétt-
urnar, í allt tvö tonn af hári. Allt var nýtt í
þágu kúgaranna, vefnaðarvara var ofin úr
hárinu.
Staðsetning Auschwitz-Birkenau
búðanna var ekki valin af handahófi
þegar nasistar ákváðu árið 1941 að þær
yrðu aðalmiðstöð útrýmingar gyðinga.
Nálægð Oswiecim við Kraká hentaði vel
þar sem járnbrautir mættust frá stórborg-
unum Berlín, Varsjá og Vínarborg. Auk
pólsku fórnarlambanna voru önnur flutt
þangað frá Þýskalandi, Frakklandi, Hol-
landi, Belgíu, Tékkóslóvakíu, Grikklandi
og Ungverjalandi. Sé litið nær okkur á
landakortinu biðu 690 Norðmenn þar
örlaga sinna.
Stærstu gasklefarnir í Auschwitz rúm-
uðu hátt í 2000 manns en samtals mátti
taka þar af lífi samtímis um 8 þúsund
manns, svo svakaleg var „afkastagetan“.
Enn komast villimenn upp með að slátra
fólki, jafnvel börnum, með eiturgasi – það
sýna nýlegar fréttir og myndir frá Sýr-
landi.
Sennilega er orðið mannskepna rétt-
nefni tegundarinnar.
Jónas
Haraldsson
jonas@
frettatiminn.is
HELGARPISTILL
– fyrst og fre
mst
ódýr!
99
Verð áður 159 kr. stk.
Don Simon safi, 2 teg.
1 l
kr.
stk.
37%afsláttur
Hámark
2 kassar
á mann meðan birgðir endast!
40 viðhorf Helgin 11.-13. október 2013