Fréttatíminn - 04.05.2012, Qupperneq 50

42 bækur Helgin 4.-6. maí 2012
 RitdómuR HetjuR og HugaRvíl
Heilsuréttir fjölskyldunnar
eftir Berglindi Sigmars-
dóttur skella sér beint á
toppinn á metsölulista
Eymundsson fyrir síðustu
viku. Bókin ku vera full
af uppskriftum fyrir þá
sem vilja hollari mat og
bættari lífstíl.
HeilsuRéttiR
í efsta sæti
 RitdómuR ómunatíð – saga um geðveiki
ó munatíð Styrmis Gunnarssonar kom út í kilju fyrir stuttu, önnur útgáfa bókar hans sem vakti
nokkra athygli á liðnu hausti, uppfærð
í nokkrum efnisatriðum eins og hann
rekur í formála útgáfunnar. Saga um geð-
veiki er undirtitill verksins. Styrmir veltir
nokkuð fyrir sér nafngiftum andlegra
kvilla eins og geðsjúkdómar eru stundum
kallaðir, vegur og metur heiti eins og geð-
veiki og geðraskanir sem hafa verið að
sækja á hin síðari ár um marga þá kvilla
sem upp koma í mannlegu samfélagi og
hafa lengi verið bannhelgir: Þunglyndið,
manían, áráttuhegðun, mikilllæti og
oflæti. Þegar gáð er í skjóðu kynslóðanna
hrannast þau upp orðin sem lýsa því þá
maðurinn fer af standinum, verður gal-
inn, brjálaður, bringsmalarskottan, tungl-
sýkin; heitin eru mörg og óljós þótt við
vitum öll hvað þau merkja, vitum minna
hvað þau þýða fyrr en veikindin banka
uppá. Nákomnir og fjarskyldir bregða frá
sinni venjubundnu hegðun og sjúkleiki
gerir vart við sig. Varla er sú fjölskylda,
sú stétt til í landinu sem ekki þekkir ein-
hver merki um einhvern þeirra ótölulegu
geðsjúkdóma sem hrella okkur heilbrigð
og leggja líf í rúst þegar veikindin verða
váleg, skaðleg og lífshættuleg.
Þekking okkar á geðsjúkdómum er
takmörkuð, ríkari erum við af grillum
og fordómum um þá sjúklinga sem heyja
stríð sitt við veikindin. Raunar nærist
söguhefð nútímans á sjúklegri áráttu
um að gera hinn veika torkennilegan,
ala á ótta gegn veikindum af þessu tagi,
einkum í heimi kvikmyndaframleiðsl-
unnar og smitar þaðan áfram í fyrir-
litlegri afskræmingu þeirra sem berjast
fyrir tilveru sinni. Sagan sem Styrmir
skráði eftir langa reynslu af veikindum
nákominna er enda sögð til að leiða
lesendum, og öllum þeim sem þeir eiga
samskipti við, fyrir sjónir nokkrar stað-
reyndir um sögu geðlækninga, sögu eins
tilviks með beinum gögnum úr langri
meðferð, jafnframt því sem hann greinir
frá áhrifum sjúkdómsins á fjölskyldulíf,
félagslíf, uppeldi barna og þroska þeirra.
Bókin er ekki stór í sniðum, hreinskilni
sögumanns er aðdáunarverð, hann er að
vanda greinargóður í riti og á hann og
þau Sigrún aðdáun skilið fyrir verkið,
eins og Hulda dóttir þeirra en eftir hana
er birt stutt erindi um æsku barns sem á
sjúka móður.
Hvernig stendur á því að við eigum
ekki sama skilning á stöðu sjúklings
sem bugast vegna geðrænna einkenna
og til dæmis þeirra sem verða áfengis-
sýki að bráð, búa við stöðuga stoðverki,
veikjast af krabba? Málsvarar hinna veiku
heyrast, en samfélagið hefur ekki sama
umburðarlyndi, skylda ábyrgð og sýnd er
hinum sem veikjast í beinum, vefjum eða
innyflum. Læknavísindin hafa um langan
aldur haft ríka tilhneigingu til að hrósa
sér fyrir þekkingu og færni. Við teljum
hvert öðru trú um að heilbrigðiskerfi okk-
ar sé einstakt, samábyrgð og mannúð sé
okkur kappsmál. Sannleikurinn er aftur
sá að þótt þekking okkar hafi aukist og
ýmis ráð til lækninga erum við samt fjarri
því að þekkja hina undursamlegu vél sem
maðurinn er – og minnst þekkjum við
hugarfylgsnin og þá vanstillu sem hleypir
huganum villur vega.
Sjúkdómssagan sem Styrmir rekur
leiðir það vel í ljós: Hvernig geðlækningar
hafa tekið nokkur stökk en eiga samt
langa leið í að skilgreina hvað fer úr bönd-
unum og hvernig má lækna hina sjúku.
Því veitir okkur ekki af að eiga vegvísi
sem þennan og fari hann fyrir sem flestra
augu svo bregða megi örlítilli birtu í
myrkur fordóma og vanþekkingar sem
umlykur þá sem stríða við geðveiki.
Bækur
Páll Baldvin Baldvinsson
pbb@frettatiminn.is
Farinn af standinum

Hetjur og
hugarvíl
Óttar Guðmundsson
Geðsjúk dómar og geðraskanir í
Íslendingasögum
JPV útgáfa, 239 síður, 2012.
Áfram streyma nýjar útgáfur á markaðinn í
kiljubandi fyrir sumarlesturinn: Aflegg jarinn
eftir Auði Övu Ólafsdóttur er metsölubók á
Spáni og í Frakklandi og er nú loksins fáanleg í
nýrri kiljuútgáfu. Þá lofar Bjartur að fyrri bæk-
ur Auðar, skáldsögurnar Rigning í nóvember og
Upphækkuð jörð séu væntanlegar. Ný þýðing
er komin út í Neon-röðinni frá Bjarti: Allt er
ást eftir Kristian Lundberg – verðlaunabók
frá Svíþjóð. Önnur skáldsaga sænsk birtist á
markaði fyrir skömmu: Krossgötur eftir Lizu
Marklund í þýðingu Önnu R. Ingólfsdóttur:
Níunda bók Marklund um blaðakonuna Anniku
Bengtzon og eru þær nú allar komnar út á ís-
lensku. Þrjú ár eru síðan síðasta bókin um Anniku, Þar sem sólin
skín, kom út en í millitíðinni skrifaði Marklund bókina Póstkorta-
morðin með James Patterson. Það er því nóg að lesa.
Allskyns bókmenntir í kiljum
Um þessar mundir eru 20 ár síðan barnasagan Benjamín
dúfa eftir Friðrik Erlingsson kom út og er bókin af því tilefni
gefin út í nýrri og glæsilegri útgáfu af forlaginu Veröld.
Sagan um Benjamín dúfu og vini hans er ein vinsælasta
barnabók síðari tíma og hefur skilið eftir sig djúp spor hjá
nokkrum kynslóðum íslenskra lesenda.
Í bókinni segir frá viðburðaríku sumri í lífi fjögurra vina. Þeir
stofna reglu Rauða drekans og Róland dreki, Andrés örn,
Baldur hvíti og Benjamín dúfa hafa nóg fyrir stafni í baráttu
sinni gegn ranglæti. Lífið virðist óslitið ævintýri en það
koma brestir í vináttuna og kaldur raunveruleikinn ryðst
inn í líf þeirra.
Bókin hefur komið út á fjölda tungumála og hlotið
afar lofsamlega dóma. Gerð var kvikmynd eftir sögunni
sem sýnd hefur verið víða um lönd og hlotið fjölda verðlauna og
viðurkenninga.
Benjamín dúfa snýr aftur
Óttar Guðmundsson læknir sendi frá sér fyrir
stuttu snotra bók um persónur í öllum helstu ís-
lendingasögum sem hann kallar Hetjur og hugar-
víl. Hann fer í verki sínu hratt yfir sögu í helstu
bókmenntaverkum fjórtándu og fimmtándu aldar,
rekur efni sagnanna í kjarnyrtum og ljósum úr-
drætti og gerir síðan grein fyrir hvaða einkenni
samkvæmt skilgreiningum nútíma geðlæknisfræði
má finna hjá þekktum sögupersónum; bregður
jafnvel á það ráð að semja innskotskafla inn í verk-
ið þar sem leiddar eru saman persónur á borð við
Skarphéðinn Njálsson, Guðrúnu Ósvífursdóttur
og Egil Skallagrímsson og nútímalegur meðferðar-
fulltrúi höfundar.
Hugmyndin er snjöll og vel útfærð. Höfundurinn
er vel máli farinn, skáldsögurnar gömlu hlutaðar í
sundur frá sjónarhóli okkar daga af mikilli rýni og
skarpleika, Óttar er naskur og hvergi er komið að
tómum kofanum hjá honum í þessari afbyggingu
hinna fornu rita. Tekið var eftir því á þessu heimili
að ungur maður með verkefni í Gísla sögu fór á kaf
í bókina og hafði gaman að, það bættist við lestur
hans, sjónarhorn opnaðist á sögu sem hann hafði
ekki greint fram að því.
Rit Óttars er skemmtilegt að því leytinu að það
er hraðsoðið og dvelur ekki við langar úttektir,
heldur gefur snöggt yfirlit og er fyrir bragðið hratt
byggt undir sjúkdómsgreiningar. Væntanlega mun
það sæta einhverjum deilum, örugglega vekja um-
ræður og auka áhuga á hinum fornu sögum. Sem
ætti að gleðja Óttar.
En fyrst og síðast draga greiningartilraunir hans
það enn frekar fram í dagsljósið hversu djúpar og
merkilegar bókmenntir hin fornu rit eru og hversu
verðmætar þær eru okkur eylendingum sem enn
getum lesið þessa texta okkur til skemmtunar
og ábata. Og um leið dregur verkið í ljós að vandi
mannsins hefur ekki mikið breyst frá því sögurnar
voru settar saman, hugurinn er sama verkfærið
þótt tæknin hafi tekið stakkaskiptum. Spár Ótt-
ars um hvar væri að finna Hávar eða Hreiðar eru
fyndnar en munu líklega úreldast hratt, jafnvel
spágáfa hans um gagnrýnendatýpuna og skáldkon-
una sem er forstjóri Norræna hússins. Bókarinnar
munu því bíða þau örlög að hún verður skemmtileg
stikla inn í hinn heillandi heim sagnanna. Nú er
bara að biðja um meira og láta Óttarinn takast á
við Sturlungu. -pbb
Galið lið í gömlum bókum

ómunatíð – saga
um geðveiki.
Styrmir Gunnarsson
Veröld, 216 síður, 2. útg., 2012.
Hug-
myndin
er snjöll
og vel
útfærð.
Liza Marklund.
Friðrik Erlingsson.
Styrmir
Gunnarsson.
... hreinskilni sögumanns er
aðdáunarverð, hann er að
vanda greinargóður í riti ...Á L F A S A L A N 2 0 1 2