Bændablaðið - 12.12.2013, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 12. desember 2013
Jólatré tilheyra jólunum og víða
um heim eru jól haldin með tré,
eða eftirlíkingu af tré, sem er
komið fyrir inni í stofu, það skreytt
og myndar oftast miðpunkt fyrir
jólahaldið.
Þegar kemur að útliti jólatrjáa eru
möguleikarnir nánast óendanlegir
hvað varðar t.d. stærð, áferð, lit og
tegund. Notkun jólatrjáa á Íslandi
hófst um aldamótin 1900; fyrst hjá
velefnuðum dönskum kaupmönnum
en síðan dreifðist hefðin út um
allt land. Í kringum aldamótin
voru barrtré ekki til á Íslandi og
kaupmennirnir byrjuðu að selja
rauðgreni frá Danmörku. Margir
Íslendingar höfðu ekki efni á svona
„fíneríi“ og bjuggu til gervijólatré úr
spýtum sem síðan voru skreytt með
lyngi, kertum og öðru skrauti.
Þegar jólin nálgast vaknar
spurningin hjá flestum Íslendingum:
Hvernig jólatré eigum við að velja
í ár? Margt er í boði og valkvíði
getur myndast áður en að ákvörðun
er tekin. Á jólatré ársins að vera lif-
andi tré, íslensk eða innflutt tré eða
gervitré? Ef íslenskt jólatré verður
fyrir valinu eru mismunandi tegundir
í boði en bara norðmannsþinur ef
erlent er valið. Og ef menn eru að
hugsa um gervijólatré tegundavalið
fjölskrúðugt.
Gervijólatré
Gervitré hafa notið vaxandi vinsælda
hérlendis eins og erlendis og salan
fyrir löngu farin fram úr sölu lif-
andi trjáa. Gervijólatré hefur marga
kosti miðað við lifandi tré. Það er
öruggara, laust við skordýr og sveppi
og því ákjósanlegt fyrir fólk með
ofnæmisvandamál. Gervijólatré er
hægt að endurnota, það heldur plast-
barrinu og sumir halda því fram að
það sé betra fyrir umhverfið.
Ef gervijólatré úr plasti er valið er
framboðið mikið og þess háttar tré
fást í öllum helstu verslanakeðjum í
landinu. Gervitré eru aðallega fram-
leidd í Kína úr lituðu plastefni (PVS)
og fást í öllum stærðum og gerðum
með eða án skrauts og ljósa.
Jólatré með innbyggðum MP3-
spilara eru líka framleidd en eru ekki
enn komin á markað á Íslandi.
Fyrir 2007 var blý (Pb) algengt
bætiefni í plastefnið til að halda
ákveðnum stífleika en það var
bannað vegna mengunaráhrifa; frum-
efnið tin (Sn) er nú notað í staðinn.
Gervijólatré eldra en 6 ára innihalda
því líklega eitthvert magn af blýi
en tré yngri en 6 ára eiga ekki að
innihalda efni sem hafa heilsu- eða
umhverfisspillandi áhrif.
Norðmannsþinur frá Danmörku
Norðmannsþinur getur ekki vaxið
á Íslandi nema í mjög vernduðu
umhverfi og er því fluttur til lands-
ins frá Danmörku. Norðmannsþinur
kemur af fræi trjáa sem vaxa í
Kákasusfjöllunum í Georgíu.
Norðmannsþinurinn er mjög vin-
sæll víða um heim vegna góðrar
barrheldni, fallegs forms og litar.
Norðmannsþinur er seldur hjá flest-
um verslanakeðjum og frá ýmsum
hjálparsamtökum eins og Sjálfsbjörg,
Kiwanis og fleirum. Trén fást á mis-
munandi verði eftir stærð og gæðum.
Trén sem fara til Íslands eru með heil-
brigðisvottorð frá dönsku umhverfis-
stofnuninni sem á að tryggja að trén
séu heilbrigð og lausa við sjúkdóma.
Því á ekki að vera nein áhætta við
kaup á innfluttu tré.
Íslensk jólatré
Jólatrjáaræktun á Íslandi hefur verið
stunduð í mörg ár en í takmörkuðu
mæli og aðallega hjá Skógrækt
ríkisins og skógræktarfélögum víða
um land. Framboð íslenska jólatrjáa
er því ekki mikið; aðeins um 20%
af lifandi jólatrjám sem seljast á
Íslandi eru heimaræktuð. Algengt
hefur verið að nota tré sem falla til
við grisjun úr ungskógi sem jólatré
en það er í fyrstu lagi tímafrekt
að rölta um í skóginum í leit af
jólatrjám í skammdeginu og í öðru
lagi óhagstætt fyrir gæði skógarins
að höggva fallegustu trén.
Markviss jólatrjáaræktun á Íslandi
er rétt að byrja og skógarbændur
ásamt öðru áhugafólki eru farnir að
afla sér reynslu og þekkingu á þessu
sérsviði í samvinnu með öðrum
samstarfsaðilum (Landssamtökum
skógaeiganda, Landbúnaðarháskóla
Íslands og Skógrækt ríkisins).
Stafafura er orðin vinsælasta
íslenska jólatréð. Hún er frekar
auðveld í ræktun; harðgerð og
nægjusöm og getur vaxið nánast
um allt land. Stafafuran er aðallega
seld frá skógræktarfélögum og frá
íslenskum skógarbændum. Hún
myndar köngla snemma. Þá má
lita og þannig ná fram sérstökum
„sjarma“ af ókeypis jólaskrauti.
Rauðgreni var lengi „hið eina
sanna“ jólatré en sala rauðgrenis
hefur dregist saman síðan 2005 og
er nú í öðru sæti á eftir stafafuru.
Rauðgrenið er fallega grænt, fíngert
og ilmar vel. Það hefur stuttar og
hvassar nálar sem hafa tilhneigingu
til að detta af ef tréð hefur verið
vannært á ræktunarsvæðinu, höggvið
of snemma eða ekki fengið vatn eftir
það kom inn í stofu. Léleg barrheldni
hefur minnkað vinsældir rauðgrenis.
Rauðgreni þrífst ágætlega á Íslandi,
best inn til landsins fjarri sjó, í skjóli
og í frjósömum, rökum jarðvegi.
Blágreni er í uppáhaldi hjá sumum
notendum en selst bara í litlu magni.
Blágreni hefur sérstakan fallegan
bláan blæ, barrið er lengra og mýkra
en hjá rauðgreni og barrheldni aðeins
betri. Blágreni er harðgerðara en
rauðgreni en þrífst við svipuð
vaxtarskilyrði.
Ef blágreni gefur frá sér lykt eins
og sólberjarunni er það sökum þess
að tréð er blendingur af blágreni og
hvítgreni.
Sitkagreni er harðgerðasta
grenitegundin á Íslandi og sú eina sem
þolir særok og seltu. Sitkagreni er
fallega grænt en nálarnar eru hvassar,
staðsettar allt í kringum greinina og
stingandi. Mörgum finnst ókostur að
tré sem er ætlað sem innitré stingi,
en þá er sitkagrenið kjörið sem
útijólatré. Og þess verður að geta
að sumum finnst sitkagreni góð lausn
ef ætlunin er að venja börnin af því
að fikta í jólatrénu. Sitkagreni hefur
í eðli sínu gott vaxtarlag og myndar
oft þríhyrningslögun án formunar
eða klippingar.
Fjallaþinur er er skyldur
norðmanns þininum. Hann hefur
sömu eiginleika og norðmannsþinur
en getur vaxið á Íslandi. Hann
er barrheldinn, fallegur á litinn
og ilmar vel. Fjallaþinur er þó
erfiður í ræktun og viðkvæmur
fyrir umhverfisáhrifum. Því er lítið
framboð á fjallaþin og verðið hátt
miðað við hinar tegundirnar.
Sameiginlegt fyrir öll lifandi
jólatré er að þau bæta jóla-
stemninguna með ilmi sínum
og einstökum sérkennum. Til að
jólatréð endist lengur þegar það er
komið heim eru nokkur atriði sem
skipta máli. Best er að geyma tréð
úti í skjóli eða í svalri geymslu í
vatnsfötu þangað til það fer inn.
Síðan er sagað (2-3 cm) að neðan til
að auðvelda trénu að taka upp vatn.
Að lokum er tréð sett í sérstakan
jólatrjáafót sem bæði á að veita
trénu stuðning og innihalda vatn.
Lykilatriði er síðan að vökva tréð á
hverjum degi, jafnvel allt að nokkra
lítra á dag, sérstaklega fyrstu dagana
eftir að tréð er tekið inn.
Nokkur öryggisatriði
Á hverju ári verða slys og óhöpp
vegna íkveikju í jólatrjám og
skreytingum. Skaðvaldurinn er oftast
kerti sem var skilið eftir eftirlitslaust.
Íkveikju- og brunahætta minnkar
ef tréð er vel vökvað og ferskt. Ef
jólatréð er skreytt með kertum sem
kveikt er á er mikilvægt að hafa
vatnsfötu með tusku nálægt eða
slökkvitæki eða brunateppi rétt hjá
sem auðvelt er að grípa til ef slys
hendir. Enn fremur er mikilvægt að
skilja jólatréð eða jólaskreytingar
ALDREI eftir án eftirlits og ALLS
EKKI að skilja börn eftir ein hjá
logandi kertum.
Að halda upp á jólahátíðina með
lifandi jólatré með angan og ferskri
kveðju frá skóginum skapar sérstaka
jólastemningu. Ef rétt er farið að
þessu og maður gefur sér smá tíma til
að dunda sér við undirbúning, vökvun
og eftirlit er ánægjan af lifandi jólatré
góð viðbót við jólagleðina.
Stundum lifna smá skordýr á
trjánum þegar þau koma inn í hitann
en á Íslandi eru ekki til nein hættuleg
skordýr og engin þarf að vera hrædd
við þau. Skemmtilegt getur verið að
horfa á þau undir stækkunargleri og
síðan er best að skila þeim til baka
í náttúruna þar sem þau eiga heima.
/Else Möller, skógfræðingur
Hafðu samband við sölumenn okkar í síma 480 0400
Sími 480 0400 jotunn@jotunn.is
Austurvegur 69 - 800 Selfoss Lónsbakki - 601 Akureyri www.jotunn.is
Jötunn Vélar ehf. - Kt. 600404 2610
í dekk og skó
Maxigrip ísnaglar
Vertu
stöðugur
um jólin
Hvernig jólatré eigum við að velja í ár – hvað er í boði?
Else Möller skógfræðingur.