Læknablaðið - 01.04.1974, Side 53

’LÆKNABLAÐIÐ
89
að mæla ónæmisfræðilega eiginleika efnis,
frekar en lífefna- eða lífeðlisfræðilega (sjá
síðar), er nauðsynlegt að vera á verði
gegn minnstu breytingum í mælingarkerf-
inu. Það er einnig augljóst af hinu örsmáa
magni, sem mælt er, að ekki þarf mikið
til að menga lausnir eða tilraunaglös. Það
er því mikilvægt að hafa viðmiðunarsýni
með í hverri mælingarlotu (batch of
measurements). Mælingar með RIA eru
oftast gerðar í tvöföldu eða þreföldu. Sér-
Iiver rannsóknarstofa verður sjálf að
kanna nákvæmni aðferðar sinnar.
Markvísi má kanna með því að mæla
sama sýnið 10-20 sinnum í sömu mælingar-
lotu og einnig 10-20 mismunandi mælingar-
lotum og reikna út staðalfrávik. Yfirleitt
er stuðuldreif markvisinnar (coefficient of
variation of the precision, staðalfrávik/
meðalgildi x 100) í RIA aðferðum 5-10%
innan lotu og 10-20% milli lota.
UM NOTKUN RIA. HELZTU
KOSTIR OG ANNMARKAR
Um kosti RIA er óþarft að fjölyrða.
Lág greiningarmörk, hraði og afkastageta
valda því, að aðferðin er notuð við mæl-
ingu sífellt fleiri efna. Afleiðing þessa er
svo aftur sú, að fleiri og fleiri rannsóknar-
stofur afla sér tækja, þótt dýr séu, til þess
að geta notað RIA. Auðvitað má nota þessi
tæki til ýmissa annarra hluta og eru þau
sjálfsagðir hlutir á flestum rannsóknar-
stofum frumrannsókna (research).
Því algengari sem RIA verður, því auð-
veldara er að fá keypt efni til einstakra
mælinga. Mótefni hafa verið mjög dýr,
en búast má við að verðið lækki. Allmörg
fyrirtæki selja nú svokölluð ,,kit“, en í
þeim eru öll þau gögn, sem þarf til mæl-
ingar ákveðins efnis í nokkur skipti. Kit
þessi eru að sjálfsögðu rándýr, en eiga
rétt á sér í vissum tilvikum, t. d. þegar
mælingar efnis eru sjaldgæfar og ekki
borgar sig að halda úti mælingaraðferð.
Einhvers konar samvinna milli rann-
sóknarstofa um mótefni og jafnvel geisla-
tópa er líkleg í framtíðinni.
Nú kynni einhver að halda, að vand-
inn sé bara að ná sér í sindurteljara til
þess að geta farið að gefa út tölur. Það
er auðvitað fyrsta skilyrðið,, að hafa tæki
til þess að geta gert hlutina, en ráðlegt
er að viðhafa gát áður en tölur ganga út
á þrykk. Það má að vissu marki líkja RIA
við smásjána, sem gaf mönnum innsýn í
og skilning á smæðum. í báðum tilfellum
verða menn að vita annmarka aðferðar-
innar til þess að fá fram vitrænar upp-
lýsingar. Þótt allir prótín- og fjölpeptíða-
hormónar, sem þekktir eru og tekist hefur
að einangra í ,,hreinu“ ástandi, séu nú
mældir með RIA, eru mörg vandamál enn
óleyst. Prótín og fjölpeptíðar hafa flókna
byggingu og lífræn (biologic) verkun er
önnur en ónæmisverkun. Þótt ætla megi,
að hvorttveggja sé háð sameindabyggingu
á einhvern hátt, er líklegt að svokallaðar
starfsgrúpur (functional groups) hafi
meira að segja fyrir lífræna verkun hor-
móna.
Það var t. d. fljótlega ljóst, eftir að
byrjað var að mæla LH og HCG með RIA,
að nálega 100% yfirverkun (crossreaction)
er á milli þeirra gegn mótefnum hvors ann-
ars. HCG-mótefni, sem hefur verið auð-
fengnara en LH-mótefni, er þannig yfir-
leitt notað til þess að mæla LH. En FSH
yfirverkar einnig oft talsvert með framan-
greindum efnum og einnig getur TSH yfir-
verkað, ef mótefni eru lítt sérhæf. Þess-
ir fjórir prótínhormónar eru allir glýco-
prótín og hafa einhverja sameiginlega af-
leidda 3. eða 4. byggingu (tertiary eða
quaternary structure), sem gerir ónæmis-
verkun þeirra svipaða, þótt lifræn verkun
þeirra sé mismunandi. Vitað er, að sumir
hormónar hafa fleiri en eitt form, og þá
kannske eitt á framleiðslustað, en annað
á verkunarstað. í blóði geta þeir komið
fyrir í einni eða fleiri myndum. Mismun-
andi stórir sameindahlutar stórrar hor-
mónasameindar, sem ekki hafa neina líf-
ræna verkun, geta einnig haft áhrif á
RIA þess hormóns og valdið skekkjum. f
mismunandi umhverfi er mögulegt, að
hormónarnir hafi tekið einhverjum breyt-
ingum. Þannig hefur verið sýnt fram á, að
mótefni gegn FSH úr heiladingli og mót-
efni gegn FSH úr þvagi gefa mismunandi
svör við RIA mælingar.
Þegar efni smárra sameinda eru mæld
með RIA, eru vandkvæðin önnur og yfir-
leitt minni, þegar góð mótefni hafa fram-