Læknablaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 45

LÆKNABLAÐIÐ
143
Jón Steffensen
HVER VAR SKILNINGUR BJARNA LAND-
LÆKNIS PÁLSSONAR Á SULLAVEIKI?
Þá 200 ár voru liðin frá stofnun fyrsta
læknisembættisins á íslandi ritaði ég grein
um læknanám Bjarna Pálssonar, þar sem
út frá því, sem kunnugt var um náms-
feril og störf kennara hans annars vegar,
og hins vegar heimilda um hann sjálfan,
var leitast við að skapa mynd af læknis-
þekkingu hans14 Vegna ónógra heimilda
varð myndin æði óskýr á pörtum og á það
sérstaklega við um skilning Bjarna á
sullaveiki, sem ásamt holdsveiki, var með
almennustu sjúkdómum hér um hans daga.
Síðan þessi athugun var gerð hefur Vil-
mundur Jónsson, landlæknir, dregið fram
í dagsljósið veigamikla heimild um hér-
lenda þekkingu á sullum, þar sem er lækn-
ingabók Jóns Magnússonar, og aukið við
nokkrum frekari upplýsingum um lækn-
ingatilraunir Bjarna Pálssonar við sullum
(6, bls. 23-54). Það er vafalítið að reynsla
Bjarna af sullum var mikil, og þess vegna
annað óraunhæft, en að hann hafi haft
einhverja skoðun á því, hvernig á þeim
stæði. En þeim þætti hafa ekki verið gerð
viðhlítandi skil til þessa og mun ég nú, er
200 ár eru frá því Bjarni kvaddi þennan
heim, leitast við að bæta þar um.
Álit Bjarna Pálssonar (B. P.) á land-
lægum sjúkdómum á íslandi kemur best
fram í svari hans til landskommissionar-
innar 1771: „De almindeligste Sygdomme
hos bægge Slags Kiön, unge og gamle ere
Forstoppelse, Sygdomme foraarsagede af
altfor megen og slimagtig Blod og deraf
flydende de naturlige Affþrselers ude-
blivelse. Herhid hþer: Opsvulmen i Mand-
lerne Drþvelen og Ganen som kaldes al-
mindeligen kverkamein, hvoraf og nogle
reent dþe, andre trækkes dermed ald sin
Alder. Lunge- og Brþstsyge, de fleste
Gange med Materies Opharken, somme
Tider og med Steene i Lungerne. Dog
Barst ritstjórn 10/4/79. Send í prentsmiðju
20/4/79.
falder denne vores Brþstsyge siælden her
saa meget til det tærende Væsen som
udenlands. Den cureres ofte af Naturen
selv baade med Blodspyen og Materiens
stærk Opkastelse- Af denne Sygdom dþe
heelmange, mest bedagede Folk. Lunge-
eller Brþstvattersot findes her i Landet
meget sjælden. ... I Underlivet ere mest
giængse Stolgangens continuerlige haard-
nakkede Obstruction, hvormed mange
gaaer deres heele Livstid og beholder dog
temmeligen deres Sundhed til gammel
Alder, hvilket helst haver hiemme hos
de Mandfolk, der participerer noget af
den sanguinske og coleriske Temperament,
men hos dem, der inclinerer til Melan-
cholien, saa og hos Fruentþmmer efter
visse Omstændigheder er dette deri slemt
at andre Sygdomme hos dem espes over-
maade. Dette er meer giængse hos Sveite-
end hos Sþefolkene, hos nogle foraarsager
det Blodgang. Galdens og Leverens Ob-
struction er her altfor almindelig og
endemisk, endskiþndt faae kiendes her-
ved, og hedder almindelig Briostveike,
eller at have ondt for Brþstet. Dette Til-
fælde er geleydet med eller haver til
Fþlge oft Krampe i Mellemgulvet
(spasmos diaphragmaticos), Stinge fyrir
bringspþlunum, alletider uregelmæssig
Appetit . . . Nogle plages med (mest
Fruentþmmer) skarp Klþgen og smaa Op-
kastelser (vomitationes materiæ acris).
Resultatet bliver de fleste Gange: A- Guul-
sygen. B. Vattersot i Underlivet. C. I
bægge disse Tilfælde Fþddemes Opsvulm-
en (tumor þdematosus pedum). D. Fnat
og Usundhed paa Kroppen, endvidere ey
at tale cm de slæmme Fþlger Fruen-
tþmmerne ved baade Leverens og Stoel-
gangens Obstruction foraarsager. Denne
Galdens og Leverens Uorden er som oftest
Fþlge af haardt Liv og de 2de med hin-
anden noye forbundne . . . Af disse om-