Læknablaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 55

LÆKNABLAÐIÐ
147
lifrar- og miltissótt í þessari merkingu í
samband við sullaveiki, sem engum mundi
koma til hugar að kalla tímabundna. . . .
Hann viðhefur orðatiltækin meinlæti og
sullur í sambandi við þessar sóttir, og
bendir það á tvískinnung í skoðun hans á
sullaveiki. Að hann hafi þekt hana (í nú-
tíðarmerkingu) í lungum og í kviðnum,
er ótvírætt, en hann telur þessa sjúkdóma
undir „sóttleysu veikiur“, þ. e. sjúkdóma,
sem eru ekki samfara hitaveiki.“ (7, bls.
17).
Um tvískinnung í skoðun Sveins á sulla-
veiki er að ræða í nútíðarmerkingu, en
ekki á hans dögum, þegar skil milli ein-
kennis .og sjúkdóms voru á reiki, svo
sullaveiki gat þá bæði verið sóttleysu-
veiki og sóttveiki, ef í sullinum gróf. Það
sem forðaði J.P. frá þessu mati S.P. á
sullum, var að í lækningabók J.P. er
notað miklu fábrotnara flokkunarkerfi
sjúkdóma en Sveinn gerir í ritgerð sinni,
og hefur það vissulega kosti þegar fátt
er vitað um orsakir sjúkdóma, en ein-
hlítt er það ekki til mats á lækniskunn-
áttu. Það er ekki unnt að setja tímabundn-
ar sóttir í samband við sullaveiki, en það
verður heldur ekki gert ,,um marið og
blánað hörund (contusio)“ eins og J.P.
gerir þegar hann segir: ,.Þeckt hefir eg
ýmsa menn, sem á ungdóms árum hafa
biltur fengið, og að mörgum árum liðn-
um hafa fundið afleiðing þeirra; upp úr
sumum hefir gengið blóð og grþftur með
miklum harmqvælum, en niður af sum-
um. Þetta eru almennt k»ílluð Mein-
lætí . . .“ (13, bls. 162). Við lestur þeirra
staða er átt geta við sullaveiki í tilvitn-
uðum ritum J.P, og S.P.. fæ ég ekki bet-
ur séð en lýsing Sveins á sullum sé fullt
svo góð sem hjá Jóni.
Þá skulu athugaðar þær heimildir um
skurðaðgerðir B.P., er V.J. dró fram og
vjkið var að hér að framan. Úr dagbók
B.P. (Lbs. Í.B., 9 fol.) vitnar V.J. til
eftirfarandi útdráttar úr bréfi. d. 20. des.
1755, til Gríms Eiríkssonar í Njarðvík:
,,Grime Eyríkssyne 1° umm stulkuna litlu
med fyllena, mín meining ad einasta
hialne gasterostomia (orðið virðist mis-
ritað: gasterotsomia, en Bjarna Pálssyni
hætti stundum til svipaðra pennaglapa)
og eigenn innvortes medol“ (6, bls. 11).
Úr sömu heimild 4. febr. 1756, þar sem
rakið er efni bréfs séra Magnúsar Péturs-
scnar um son sinn: „Sra Magnús Peturs-
son af 27. 9br. . . . 2°. Talar umm litla
Gunnlaug ad saman sie groed sared aftur
enn hann hafe þó grennst umm sponn
sidann i sumar eg opnade lifed, enn ecke
hafe þorad ad láta Halldór Diakna opna
þad aftur i haust er hann kom. Hann
hefur feinged goda matarlyst og sitt yfir-
bragd.“ (6, bls. 12). Þann 10. marz s. á.
svarar Bjarni séra Magnúsi: „Sra Magn-
úse Peturssyne 1° umm Gunnlaug óska
eg hefde þad vitad þá nordanad kom þetta
ræd eg a) banded umm lifed sie jafnann
þraungt bunded sem þoler |3) takest jafn-
miked af Riúpnalaufe og blódbergi se gört
decoctum ad i latnu litlu vine, hvört hann
skal drekka kvold og morgna, so svare
vinglase, hann skal movera sig fordast
kullda enn vaxe samt fyllen þarf aftur á
ad stinga“ (6, bls. 12—13). Ennfremur
vísar V.J. til spurningar á prófi hjá B.P.
1763 „Gasterotomia qvid?“ (6, bls. 15) og
reynir síðan á grundvelli þessarar tilvitn-
ana, að leiða líkur að því hvað fólst í
sullaðgerð B.P., nefnilega: „Um tvennt
getur verið að ræða: ástungu (þ. e. með
holsting-troikart) eða skurð með venjulegu
eggjárni" (6, bls. 14), og heldur síðan
áfram: „En því verður þó að hafna, að að-
gerð hans hafi verið þvílík ástunga og
þegar af þeirri ástæðu, að honum gat þá
ekkert verið að vanbúnaði að nefna hana
réttu heiti (paracentesis). Paracentesis
abdominis er, að vitni Sveins Pálssonar,
ein af aðgerðum þeim, sem Bjarni Pálsson
á að hafa leyst af hendi, og nafnið er hon-
um tamt“ (6, bls. 15). „Qvid est paracent-
esis abdominis?" spyr Bjarni Pálsson á
læknaprófi 27. apríl 1767“ (6, bls. 15 nm).
Það er ákaflega ólíkleet að S.P., sem
segir að lækningamáti B.P. siáist best af
dagbókunum við landfysikatið (9, bls. 93)
og bekkir almanök hans, sem hann færði
reglulega inn í frá 1743 til 15 dögum fvrir
andlát sitt (9, bls. 31), hafi ekki vitað um
sullaðgerðir Bjarna eða hvaða nafngift
beim hæfðu. Tvö fræðiheiti skifta hér meg-
inmáli, gasterostomia og paracentesis. Því
miður er hið fyrra óöruggt, bar virðist
skrifað gasterotsomia, sem V.-T. telur
pennaglöp fyrir gasterostomia. Þetta er