Læknablaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 56

148
LÆKNABLAÐIÐ
ekki sennilegt, vegna þess að það heiti var
ekki notað á þeim tímum, að minnsta kosti
er það ekki í þeim tveim, orðabókum, yfir
skurðlæknisfræði er mér eru tiltækar, ann-
arri eftir R. James (5) frá miðbiki 18. ald-
ar og hinni frá upphafi þeirrar 19., eftir
S. Cooper (2), heldur aðeins gastrotomia,
sem jafngildir gasterotomia, sem líklegast
er að Bjarni hafi ætlað að rita. Um gastro-
tomia segir: is a Cutting of the Abdomen
and Uterus as in Cæsarean Section“ (5)
og „The operation of opening the abdomen
and uterus, The Cæsarean operation. It
also signifies opening the abdomen for
other purpose" (2).
Af þessu liggur beinast við að álykta,
að Bjarni hafi skorið til sullsins á dóttur
Gríms, eins og Jón, Magnússon gerir á Arn-
björgu „skar eg hana á qvidinn“ (6, bls.
24).
Viðvíkjandi paracentesis þá gengur V.J.
út frá því að Bjarni hafi gert hana á sama
veg og í dag, með holsting (troikart), en
svo þarf ekki að vera. S.P. talar um lækn-
ingu með búktöppun (paracenthesis (ab-
dominis) við greftri inn á milli þarmanna
eftir miltissótt (11, bls. 23) og ennfremur
við vatnssýki (hydrops, Vattersot) þar
sem hann segir: „Töppun vatnssýkis á at
ské sem fyrst, en ecki má það vanda verk
lídaz vorum vogunarfullu svo nefndu
grædurum, , edr lækningum, sem hædni
sumra er farin ad kalla líflækna, því betra
er at deya undir drottins hendi enn þeirra“
(11, bls. 69). Þar sem vísað er til græðara
má ætla að aðgerðin sé gerð með hnífi
eins og þær sem V.J. greinir frá (6, bls.
17—18), en engu að siður nefnir S.P. hana
paracentesis. Um bessa aðgerð segir R.
James: „Paracentesis to make a Perfor-
ation. The Name of chirugial Operation,
'which consists in making a Perforation in
the Abdomen, in a Dropsy, in order to
evacuats the Water in an Ascites. See
Hvdrops. The Perforation of the Breast, in
order to iet out extravaseted Blood, Water,
or Pus“ (5) og S. Cooper segir um nara-
centesis: „Surgeons. at present restrict the
meaning of this word to two opreations,
viz. tanping the abdomen, and making an
onening into the chest“ (2). Þegar um er
að ræða brjóstholið (paracentesis thoracis)
geta þessir höfundar ekki annarra aðgerða
en með hnífi, og er þá skorið milli 6. og 7.
rifs rétt utan við hryggréttir og sett inn
pípa eða ekki, eftir ástæðum. Búktöppun
paracentesis abdominis) gerir S. Cooper að-
eins með holsting og segir: „When the
water is very viscid, the only thing we can
do is to introduce a larger trocar, if doing
so should promise to facilitate evacuation.
Also, when hydatids obstruct the cannula,
a larger instrument might allow them to
escape. In encysted dropsies, the practiti-
oner of course, can only let the fluid out
of such cavities, as he can safely puncture"
(2 bls. 748). R. James lýsir búktöppun
nánar undir heitinu Hydrops og segir:
„There are several different Methods of
performing this Operation. The first and
most modern, is this“ og þá fylgir lýsing
á aðgerðum með holsting. Síðan kemur lýs-
ing á aðgerð forngrísku læknanna sem
brenndu með brennslujárni gegnum húð-
ina eða skáru með hnífi gegnum hana, og
síðan áfrarn inn úr lífhimnunni o-g þá sett
blý- eða bronspípa í opið og vökvinn lát-
inn renna út. Pípan var síðan tekin, eða
taopi settur í hana og hún látin vera
áfram í sárinu, ef það hentaði betur. Það
var brennt í gegnum húðina ef ráðgert var
að halda sárinu opnu og einnig var ætíð
brennt gegnum lifrarvef vegna blæðingar-
hættu úr honum.
En hvort heldur aðgerðín var gerð með
holsting eða hnífi bá varð að hafa í huga
eftirfarandi aphorismus Hippokratesar:
„Whenever cases of empyema or dropsy
are treated bv the knife or cautery, if the
pus or waterflow away all at once, a fatal
results is certain“ Í3 bls. 185). Brodd-
Helgi er fvrsti íslendingurjnn. sem sagnir
eru af að hafi beitt skurðaðgerð við vatns-
sótt og er auðsætt að hann hefur ekki
gætt varnaðar Hiopokratesar, af bví sem
Váonfirðingasaga hermir um siðustu við-
skipti Brodd-Helga o.g Höllu konu hans:
Hon bað hann at hann skvldi siá meinit.
Hann gerði svo, ok kvazk honum bungt
hu.gr um segia. Hann hlevnir út vatni
miklu úr sullinum, ok varð hon mát+lítil
eotir betta . . . Halla lifði litla stund síðan“
(1. bls. 44 V
Gegn því losti, sem hin öra tæming olli,
var hamlað með tvennum hætti, annars
vegar með því að hafa breitt belti með að-