Læknablaðið - 01.07.1979, Blaðsíða 46

144
LÆKNABLAÐIÐ
talte tvende Slags Obstructioner d0e vel
ikke synderlig mange plutseligen, heller
trækkes dermed lang eller kort Tid, indtil
der slaaer sig til andre f0rnævnte eller
dem lignende Tilfælde. Hos Fruent0mm-
erne er her altfor meget giængse den
maanedlige Reenselses Udeblivelse med
mange deraf f01gende slæmme Suiter og
hos nogle Uformaaenhed til Folkeformeer-
elsen. Nogle d0er og reent deraf • . .“ (7,
bls. 13-14).
Um þetta álit farast Guðmundi Magnús-
syni (G. M.) svO' orð: ,,Hjá Bjarna kem-
ur ljóslega fram, að hann álítur allan
þorra þessara langvinnu landlægu sjúk-
dóma koma af stíflu, og er það að nokkru
leyti í samræmi við kenningar þeirra tíma
um vessa líkamans og breytingu á þeim
og óreglu sem aðalorsök flestra sjúkdóma.
Stíflan getur þá verið í kverkum, eða í
lifur, þörmum, lungum eða getnaðarfær-
um“. (7, bls. 13).
Síðar, þegar G. M. er búinn að kxyfja
til mergjar það sem næstu starfandi lækn-
ar á íslandi eftir B. P. létu eftir sig um
sullaveiki, sem einkum er að finna í rit-
um Jóns Péturssonar og Sveins Pálssonar,
þá verður niðurstaða hans þessi: „Þótt
þessir læknar gefi miklu betri lýsingar á
sullaveiki en Bjarni, hefur hvorugur
þeirra neina hugmynd um e'ðli veikinnar.
Jón Pétursson og Sveinn Pálsson álita
sullina vessasamdrátt, og afleiðing af
lungnabólgu, sem ekki hafði verið farið
rjettilega með, eða afleiðing af gallstíflu.“
(7, bls. 18).
Þetta mat G. M. á þekkingu B. P. á
sullum byggist eingöngu á því, sem bréfa-
bók landlæknisembættisins og ferðabók
Bggerts og Bjarna hafa um það efni, en
eftir að Vilmundur Jónsson (V. J-) gróf
upp dagbókarslitur B. P. (Lbs. I.B. 9 fol.)
var af þeim ljóst, að hann vissi síst minna
um sullaveiki en þeir Jón og Sveinn (6,
bls. 11-20) og seinna sýndi V.J. fram á,
að þessi þekking íslensku læknanna á
sullum væri innlend og kæmi fram í lækn-
ingabók Jóns Magnússonar frá árinu 1725,
þar sem segir í kaflanum um vatnssótt:
„Áður enn eg hier vid skilie, verd eg á
þad ad minnast, sem eg siálfur sied og
reynt hefe, ad á þeim sem hier í lande
fá þann siúkdóm, ad vjsu nockrum, vaxa
í qvidnum vatnssuller med seigu hulstre
utannumm, sumer stórer, sumer smáer;
hefe eg þá á þremur dögum (á einum
manne, sem eg opnade á qvidnum) út-
teked yfer tvö hundrud. Enn á annare
qvennsvipt, tók eg þá út, ecke einasta ótal
marga smáa, helldur jafnvel í bland suma
so stóra, sem ad vjsu hafa innehallded
hver 1 pott vatns og mörg sullahús
sprungenn, enn vatned óhóflega miked úr
þeim sprungnu sullum- Og sama slags hef-
ur mier fortaled eirn gódur vin (í þeirre
kunst vellærdur) umm tvær persónur, sem
hann giörde sama vid, og er þad výst, ad
vid þá, sem so eru, duger eingenn læknis-
dómur innvortis tekenn og eckert annad
enn ad opna qvidenn; hvad aungvan-
neigenn er vogande nema þeim, sem lærd-
ur er vel í öllu þar ad lútande, so hann
sie viss umm, ad sá veike deye ecke fyrer
hans gáleyse edur kunnáttuleyse.“ (6, bls.
25).
Þetta er góð lýsing á kviðarholssullum,
jafnvel á nútíma mælikvarða, en hún seg-
ir manni ekki hvaða hugmyndir höfund-
ur gerir sér um orsakir sulla og það sem
kemur fram um þær í sambandi við
lungnasulli „briósterfidi hefur sín upptök
af samansöfnudum óhreinindum í lungun-
um, sem verda ad sullum og stundum
springa þeir upp med grefte og blód-
gange“ (6, bls. 25), bendir ekki til þess,
að Jón Magnússon hafi litið á sullaveiki
sem sjálfstæðan sjúkdóm, frekar en fyrsta
embættislæknakynslóðin hér.
Vilmundur Jónsson finnur vandkvæði á
að koma saman hinni raunsæju skoðun
B.P. á sullum og aðgerðum hans við þeim,
og svo orsakasamhengi þeirra eins og það
birtist í bréfum hans til erlendra lækna
og landskommissionarinnar, en hann gef-
ur eftirfarandi skýringu á því: „Ráðgáta
er það að vísu, en engan veginn óræð
gáta, hvers vegna Bjarna Pálssyni er
þekking sín á sullaveiki í mönnum og
sullskurðir sínir svo mikið feimnis- og
þagnarmál, er hann ræðir við hálærða
lækna og háttsett yfirvöld, en hins vegar
skilur hann eftir sig, eins og af hendingu,
órækan vitnisburð um hvort tveggja á
ólíklegri og lítið áberandi stöðum. Það
auðveldar ráðningu gátunnar, að naum-
ast getur verið um nema eina lausn að