Læknablaðið - 15.10.1984, Síða 40

266
70,266-269,1984 LÆKNABLADID
Renate Walter
UMHVERFISPÆTTIR SMITLEIÐA BRÁÐRA
IÐRASÝKINGA, SEM EKKIERU AF VÖLDUM
BAKTERÍA
(ACUTE NONBACTERIAL GASTROENTERITIS)
ÚTDRÁTTUR
Frá pví snemma á sjöunda áratugnum hefir
verið vitað, að veirur geta valdið iðrabólgum
(acute nonbacterial gastroenteritis). í pessari
yfirlitsgrein er fjallað um pær veirur, sem
þekktar eru að því, að geta valdið pessum
kvilla. Allar geta þær borist með vatni. Fjallað
er um það, á hvern hátt þessar veirur geta
borist frá manni til manns með vatni, þar með
talið með skolpi, sjó og yfirborðsvatni. f>á er
fjallað um helztu einkenni þessara veirusýk-
inga.
INNGANGUR
Umhverfisveirufræði fjallar um samspil veira
og umhverfisþátta. Mikilvægastir þeirra eru
sólskin, veðurfar, vatn, jarðvegur og efnasam-
setning hans. Pessir þættir ráða mestu um
afdrif veiya utan hýsils. Umhverfisveirufræðin
styðst við klíníska veirufræði, sameindalíf-
fræði, vistfræði og heilbrigðisfræði. Við rann-
sókn sérstæðra vandamála, sem tengd eru veiru-
mengun umhverfis, þarf að taka mið af tækni-
og efnahagsþróun viðkomandi lands.
Alþjóðlegar rannsóknir á sviði vatnsveiru-
fræði hafa sýnt, að neyzluvatn er meira og
minna mengað veirum. Eftir þrjátíu ára kann-
anir er vel þekkt, hvernig veirumengun verður
og í sérstökum tilvikum er hægt að segja fyrir
um það, hvað muni gerast við tilteknar að-
stæður. Lýtur það einnig að notagildi vatns.
Hins vegar er minna vitað um veirumengun,
jarðvegs og andrúmslofts. Þó hefir verið hug-
að að hegðun vissra veira í lofti og í jarð-
vegi, en í minna mæli en hefir gilt um vatnið.
Hvatinn að þeim rannsóknum er sá, að með
vatni berast veirusmitsjúkdómar á borð við
lömunarveiki, sem einkum herjar á börn,
lifrarbólgu A og síðast en ekki sízt bráða
iðrabólgu.
Iðrabólga er langalgengasta orsök lasleika
Barst ritstjórn 16/03/1984. Samþykkt til birtingar og sent í
prentsmiðju 20/03/1984.
hvítvoðunga og ungbarna og er trúlega al-
gengasta dánarorsökin í þróunarlöndunum. Á-
ætlað er, að meðal barna í Asíu, Afríku, Suður-
og Mið-Ameríku komi maga- og iðrakvef fyrir
um 500 milljón sinnum árlega og leiði til dauða
5 til 18 milljóna barna árlega (1). Núorðið er
vitað, að mikill hluti þessara sýkinga er af
völdum veira, einkum Norwalk-veira og róta-
veira.
1. VEIRUR SEM VALDA IÐRABÓLGUM
Norwalk-veiran (Norwalk-virus)
Norwalk-veiran fannst 1968 í tengslum við
rannsókn á maga- og iðrakvefsfaraldri í skóla í
Ohio (2). Veiran er smávaxin, 278 nm í
þvermál og líkist parvoveiru. Maðurinn virðist
vera eini eðlilegi hýsill veirunnar. Útskilnaður
veirunnar með saur stendur stutt yfir og nær
hámarki um 36 klukkustundum eftir upphaf
veikinda.
Sjúkdómurinn einkennist af ógleði, upp-
köstum og niðurgangi. Sjaldnar koma fyrir
kveisuverkir, hitavottur, höfuðverkur og mátt-
leysi. Bati er venjulega algjör innan 36 til 48
klukkustunda.
Meðgöngutími sóttarinnar, frá því að smit-
un verður og þar til einkenni koma fram, eru
24 til 72 klukkustundir, meðaltal um tveir
sólarhringar.
Hlutfall þeirra sem veikjast er hátt, allt að
60 til 80 af hundraði. Smitun frá þeim til
annarra (secondary attack rate) er allt að
30 %. Allir aldursflokkar eru í hættu og veiran
er dreifð um allan hnöttinn.
Fjölda farsótta af völdum Norwalk-veiru
hefir verið lýst á undanförnum árum. Eru
margar þeirra tengdar spilltum vatnsbólum.
Aðrar hafa verið raktar til neyzlu skelfiska (3,
4). Verður vikið að þessu síðar.
1.2. Rótaveiran (rotavirus)
Þessi veira fannst í Ástralíu 1973 (5, 6). Hún er