Læknablaðið - 15.10.1984, Blaðsíða 44

268
LÆK.NABLAÐIÐ
um veiru-ögnum, sem er aö finna í saur.
Bikarveirur frá mönnum fundust fyrst á síð-
asta áratug.
Pessar veirur valda fyrst og fremst niður-
gangi. Uppköst og hiti eru sjaldgæf. Yfirleitt
er kvillinn vægur hjá yngstu einstaklingunum,
en hastarlegri hjá eldri börnunum. Meðgöngu-
tími er tveir dagar og einkenni standa um þrjá
daga. Kvillinn er aðallega smitnæmur frá
tveggja mánaða aldri fram til fjögurra ára
aldurs. í faröldrum geta sýkst allt að 70 %
þeirra, sem ekki eru ónæmir. Slíkt ónæmi er
oftast komið á þegar börnin hefja skólagöngu.
Nánast allir sjúklingar útskilja veirur fyrstu
fjóra dagana, en aðeins 10 % eftir tíunda dag
frá byrjun veikinda. Talið er víst, að smitleið
bikarveira sé drykkjarvatn.
1.5 Stjörnuveirur (astroviruses)
Þetti heiti á veiru var fyrst notað 1975, til þess
að lýsa veiru, sem fannst í hægðum barna með
niðurgang (12). Veiran er hringlaga, 28 til 30
nm og líkist stjörnu á yfirborði. Þar af nafnið.
Ennþá er of lítið vitað um veiruna til þess að
hægt sé að flokka hana. Veiran er fremur lítið
smitandi og ekki er fullvíst um smitleiðir.
Þegar einkenni koma fram eru þau vanalega
væg: Uppköst, verkir í kviðarholi og lítils-
háttar hiti. Einkennin haldast í hálfan sólar-
hring. Öllum þeim sem sýkjast, batnar innan
þriggja daga.
Stjörnuveirusýkingar eru algengar í mönn-
um og eru þær ein orsaka niðurgangs hjá
hvítvoðungum.
Meðgöngutíminn eru 24 til 36 klukku-
stundir.
2. VEIRUSMIT MEÐ VATNI
2.1 Skolp
Mikið magn veira finnst að jafnaði í frárennsli
frá íbúðasvæðum. Vitað um fleiri en eitt
hundrað mismunandi veirugerðir, sem skiljast
út í saur, sjá fyrri myndina.
Veirur geta komist af mánuðum saman í
vatni, 1 skelfiskum og í jarðvegi. Fjöldi þeirra
og gerð er háð útskilnaði hjá íbúum á svæðinu,
þynningu í vatni, (sem ekki er mengað veirum
fyrir) og svo hæfileika veiranna til þess að
þrauka við þau skilyrði, sem eru á hverjum
stað.
A síðari myndinni má sjá hvernig veirur
geta borist frá manni til manns og sýndar eru
smitleiðir um matvæli, drykkjar- og baðvatn.
Fig. 2. Transmission of viruses pathogenic to man
2.2 Sjór
Víða er frárennsli frá íbúðasvæðum veitt í
árósa, hafnir og víkur. Þar sem svo háttar til er
stöðug hætta á mengun skelfiska, sem aftur
getur leitt til iðrasýkinga hjá mönnum. Er
hættan þaðan af meiri, að skelfiskar dæla í
gegn um sig margfaldri þyngd sinni á hverri
mínútu og þétta í sér þær veirur, sem í sjónum
eru. Víða hafa veirur fundist í sjó, án þess að
saurgerlar fyndust samtímis (13).
Veirur geta komist úr sjónum og upp í
andrúmsloftið og síðan borist inn yfir land.
Gerist þetta á þann hátt, að veirur sogast að
loftbólum, sem berast upp á yfirborð. Þegar
þær bresta, myndast örlítill vatnsdroþi, sem
síðan sundrast í minni dropa. Eru í þeim veirur,
sem geta borist fyrir vindi. í þessum örlitlu
dropum getur þéttni veiranna verið eitt hund-
rað meiri, en var í sjónum.
Eyðing veira er háð hitastigi og er hægari
við lægri hita. í sjó er þessi eyðing hlutfalls-
lega hægfara. Veirur í botnfalli geta einnig auk-
ið á vandann, þar sem straumar, stormar og
skipsskrúfur geta þyrlað botnfallinu upp og
mengað sjóinn veirum á ný.
2.3 Vatn í ám og stöduvötnum
Veirur má einangra úr nær öllu yfirborðsvatni,
sem skolp frá íbúabyggð kemst í. Veirur geta
þraukað í vatni allt að tvö hundruð daga og
jafnvel lengur. Er það undir gerð veirunnar
komið, svo og hitastigi vatnsins og getu þess
til sjálfshreinsunar. Á norðurslóðum þrauka