Læknablaðið - 15.10.1984, Blaðsíða 58

276
70,276-278,1984 LÆKNABLADID
NABLAÐIÐ
IIIE ICELANDIC MLDICAL (OURNAL
Læknafélag íslands og
Læknafélag Reykjavíkur
70. ÁRG. - OKTÓBER - 1984
LIFRARBÓLGA AF VÖLDUM
S VÆFIN GALYFJ A.
YFIRLIT
Lifrarbólga er fátiöur fylgikvilli nútíma svæf-
ingalyfja. Pessi fylgikvilli er þó engu að síð-
ur mikilvægur, þar sem fjöldi svæfinga er
mjög mikill. Ekki hafa menn verið á eitt sáttir
um orsakir, eðli og tíðni þessa fyrirbrigðis.
Miklar rannsóknir hafa farið fram á þessu
sviði og virðist nú sem viðhlítandi skýring sé í
sjónmáli. í þessari grein verður fjallað um
nýjustu hugmyndir í þessum efnum og hvaða
áhrif þær hafa á notkun svæfingalyfja.
Söguleg atriði
Eins og frægt hefur orðið, var það skoski
læknirinn Simpson, sem fyrstur notaði klóró-
form til svæfinga árið 1847. Ári seinna var lýst
fyrstu dauðsföllunum af völdum lifrarbilunar
eftir klórórform (1). Þess má geta, að Simpson
prófaði einnig tetraklórmetan til svæfinga.
Klóróform (tríklórmetan), tetraklórmetan og
ýmis önnur alkan- og alken-afbrigði eru nú
alþekkt sem dæmigerð lifrareitur. Eter (díetýl-
eter, etri) kom fram á sjónarsviðið um svipað
leyti og klóróform, en eter er ekki með vissu
talinn hafa valdið gulu (2). Vegna eituráhrifa á
lifur heyrir klóróform nú sögunni til, en eter á
sér enn vissar ábendingar.
Halótan
Segja má að bylting hafi orðið í svæfingalækn-
isfræði við framleiðslu halótans árið 1952, en
það var sett á almennan markað fjórum árum
síðar. Áður höfðu verið gerðar á því umfangs-
miklar rannsóknir, sem m.a. beindust að hugs-
anlegum eiturverkunum þess á lifur, enda var
hér á ferðinni »halógenerað« etan-afbrigði,
tríflúoróbrómóklóretan. Þessar rannsóknir
bentu ekki til skaðlegrar verkunar á lifur (3).
Fljótlega eftir að halótan kom á markað náði
pað mikilli útbreiðslu, og fóru þá að birt-
ast í læknatímaritum greinar um lifrarbólgu
af þess völdum. Málið flækist að sjálfsögðu
við það, aðgulaeftirsvæfingu getur átt sér ýms-
ar aðrar orsakir en eiturverkun svæfingalyfsins.
Því voru margir sem drógu í efa, að halótan
gæti yfirleitt valdið lifrarskemmdum og bentu
á hinar ýmsu ástæður aðrar, sem valdið gætu
lifrarbólgum (1, 2). Má þar nefna sýkingar
(staðbundna sýkingu og/eða blóðsýkingu),
truflun á gallflæði, lost, súrefnisskort, truflun
á lifrarblóðflæði, ofnæmisviðbrögð, blóðgjafir,
eiturverkanir lyfja og efna, næringarskort,
sótthita, lifraráverka, hjartabilun og ýmsa lifr-
arsjúkdóma, t.d. veirulifrarbólgu. Ekki einfald-
aði það málið, að það vafðist fyrir mönnum að
skilgreina »eðlilega« lifrarstarfsemi og þar
með t.d. mörkin á »óeðlilegri« hvatahækkun
(enzýmhækkun) en þetta hefur gert mat á tíðni
lifrarskemmda erfitt og tíðnitölur eru því mjög
á reiki.
Árið 1961 var sérstök nefnd sett á stofn í
Bandaríkjunum til að komast til botns í þessu
máli. Þótti mjög aðkallandi að fá niðurstöður
fljótt, og var því gerð afturskyggn (retrospec-
tive) rannsókn, svonefnd »National Halothane
Study, NHS«, eins konar allsherjar uppgjör
sem sífellt er síðan vitnað til í skrifum um
þetta mál (4). Þótt það hafi verið sannáð með
seinni tíma rannsóknum, tók áðurnefnd rann-
sókn ekki alveg af skarið um tilvist lifrarbólgu
af völdum halótans. Svæsin lifrarbólga sem
gæti stafað af halótani (»unexplained massive
hepatic necrosis«) var alla vega sjaldgæf.
Tíðnin var u.þ.b. tíu sinnum meiri eftir endur-
teknar halótansvæfingar miðað við eina svæf-
ingu, en heildartíðnin var u.þ.b. 1: 10.000. Víða
hafa svæfingalæknar sett sér þá vinnureglu að
láta líða ákveðinn tíma (t.d. 3 mánuði), milli
halótansvæfinga, en í raun er ekki til nein
ákveðin vinnuregla eða tilmæli byggð á vís-
indalegum grunni (1). Nokkrum tilfellum af
halótanlifrarbólgu er lýst hjá fólki, sem vinnur
við svæfingar og framleiðslu halótans. í dýra-
tilraunum hefur verið sýnt fram á lifrar-
skemmdir eftir gjöf halótans í litlu magni í
langan tíma (5). Víða hafa verið settar strangar
reglur um loftræstingu á skurðstofum og leyfi-
lega hámarksþéttni halótans á vinnustað.
Börn virðast síður vera útsett fyrir halótan-