Læknablaðið - 15.03.1991, Qupperneq 43

LÆKNABLAÐIÐ
121
kvillum. Lýsir hann sumum þeirra ítarlega
í sjúkraskrám sínum og nær oft góðum
árangri og stundum ágætum. Athyglisverðastir
eru húðflutningar. Flytur hann skinnbætur
teknar af innanverðum upphandlegg og
græðir þær við augnalokin eftir að hafa losað
um samvexti og herping. Er Bjöm fyrstur
íslenskra lækna til að flytja húð úr einum stað
á annan. Er hann þar sem í svo mörgu langt
á undan sinni samtíð og hygg ég að um hálf
öld líði þar til sambærilegar lýtaaðgerðir eru
gerðar hér á landi svo nokkru nemi.
Fyrsta skinnflutning, sem skráður er, gerði
Bjöm Olafsson þegar árið 1894 á 60 ára
bónda af Vatnsleysuströnd, er hafði fengið
ígerð í kinn og drep hlaupið í. Myndaðist
síðan svo mikill örvefur, að hann varð
afskræmdur í framan, munnurinn skakkur og
efri vörin dregin upp á við, neðra augnalokið
dregið niður á við og sneri slímhúðin út rauð
og þrútin eins og segir í sjúkradagbókinni.
Eftir viðeigandi undirbúningsaðgerð fletti
Bjöm húðlappa af upphandlegg og græddi
á kinnina og auk þess flutti hann til húð af
gagnauga (transplant »ved drejning«) og tókst
þar með að láta augnalokið falla að auganu.
Aðgerðin var gerð í staðdeyfingu, með því
að sprauta kókaínblöndu í vefinn. Þá þekktust
ekki önnur staðdeyfingarlyf.
Bjöm framkvæmdi húðflutning bæði á
fullorðnum og bömum og er með fyrstu
læknum hérlendis til að beita smitgát
við skurðlækningar. Oft iýsir hann af
mikilli nákvæmi aðferðum sínum, einkum
skapnaðaraðgerðum, eða hann kennir
aðferðimar við þá lækna, sem fyrst lýstu
þeim, svo sem Krause, Diefenbach, Wharton
Jones, Wolfe í Glasgow og Le Fort í París.
Hinir tveir síðasttöldu munu fyrstir hafa
framkvæmt skinnflutninga úr einum stað á
annan árið 1892. Allir voru þessir læknar
samtímamenn Bjöms.
Kona, sem Bjöm framkvæmdi húðflutning
á er látin fyrir um tveimur áratugum.
Mörgum árum áður en höfundur þessarar
greinar vissi um sjúkradagbækur Bjöms
Olafssonar sagði hún honum, er hún laust
innan fermingaraldurs fékk ígerð í efra
augnalok vinstra auga. Um líkt leyti hafði
móðir hennar fengið heimakomu í andlitið.
Atti hún heima á Vatnsleysuströnd. Ekki
náðist í lækni í Keflavík fyrr en fjórum dögum
eftir að hún veiktist og var augað þá sokkið
og stakk læknirinn á ígerðinni. Eftir nokkum
tíma kom herpingur í efra augnalokið með
mikilli örmyndun og gat hún af þeim sökum
ekki lokað auganu og þurfti sífellt að hafa
bundið um það. Nokkrum mánuðum síðar
var farið með hana til Bjöms, augnlæknis í
Reykjavík, er framkvæmdi húðflutning á efra
augnaloki. Sagði hún að aðgerðin hafi verið
gerð í svæfingu heima hjá venslafólki hennar,
er bjó við Bergstaðastræti. Var skurðarborðið
þrjár kommóður, sem var raðað saman. Voru
fjórir eða fimm læknar eða læknanemar með
Bimi, að sögn sjúklingsins er aðgerðin var
gerð. Skinnbótin var fremur lítið áberandi,
en nokkuð þykk, ljósari en húðin í kring og
náði yfir allt augnalokið frá augnhárum upp
að augabrún og deplaði hún auganu eðlilega.
Konan hafði góða sjón á þessu auga, en hitt
var alblint vegna gláku.
Er höfundur fór að blaða í sjúklingabókum
Bjöms árið 1970, fann hann fljótt sögu þessa
sjúklings og kemur frásögn konunnar vel heim
við sjúkra- og aðgerðarlýsingu Bjöms. Þar
sem lýtaaðgerðir Bjöms á augnalokum og
andliti eru svo merkilegt brautryðjandastarf
á sviði skurðlækninga hér á landi og þegar
fallnar í gleymsku væri freistandi að gera
þeim betri skil. Er athyglisvert hversu
nákvæmlega hann lýsir aðgerðum sínum og
bera þær vitni um handlagni og lærdóm.
Hann endurtekur aðgerðir uns árangur næst.
Meðal annars segir frá einum sjúklingi með
augnglufuþrengsli er var nær blind vegna
örvefsmyndunar á glæru (homhimnu). Gerir
hann fyrst viðeigandi aðgerð á augnalokinu
og síðan lituhögg, þar sem skýið var þynnst
og fékk sjúklingurinn nothæfa sjón eftir
aðgerðina.
Eitt af mörgu, sem háði aldamótaskurðlæknum
vom deyfingar, því þá voru ekki fundin þau
lyf, sem auðvelda aðgerð í staðdeyfingu. Bjöm
notaði deyfingaraðferð Schleichs. Er hún
fólgin í því að dæla saltvatnsupplausn í vefinn,
sem skorið er í. Deyfingaraðferð þessari
beitir hann 1897 og eru þá aðeins liðin tvö til
þrjú ár frá því Carl Ludvig Schleich, þýskur
skurðlæknir, byrjaði á slíkum deyfingum.
Tekur Bjöm fram, að þessi deyfing hafi reynst
vel. Algengast var þó, að aðgerðir sem þessar
væru gerðar í klóroformsvæfingu.
Lýtaaðgerðir, sem Bjöm gerði, voru tiltölulega
nýjar af nálinni og framkvæmir hann