Læknablaðið : fylgirit - 01.02.1980, Blaðsíða 23

21
2. Undirbúningur Rhesus-varna á
Islandi
Eins og fyrr getur var árið 1968 talið
fullsannað að hindra mætti mótefnamynd-
un Rhesus-neikvæðra kvenna, ef gefið var
Rhesus-mótefni (anti-D-immune-globulin)
innan þriggja sólarhringa frá fæðingu.
Það féll í hlut höfunda að kynna sér
ofangreindar rannsóknir og meðferð. Að
lokinni heimsókn til próf. Clarke í Liver-
pool haustið 1968 þótti sýnt, að með góð-
um undirbúningi og skipulagningu væri
hægt að hefja Rhesus-varnir á íslandi í
ríkari mæli en gert hafði verið erlendis
á þeim tíma.
ísland hefur sérstöðu vegna fámennis.
Athuganir leiddu í ljós, að hér á landi
fæddu eða létu fóstri á ári hverju um það
bil 700 Rhesus-neikvæðar konur.
Talið var, að um 450 þeirra þyrftu á
Rhesus-vörnum að halda, ef næðist til
þeirra allra.
Fæði kona Rhesus-neikvætt barn er
engrar meðferðar þörf, en áætlað var, að
250 konur af fyrrnefndum 700 myndu
fæða slík börn eða láta fóstri.
í byrjun árs 1969 bárust þáverandi land-
laekni, dr. Sigurði Sigurðssyni, upplýsing-
ar frá Kanada þess eðlis, að takast mætti
að afla þar nægilegs magns af Rhesus-
mótefni til þess að veita öllum Rhesus-
neikvæðum konum landsins viðeigandi
meðferð. Öflun nægilegs magns Rhesus-
mótefnis, sem hér var boðið fram, jók
áhugann á því að skipuleggja Rhesus-
varnir á íslandi í þeim mæli, sem öðrum
þjóðum hafði ekki tekizt til þessa vegna
fjölmennis og skorts á Rhesus-mótefni.
Þess má geta, að efnið, sem fengið var
frá Kanada innihélt 300 mikrogrömm í
hverjum skammti. Á íslandi hafa því frá
upphafi verið gefnir skammtar af þessari
stærð.
Þegar hér var komið sögu, var sú
ákvörðun tekin, að skipuleggja Rhesus-
varnir í öllu landinu samtímis í stað
þess að hefja meðferð á Reykjavíkursvæð-
inu einu saman. Jafnframt var ákveðið,
að allar Rhesus-neikvæðar konur skyldu
njóta þessara varna, fjölbyrjur sem frum-
byrjur, svo og Rhesus-neikvæðar konur,
sem létu fóstri eða fóstureyðing var fram-
kvæmd hjá.
Við lok þessa áratugs fæddu konur á
um það bil 30 stöðum utan heimilis, en
heimafæðingar áttu sér jafnframt stað í
litlum mæli í flestum héruðum lands-
ins. Öll sjúkrahús landsins tóku við kon-
um vegna fósturláta. Ákveðnar voru ferð-
ir á vegum heilbrigðisstjórnarinnar um
land allt til þess að kynna læknum, ljós-
mæðrum og öðrum heilbrigðisstéttum
Rhesus-varnir og væntanlegt skipulag
þeirra í einstökum héruðum.
Höfundar ferðuðust um landið vorið og
sumarið 1969 og héldu fyrirles^ra á yfir
fjörutíu stöðum í þessu skyni. Tókst með
þessu móti að ná til allra þeirra innan
heilbrigðisþjónustunnar, sem fæðingar
önnuðust í landinu.
Miðstöð Rhesus-varna var ákveðin í
Blóðbankanum í Reykjavík og ráðinn sér-
stakur meinatæknir í þessu skyni haustið
1969. Ákvörðun var tekin um, að blóð-
flokkanir á öllum barnshafandi konum
skyldu fara fram í Blóðbankanum. Ástæð-
ur fyrir þessari ákvörðun voru ívær.
í fyrs+a lagi skapaðist þannig mögu-
leiki á því, að fá yfirsýn yfir allar Rhesus-
neikvæðar konur, sem barnshafandi voru
hverju sinni í landinu og tryggja með þvi
móti. að þær nytu Rhesus-varna.
í öðru lagi var einfaldari blóðflokkunar-
aðferð (Eldon), sem almenn var um þetta
leyti, lögð niður. í Ijós hafði komið, að
bessi aðferð var ónákvæm, einkum hvað
Rhes’is-blóðflokkun snerti.
Leiðbeiningar um framkvæmd Rhesus-
varna voru samdar og þeim dreift um
landið ásamt hentugum umbúðum til send-
inga á blóðsýnum til Blóðbankans.
Var Rhesus-vörnum tekið vel af öllum,
sem hlut áttu að máli þegar frá upphafi
og hefur góð samvinna ríkt æ síðan í þess-
um efnum. Annar höfunda (G. B.) hef-
ur haft eftirlit með Rhesus-vörnum frá
upphafi, og samið skýrslur árlega um
framkvæmd þeirra og árangur.
Undirbúningi að Rhesus-vörnum lauk
haustið 1969 og hófust varnirnar samtímis
í landinu öllu 17. des. 1969.
3. Reynsla fyrsta ársins (1970)
Rhesus-varnir voru skipulagðar þannig,
að Rhesus-neikvæðar konur fæddu ein-
göngu á þeim sjúkrahúsum eða fæðinga-