Búskapur hins opinbera 1980-1984 - 01.02.1986, Blaðsíða 9

7
1. Inngangur
Undanfarna áratugi hefur hlutur hins opinbera í þjóðarbúskapnum stöðugt
farið vaxandi, ekki aðeins hér á landi heldur og í flestum öðrum löndum. Það er
því afar mikilvægt að fá heildarmynd af hlut hins opinbera í hagkerfinu, til að
skilja áhrif þess og afleiðingar. Slíkri athugun má skipta í þrennt.
í fyrsta lagi er hægt að rannsaka tekj- og útgjaldastrauma hins opinbera eins
og þeir birtast í þjóðhagsreikningum, s.s. hvernig þeir greinast í mismunandi
undirflokka, hvernig þeir þróast frá einum tíma til annars o.s.frv. Slík rannsókn
er í rauninni meginmarkmið þessarar skýrslu, en þessi umsvif hins opinbera má
kalla bein umsvif. Til hægðarauka er hér birt yfirlit yfir helstu liði, sem unnir eru
úr bókhaldi hins opinbera, þ.e. ríkis, sveitarfélaga og almannatrygginga. í
skýrslunni eru birt töluleg yfirlit af þessu tagi, sem sýna bæði fjárhæðir á verðlagi
hvers árs og innbyrðis hlutföll þessara liða og þróun í tíma.
1. Tekjur hins opinbera.
1.1 Eignatekjur (ýmsar sundurliðanir).
1.2 Skattar.
1.2.1 Óbeinir skattar (ýmsar sundurliðanir).
1.2.2 Beinir skattar (ýmsar sundurliðanir).
1.3 Sektir.
2. Útgjöld hins opinbera.
2.1 Samneysla.
Flokkuð eftir viðfangsefnum og tegundum.
Flokkuð eftir launum og öðrum rekstrarkostnaði.
2.2 Framleiðslustyrkir (ýmsar sundurliðanir).
2.3 Tekjutilfærslur (ýmsar sundurliðanir).
2.4 Verg fjármunamyndun.
2.5 Fjármagnstilfærslur (ýmsar sundurliðanir).
2.6 Breyting á sjóði, lánareikningi og öðrum verðbréfum.
í öðru lagi má rannsaka þátttöku hins opinbera í þjóðarbúskapnum í víðari
skilningi. Hér er til dæmis átt við þátttöku hins opinbera í almennum
atvinnurekstri, en einnig sérstakar ráðstafanir í skattamálum, sem ýmist íþyngja
eða ívilna einstökum atvinnugreinum eða þjóðfélagshópum. Þá má og nefna í
þessu sambandi ríkisábyrgð á lánum til fyrirtækja eða bein lán, og að lokum
lagasetningu, sem takmarkar athafnir fyrirtækja eða heimila. Það segir sig sjálft,
að mun erfiðara er að meta og mæla þennan þátt hins opinbera en hinn
fyrrnefnda, þar sem hann verður ekki talinn beint í krónum. Þó er ljóst, að
lögum, skattbreytingum og ríkisábyrgðum, svo eitthvað sé nefnt, hefur fjölgað
undanfarin ár samanborið við fyrri tíma. Kerfisbundin rannsókn á þessari
óbeinu þátttöku eða umsvifum hins opinbera er víðast hvar mjög skammt á veg
komin. Hins vegar má búast við, að áhugi og rannsóknir á þessu sviði fari
vaxandi.