Búskapur hins opinbera 1995-1996 - 01.11.1997, Page 38

þessu kerfi allur kostnaður menntastofnana greiddur af föstum Qárlögum27. Hvati til
rekstrarhagkvæmni er ekki öflugur í þessu kerfi.
Þá eru líkur á að nemendur hafa tilhneigingu til að verða þakklátir þiggjendur í stað
sterkra neytenda. Valfrelsi þeirra er að vissu leyti skert þar sem mótun þjónustu-
framboðs menntunar er í höndum opinberra aðila. En það framboð þarf ekki
nauðsynlega að spegla eða taka mið af efitirspumarvilja einstaklinga. Þá eiga ólíkar
fræðslustefnur í þjónustuframleiðslu erfíðar uppdráttar við þessar aðstæður. Faglegt
sjálfstæði kennara gæti takmarkast og dregið gæti úr fjölbreytni og sérstöðu
menntastofnana.
Mynd 8.6 Þvingað samþœtt kerfi.
Þvingun kerfisins skapar hins vegar fullan aðgang að fræðsluþjónustu og jöfnuð. En
þótt um fullan aðgang sé að ræða er álitamál um þjóðhagslega hagkvæmt menntunar-
stig í þessu fyrirkomulagi, þar sem fjárveitingar eru oft og tíðum skomar við nögl, en
það kemur niður á gæðum þjónustunnar og jafnvel framboðnu magni og
fjölbreytileika þess. Og ef framboðið nær ekki að spegla efitirspum nemenda gæti
skapast ónóg fjárfesting í menntun á vissum sviðum en aftur ofQárfesting á öðrum.
8.2.2 Blandað menntakerfi
Flest ríki hafa yfírleitt einhverja blöndu af ofangreindum fimm kerfum. Samþætt
kerfí er til dæmis mjög algengt á grunnskólastigi þar sem um er að ræða skyldunám
og tiltölulega einsleitt nám. Samhliða því má þó. finna hin fjögur kerfrn þótt í minna
mæli sé. Á leikskólastigi eru allar útgáfur þessara kerfa. Þar er frjáls fjármögnun
meira ráðandi en á grunnskólastigi. Þegar komið er upp á framhalds- og háskólastig
verður hið samþætta kerfi ekki eins ráðandi. Beingreiðslu- og samningskerfi koma
meira inni í myndina.
Aukin áhersla á jöfnuð til náms í menntastefnu þjóða hefur leitt til þess að frjáls
fjármögnun hefur víða vikið fyrir þvingaðri fjármögnun. En mikil umræða síðari ár
um námsárangur, hagkvæmni í rekstri opinberra stofnana og umfang hins opinbera
hefur haft í för með sér að kostir og gallar ofangreindra kerfa hafa fengið ítarlega
skoðun í því skyni að kanna hversu vel þau þjóna menntunarmarkmiðum þjóða. Frjáls
27 Hætt er við að framleiðandi fái ranga hvatningu í þessu kerfi þar sem hann er ekki verðlaunaður
fyrir árangur eða vel unnið starf. Svipað á líklega einnig við um kennara.
36