Sagnir - 01.04.1984, Síða 121

.ÍSLANDSSAGAN UMRITUГ
kennsluefni og kennsluaðferðir. í
því sem hér fer á eftir flétta ég
saman nokkrar af hugmyndum
Dananna og hugmyndir mínar
um gerð kennslubókar, í þessu til-
felli um íslandssögu 1880-1980.
Óumdeilt meginmarkmið
allrar sögukennslu er að hjálpa
nemendum til að líta á sig sem
söguleg fyrirbæri. Best er að nálg-
ast þetta markmið með því að
kenna námsgreinina sögu sem
sögu og láta tímavíddina njóta sín
til fullnustu. Það er auðvelt að
gera með því að tefla saman
tveimur (eða fleiri) ólíkum sam-
félagsgerðum, t.d. bændaþjóðfé-
laginu íslenska og neyslusamfé-
lagi samtímans. Nánar útfært má
hugsa sér að framleiðslu sé fylgt
eftir frá sjálfsþurftabúskaþ til
tæknivædds landbúnaðar, frá
tóskap til vefnaðariðnaðar, frá
handfæri til botnvörpu, o.s.frv.
og tekin verði ítarleg dæmi um
hvert um sig.
I öðru lagi á að veita nemand-
anum innsýn í hið sérstaka og þá
sem dýpkun á almennri lýsingu.
Hugsum okkur að verið sé að
fjalla almennt um aðbúnað og
kjör fólks fyrir 100 árum. Hér á
Akureyri er þá alveg tilvalið að
nýta sér ágæta bók Jónasar Rafn-
ars um húsakynni í Eyjafirði fram,
frá því fyrir 80-100 árum. í henni
eru grunnteikingar af öllum
sveitabæjum í þremur hreppum
ásamt viðeigandi skýringum. Ég
prófaði að láta nemendur mína fá
ljósrit af grunnmyndum tveggja
býla um 1880, Kambs í Önguls-
staðahreppi sem var örreytiskot
og Grundar í Saurbæjarhreppi
sem var stórbýli. Síðan leituðum
við uppi ábúendur jarðanna í
Manntalinu 1880 og veltum fyrir
okkur ólíkri samsetningu Qöl-
skyldna og fermetrafjölda á hvern
heimilismann. Auðvitað hefur
þetta tiltekna dæmi sérstaka skír-
skotun í Eyjafirði en ég tel að taka
eigi svona hliðarspor út í þröng
viðfangsefni, því það er erfitt að
læra söguna eingöngu sem
eitthvað óhlutbundið og fjarlægt.
í þriðja lagi er spurning hvort
rétt sé að kenna atvinnu-, félags-,
stjórnmála- og menningarsögu í
einum og sama áfanganum
(áfangakerfi er jú í flestum fram-
haldsskólunum). Hjá mér hefur
menningarsagan mest setið á hak-
anum en atvinnu- og félagssagan
haft stöðugt vaxandi vægi. Hvort
það eru endilega réttar áherslur
skal ég ekki fullyrða um en meðal
nemenda er jarðvegurinn góður.
Þá er ég ekki frá því að menning-
arsögunni megi nokkuð sinna
með vel völdu myndefni sem
jafnframt falli að textanum á
hverjum stað. En hér er auðvitað
hægt að hugsa málið upp á nýtt.
Áfangakerfi framhaldsskólanna
fæða af sér fjölbreyttar náms-
brautir og til að mæta þörfum
þeirra væri e.t.v. eðlilegra að
framleiða þemabækur. Hér hef ég
einkum sænskar kennslubækur,
Historia pa egen hand, í huga sem
fyrirmynd. Umfjöllun þeirra um
síðustu 180 árin er með þeim hætti
að fyrst kemur hefti sem spannar
öll svið hefðbundinnar sögu tíma-
bilið út í gegn. í lok hvers kafla
eru síðan tilvísanir til ítarlegri
umfjöllunar í einum fimm þema-
heftum. Svíarnir setja þetta sjálfir
upp svona:
2A 2B Industrialismens samhálle
Varlden 2C Nationalism och internationalism
under tvá 2D Dc politiska idé- ernas utveckling
árhundra- 2E Kampenför
den demokrati ochjám- likhet
2F Kulturen och samhállct
Mælt er með því að allir nem-
endur lesi grunnheftið en síðan er
mismunandi hvaða þemahefti
nemendur lesa og fer það eftir því
hvaða braut þeir velja. Nú er þetta
ekki fyllilega sambærilegt við
íslandssögu því sænsku bækurnar
eru skrifaðar til kennslu í almennri
mannkynssögu en mér sýnist ekki
fráleitt að þjóðarsögu megi segja
á svipaðan hátt. Grunnheftinu
væri ætlað að tengja saman
meginlínur í atvinnu- og stjórn-
málasögu aðallega en þemahefti
gætu t.d. fjallað um verkalýðs-og
stéttabaráttu, hugmyndastefnur
og þróun stjórnmálaflokka,
atvinnuhætti til lands og sjávar,
fólksfjölgun og þéttbýlismynd-
un o.s.frv. Aðalatriðið er að höf-
undur/höfundar byrji á því að
leggja niður fyrir sig hvaða efni á
að fjalla um og hvernig skuli gera
það.
Fjórða atriðið sem ég vil koma
á framfæri er að góð verkefni fylgi
hverjum kafla í kennslubók.
Verkefni sem unnt er að leysa
beint út frá textanum og líka verk-
efni sem krefjast vinnu á bóka-
safni skólans eða annars staðar.
Það er mikil menntun fólgin í því
að handleika framandi bækur og
á mis við þá reynslu mega nem-
endur alls ekki fara. Um ólíkar
gerðir verkefna mætti skrifa langt
mál en ég vil sérstaklega brýna
fyrir mönnum að hræðast ekki
verkefni sem hvetja nemandann
til þess að taka afstöðu til mála.
Það er hlutverk okkar að hjálpa
nemendum til að móta viðhorf sín
og gildismat.
í fimmta lagi vil ég endilega að
grófflokkaðar kennsluleiðbein-
ingar fylgí námsbókum. Kenn-
arar eru ákaflega viðkvæmir og
eiga margir erfitt með að kyngja
því að leiðsögn sé góð (sem er
auðvitað í hróplegu ósamræmi
við vinnu þeirra sjálfra). En rétt
mun þó og skylt að þeir sem vilja
vita eigi kost á að kynnast hug-
myndum bókarhöfundar um
hvernig nýta skuli bókina til náms
og kennslu. Gildi slíks er ómetan-
SAGNIR 119