Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 32

126
NÝTT HELGAFELL
er fólginn í því að benda nemendum á erlend
orð og orðtæki í málinu, gera þeim ljósari
takmörk móðurmálsins. Nú hefur svo kölluð
málhreinsunarstefna verið mikils ráðandi um
afstöðu manna til tungunnar, og gætir hennar
ekki sízt í skólum. Það getur oft verið erfitt
að ákveða, hver orð telja beri íslenzk, enda
er töluverður hluti orðaforðans sprottinn af
erlendum áhrifum. Engum dettur í hug að
amast við miklum fjölda tökuorða, sem barst
til landsins á fyrstu öldum kristni og enn er
mikilvægur í íslenzku máli. Örfá orð gefa
nokkra hugmynd um nauðsyn þessara töku-
orða: bók, kirkja, prestur, skrifa, kross, synd,
sál, hringja, blessa, guðspjall, bjalla, messa,
engill, skóli, stafróf eru öll tökuorð, sum úr
þýzku og önnur úr ensku, en mörg þeirra eru
latnesks uppruna. Til gamans má benda á,
að langflest nöfn á einstökum flíkum og fata-
efnum eru erlend tökuorð, sem upphaflega
voru jafnútlenzk og nælon og dragt eru á
vorum dögum. Hver er svo forhertur í mál-
hreinsun, að hann vilji losa íslenzka tungu
við eftirfarandi orð: klæði, glófi, klútur, dúkur,
kragi, skyrta, kápa, sokkur, stígvél, jakki,
frakki, buxur, vesti? Þó eru þau öll tökuorð
og hefðu sjálfsagt ekki náð fótfestu í mál-
inu, ef þröngsýni málhreinsunarmanna hefði
ráðið þróun íslenzkrar tungu. Ég veit ekki
hvernig móðurmál okkar væri nú, ef mál-
hreinsun hefði verið rekin skipulega undan-
farnar níu aldir, en mig hryllir við þeirri
tilhugsun. Sennilega væri tungan þá með
öllu dauð, og íslenzk menning væri alger-
lega tortímd.
Mörgum hættir við að telja tökuorð óæski-
leg og jafnvel fagurfræðilega síðri en alís-
lenzk orð. Þetta getur þó einungis átt við,
ef tökuorðinu er ofaukið í íslenzku, það er að
segja ef tungan hefur þegar annað orð, sem
hefur nákvæmlega sömu merkingu. Töku-
orð berast með nýjum hlutum og hugmynd-
um og eru eðlilegur vöxtur orðaforðans. Við
höfum að vísu reynt að mynda nýyrði yfir
nýja hluti og hugmyndir, svo sem sími, rót-
tækur, andúð, og að öðru leyti höfum við
aukið orðaforðann með tökuorðum; bíU,
berklar, sósíaUsmi eru löngu orðin viður-
kennd í málinu. En hitt er þó hættulegt, að
málinu bætast ekki ný orð jafnótt og nýjar'
hugmyndir krefjast. Þess vegna er mikill
fjöldi orða, sem almenningur notar, en er
ekki viðurkenndur sem góð og gild íslenzka.
Dæmi um þetta eru mýmörg, svo sem nýjar
verzlunarvörur, sem berast til landsins og
nýjar hugmyndir, sem verða með erlendum
þjóðum. Ég held að mér sé óhætt að full-
yrða, að málhreinsunarmenn viðurkenni ekki
orðin nælon og existensjalismi, en allir munu
nota þessi erlendu orð, ef þeir hafa ástæðu
til, nema málhreinsendur, sem vilja heldur,
að þjóðin þekki ekki fyrirbrigðin en noti er-
lendu orðin.
Hverja afstöðu taka íslenzkukennarar til
þessa vandamáls? Hlutverk þeirra er að gera
nemendum kleift að hugsa sem bezt á ís-
lenzku, og því hljóta þeir að kenna nem-
endum, hverjum heitum þeir eigi að nefna
ný fyrirbrigði á íslenzku. Það er ekki nóg að
strika yfir erlent tökuorð í íslenzkum stíl, ef
nemanda er ekki kennt nothæft íslenzkt orð
í staðinn. Eins og ég sagði fyrr: kennsla má
aldrei vera neikvæð. Og hættulegustu áhrif
íslenzkukennslunnar núna eru einmitt þau,
að stefnt er markvisst að því að þrengja
þekkingarsvið nemenda, fækka hugmyndum
þeirra, gera þá heimskari. Móðurmálið verð-
ur að vaxa að orðaforða að sama skapi og
nýjar hugmyndir og ný hugtök myndast
með öðrum þjóðum. fslendingar verða að
geta hugsað á móðurmáli sínu eins og aðrar
menningarþjóðir hugsa á tungum sínum.
Skólarnir eiga að hjálpa nemendum til að
fylgjast með menningarstraumum samtím-
ans. Ungum, íslenzkum menntamanni er
miklu mikilvægara að geta glímt við flókin
vandamál samtímans á móðurmáli sínu en
að geta „greint" það í málfræðieiningar
eftir latneskum fyrirmyndum.