Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 42

136
NÝTT HELGAFELL
Hinir 30 silfurpeningar
Kristján Bender: Hinn fordæmdi,
Heimskringla, 1955.
Júdas ískaríot segir sögu af sjálfum sér
og hversvegna hann seldi Meistarann í
hendur rómverskra hermanna. Hann er
sendur félaus að kalla inn í borgina að
kaupa vistir í kvöldmáltíðina og fær hvar-
vetna synjun, unz hann hittir á stræti forna
heitmey sína, sem lánar honum 39 silfur-
peninga. En fjölskylda hennar er í miklum
nauðum og hún þarfnast peninganna aftur
hið bráðasta. Veizlunni er borgið, en læri-
sveinarnir daufheyrast við bænum Júdasar
að hjálpa honum að greiða skuldina. Að öðru
leyti barf ekki að rekja söguna, nema geta
þess, að peningarnir koma of seint: stúlkan
hefir selt sig rómverskum hermönnum og
fyrirfarið sér síðan.
Að formi til er þessi saga löng smásaga
fremur en skáldsaga, og jafnframt dæmisaga:
Atburðarásin er rökrétt, það sem hún nær,
en hún er í raun og veru hvorki sennileg né
ósennileg, af því að hún á litla stoð í skap-
gerð sögufólksins. Þetta fólk er yfirleitt ekki
persónur, heldur persónugerfingar; ýmsar
algengar mannlegar eigindir fá viðeig-
andi raddir í svip: ósvífni mangarans, ágirnd
veðlánarans, fórnfýsi konunnar, o. s. frv. Fer
vel á þessu í dæmisögu, sem er ætlað að
varpa ljósi út á við, en ekki inn á sögusvið-
ið eða skapgerð persónanna.
Stíll höfundar og tungutak hæfir dæmi-
sögu af fornum atburðum, málið er einfalt,
stillt og samræmt (þó að fyrir bregði tilgerð-
arlega myrkum athugasemdum); ekki biflíu-
mál, en nógu hátíðlegt til þess að lesand-
anum heyrist sögumaður tala úr eðlilegum
fjarska.
En þar með er sögunni engan veginn lýst
til hlítar. Þetta er dæmisaga af spilltri öld,
sem knékrýpur Mammon og erlendum drottn-
urum. Og samkvæmt henni er Júdas píslar-
vottur mannlegs skilningsleysis og spilling-
ar. Látum svo vera.
Það er í sjálfu sér snjöll hugmynd, að trú
lærisveinanna geri þá harðbrjósta og skiln-
ingslausa á vandræði Júdasar. ,,Hverjir vær-
um við, leystum við vanda þinn, en Drott-
inn gæti það ekki?" segja þeir.
En þessi skýring er ekki nógu vel útlistuð,
þrátt fyrir andsvör lærisveinanna og all-
langdregnar hugleiðingar Júdasar, sem
hníga í þá átt. Það er farið út fyrir takmörk
einfaldrar dæmisögu, en ekki nógu langt, að-
eins drepið á stórfellt viðfangsefni, sem rúm-
ast ekki í sögunni. Samt er höfundur á réttri
leið til að varpa ljósi á átakanlegan og
ísmeygilegan sannleika: réttlátir drýgja hér
sömu synd og ranglátir. Og hvers vegna
lendir Júdas í ógæfu öðrum fremur? Höfund-
ur gefur lesandanum átyllu til að ætla, að
í skupgerð Júdasar leynist tragisk veila:
,,Og Djöfullinn gekk við hlið mér, þarna
á veginum og hvíslaði: Júdas, þannig hafa
þeir alltaf haft það. Þeir fyrirlíta peninga og
allt, sem þeim viðkemur. Þeir safna fjársjóð-
um, sem hvorki mölur né ryð fá grandað,
en þú hefur áhyggjur af andvirði einnar
kornskeppu."
Samt er þessi einkunn hvergi nærri nógu
glögg og á sér varla nægan stað í sögunni
til þess að gera Júdas að klassískri harm-
söguhetju, þó að höfundur virðist hafa slíka
manngerð í huga. Undir lokin vantar reynd-
ar ekki nema herzlumuninn til þess, að höf-
undi takist að leggja fram drög að harm-
sögulegri niðurstöðu: Júdas reynir að bjarga
öðrum þeirra, sem hann elskar mest, með
því að svíkja hinn og glatar báðum. Verst
er, að ekki verður betur séð en hann sé sátt-
ur við sjálfan sig, þegar hann hefir selt Meist-
arann í hendur hermönnunum og kveður
hann í hinzta sinn.
Adlt um það er þessi tilraun höfundar til
að segja harmsögu Júdasar að ýmsu leyti
aðdáunarverð. Honum liggja crríðandi sið-
ferðileg vandamál á hjarta og hann fer nærri
um ýmis erfið tæknileg atriði í sagnagerð,
sem mörgum höfundi virðast hulin.
K. K.