Dagblaðið Vísir - DV - 26.10.2007, Blaðsíða 9

DV Helgarblað föstudagur 26. október 2007 9
að einkenni minnka þegar húsnæð-
ið er yfirgefið eða hreinsað. Það tek-
ur síðan einhvern tíma að öðlast fyrri
styrk og dæmi eru til um að fólk sé
óvinnufært í einhvern tíma á eftir. Í
okkar tilfelli erum við það lánsöm að
hafa næstum öðlast fyrri heilsu og má
þakka það meðal annars íslenskum
læknum.”
Eiturefnaílát líkamans
„Fyrsta árið á eftir var mjög erf-
itt heilsufarslega. Það mátti mjög
lítið bregða út af í umhverfi okkar
til þess að við fyndum til einkenna
eins og áður. Við vorum orðin mjög
viðkvæm og ég hef reynt að útskýra
þetta á einfaldan hátt. Við erum öll
með mismunandi gen og þar af leið-
andi tilheyrum við mismunandi
vefjaflokki og erum með ólík ónæm-
iskerfi. Við erum misjafnlega í stakk
búin að losa líkamann við eiturefn-
in í umhverfi okkar. Við fáum með
genauppskrift mismunandi stórt ílát
í líkamann fyrir eiturefni, við erum
stanslaust að setja eiturefni í þetta
ílát og erum jafnhraðan að vinna við
að tæma það og skila aftur út til um-
hverfisins. Við þær aðstæður að búa
í myglu mestan hluta sólarhringsins
nær líkaminn ekki að skola út eitur-
efnum nógu hratt og ílátið fyllist og
það flæðir yfir. Þegar það flæðir yfir
verður ofvirkni í ónæmiskerfinu sem
reynir að gera allt sem það getur til
að losa þessi eiturefni út úr líkaman-
um. Rannsóknir hafa bent á tengsl-
in milli þess að búa í myglu og að fá
ýmsa sjálfsofnæmissjúkdóma þar
sem ónæmiskerfið er í raun ofvirkt.
Þegar ílátið hefur einu sinni fyllst er
afar erfitt og tímafrekt að tæma það
aftur og það eina sem hægt er að gera
er að passa að ekki flæði upp úr, en
eftir þetta þarf mun minna til þess að
það geti gerst. Þess vegna verða þeir
sem lenda einu sinni í þessu afar við-
kvæmir fyrir hvers konar kemískum
efnum, lykt og ilmefnum, svo ekki sé
talað um myglu og fúa. Viðkomandi
verður mun næmari á umhverfið og
þolir ekki miklar breytingar án þess
að finna til gamalkunnra einkenna.“
Í sérhönnuðu húsi
Þau eru enn að kljást við afleiðing-
ar myglusveppsins sem hefur sett svip
á líf þeirra svo um munar.
„Við erum ennþá mjög viðkvæm
fyrir öllum breytingum í nánasta um-
hverfi og eigum til dæmis mjög erfitt
með að ferðast og sofa annars stað-
ar en heima hjá okkur. Húsið okk-
ar er sérhannað fyrir okkur og okkar
sérstöku kröfur um hreint loft. Við
bygginguna voru ekki notuð nein
leysiefni og það er sérstaklega góð
loftöndun í húsnæðinu með viftum
og gluggum. Til að endurheimta fyrri
heilsu fengum við mikla hjálp frá
lækni í Bandaríkjunum auk nokkurra
lækna hérlendis eins og áður sagði.
Þessi bandaríski læknir hefur rann-
sakað og tekið til meðferðar yfir níu
þúsund einstaklinga sem hafa búið
í mygluhúsnæði og náð miklum ár-
angri. Hann starfrækir rannsóknar-
setur sem eingöngu rannsakar áhrif
myglusveppaeiturs (biotoxina) á
líkamann. (www.chronicneurotox-
ins.com) Í rauninni má segja að við
fjölskyldan munum aldrei ná fyrri
heilsu, en við getum haldið okkur
einkennalausum með því að forð-
ast það sem veldur einkennum. Við
verðum líklega viðkvæm fyrir myglu-
sveppum alla ævi en það á eftir að
koma í ljós hversu vel við náum okk-
ur. Það eru einungis þrjú ár síðan við
fluttum út úr húsnæðinu og við erum
ennþá að læra hvað ber að forðast í
sambandi við mataræði og umhverfi.
Í dag lifum við í sátt með þessum ein-
kennum en ekki í örvæntingu eins og
áður.”
Hjálpar öðrum í sömu sporum
Þú stofnaðir fyrirtækið Hús og
heilsa í kjölfar þessarar upplifunar
ykkar. Hvernig kom það til?
„Það var ágæt kona sem kallaði
mig í viðtal í útvarpi vegna þessarar
upplifunar og í kjölfarið hafa margir
leitað til mín. Þar sem ég er líffræð-
ingur og hafði aðstöðu til að kanna
þessi mál út frá þeim fræðum safn-
aðist ótrúlega mikil vitneskja og upp-
lýsingar hjá mér. Ég ákvað að reyna
að aðstoða aðra sem lentu í þessu og
stofnaði þetta fyrirtæki enda sá ég
að þörfin var mikil og enga hjálp að
fá fyrir fólk í sömu aðstæðum og við
lentum í eins og til dæmis varðandi
sýnatökur og ráðgjöf við hreinsun.
Áður en fyrirtækið var stofnað leitaði
ég mér mikilla upplýsinga og kynnti
mér ótal rannsóknir um myglu-
sveppi auk þess að afla mér sérþekk-
ingar um sýnatökur og hreinsun á
myglusveppum á þessum þremur
árum sem liðin eru. Hús og heilsa var
stofnað árið 2006.”
Byggingarefni nútímans henta
myglusveppnum vel
Hafa margir leitað til þín vegna
gruns um svepp í húsum?
„Já, það hafa mjög margir leitað til
mín – að meðaltali hafa þrír til fimm
samband við mig í hverri viku til að fá
upplýsingar eða ráðgjöf um myglu-
sveppi. Myglusveppagró eru eðlilega
til staðar í lofti utandyra enda gegna
myglusveppir mikilvægu hlutverki
við niðurbrot á lífrænum efnum. En
myglusveppir eiga ekki að vaxa inn-
andyra.
Myglusveppur þarf vatn og æti
til að vaxa upp. Vöxtur myglusveppa
á sér ekki stað innandyra nema þar
sem er raka- eða lekavandamál.
Hættulegustu tegundir myglusveppa
finnast þar sem raki er mikill og við-
varandi, gró þeirra myglusveppa er
ekki að finna að jafnaði í lofti utan-
dyra á Íslandi. Eftir að við fórum að
þétta hús – raunar yfirþétta hús – hafa
skapast betri aðstæður fyrir myglu-
sveppi að vaxa innandyra. Bygging-
arefni nútímans eru mjög vel til fallin
fyrir myglusveppi sem geta til dæmis
bæði nýtt sér málningu og þvottaefni
sem næringu.”
Myglan falin inni
í veggjum og gólfi
Hvernig getur almenningur greint
hann? Á myndunum í DV á þriðju-
daginn er þetta bara eins og leki og
það myndast loftbólur. Er það dæmi-
gert fyrir að það sé sveppavöxtur á
bak við?
„Almenningur getur ekki alltaf
greint hvort um myglusveppavöxt sé
að ræða og oft er myglan ekki sjáan-
leg heldur falin inni í veggjum eða
undir gólfefnum. Þar sem vatn nær
að liggja og raki er viðvarandi má
reikna með að gró sem eru á sveimi
í loftinu eða hafa lokast inni í veggj-
um á byggingartíma nái að vaxa upp.
Mjög miklar líkur eru á að myglu-
sveppir og ákveðnar bakteríur þríf-
ist þar sem raki er til staðar. Til þess
að koma í veg fyrir að myglusveppur
nái að vaxa, er fyrst og fremst mikil-
vægt að koma í veg fyrir að vatn nái
að leka í íbúðarhúsnæði. Þá þarf líka
að huga vel að lögnum innanhúss og
bregðast þarf fljótt við ef vatn byrjar
að leka innandyra. Besta forvörnin er
að bregðst fljótt og örugglega við þeg-
ar vatnstjón á sér stað. Það er mjög
erfitt og mikil barátta að hreinsa hús-
næði þar sem myglusveppur hefur
náð að vaxa. Við munum aldrei ná að
útrýma myglusveppum en við getum
vissulega reynt að lifa með þeim í sátt
og samlyndi.”
Getur hver sem er drepið sveppinn
eða þarf sérstök efni til þess?
„Það þarf sérstök efni og kunnáttu
til að reyna að fjarlægja myglusveppi
úr húsnæði sem hefur verið með
rakavandamál. Það er afar mikilvægt
að gera sér grein fyrir hvernig þessi
lífvera hagar sér og dreifir sér áður en
byrjað er að hreinsa. Enginn ætti að
koma nálægt hreinsun myglusveppa
án þess að hafa öndunargrímu og
hlífðarfatnað.”
Skilningur á sambúð við sveppi?
Það kom fram í viðtalinu við
Svandísi í DV á þriðjudaginn að Heil-
brigðiseftirlitið sá enga ástæðu til að
taka sýni. Hefur þú átt í erfiðleikum
með að fá sýni greint?
„Nei, ég get tekið loftsýni, lím-
bandssýni, stroksýni og snertisýni og
fengið greiningu frá rannsóknarstof-
um á þeim myglusveppategundum
sem finnast í þessum sýnum. Það er
oft mikilvægt að vita hvaða tegund af
myglusveppum er verið að eiga við til
að vita hversu róttækar og alvarlegar
hreinsunaraðgerðir þurfa að vera.”
Hver er skýringin á þessum „for-
dómum“? Telja stofnanir bara að
þetta sé tóm þvæla?
„Ég geri ekki ráð fyrir að stofnan-
ir eða allir sérfræðingar á sviði um-
hverfismála og í læknisfræði þekki til
fulls áhrif þess að búa í sambýli við
myglusveppi. Rannsóknir á þessu
sviði eru flestar yngri en tíu ára og því
ekki hægt að ætlast til að allir hafi öðl-
ast þessa þekkingu. Ég hef á þessum
þremur árum upplifað mikla breyt-
ingu á afstöðu hjá starfsmönnum á
heilbrigðissviði vegna áhrifa myglu-
sveppa. Það kemur oftar fyrir að fólk
hefur samband við mig vegna þess
að læknir hefur haft áhyggjur af um-
hverfi fólks vegna einkenna sem má
hugsanlega rekja til myglusveppa.
Flóðin í New Orleans hafa til dæmis
leitt til þess að yfirvöld þar eru með-
vitaðri.”
Myglusveppir óháðir aldri húsa
Heldur þú að það sé mikið um
sveppi í íslenskum húsum?
„Já, það er mun meira um myglu-
sveppi í húsum á Íslandi en ég hefði
getað gert mér í hugarlund. Það er
mjög algengt að fólk sé með myglu-
sveppi í gluggum og í þvottavélum.
Mikill myglusveppavöxtur í glugg-
um eða þvottavél bendir oft til þess
að vandamálið sé stærra og gró
berist í glugga, vaxi upp í rakaþétt-
ingu við rúðu, frá öðrum svæðum
þar sem myglusveppur er í miklum
vexti.”
Er sveppurinn algengari í göml-
um húsum en nýjum?
„Í gömlum húsum eru tegundir
fúasveppa algengari en í þeim nýju
en þeir eru ekki eins hættulegir og
þeir myglusveppir sem vaxa upp
þar sem raki er viðvarandi. Myglu-
sveppir finnast þar sem raki er
vandamál , alveg óháð aldri hús-
anna.”
Hús jöfnuð við jörðu
Ég hef fregnir af Bandaríkjamanni
sem veiktist andlega af því að búa í
húsi með svona sveppi. Húsið var
jafnað við jörðu. Þekkir þú til slíkra
alvarlegra tilfella?
„Já, ég er í sambandi við fólk um
allan heim sem hefur búið með
myglusveppum. Það eru mjög marg-
ir í Bandaríkjunum sem hafa þurft að
yfirgefa heimili sín og hús þeirra ver-
ið brennd. Ég þekki mann sem býr í
hjólhýsi sem hann smíðaði sjálfur úr
áli án lífrænna byggingarefna. Þessi
maður var mjög veikur og var með-
al annars notaður sem úrtak við skil-
greiningu á sjúkdómnum síþreytu.
Hann ferðast um á milli staða og
sefur helst í hálendi þar sem eru fá
myglusveppagró og á þurrum svæð-
um í Bandaríkjunum eins og í Ne-
vada. Í dag hefur hann náð það mikl-
um bata og náð tökum á umhverfi
sínu að hann klífur fjöll á hverju
sumri, maður sem var rúmliggjandi
og óvinnufær til margra ára.
Ég þekki til nokkurra fjölskyldna
á Íslandi sem hafa þurft að yfirgefa
heimili sín til lengri eða skemmri
tíma. Sumir eiga ekki afturkvæmt í
fyrra húsnæði þó að það sé hreinsað.
Það má skýra með því að viðkvæmni
og óþol gegn myglusveppum er
komið til að vera hjá þessu fólki. Það
eru sem betur fer ekki allir eins og í
flestum tilfellum er hægt að myglu-
hreinsa húsnæði þannig að það telj-
ist að fullu íbúðarhæft. En eins og ég
sagði, einstaklingur sem hefur áður
búið í þessu húsnæði og fengið slíkt
óþol á ekki alltaf afturkvæmt. Miðað
við rannsóknir sem ég hef kynnt mér
er aðeins einhver hluti fólks sem fær
þetta mikla óþol, sumir ná að jafna
sig fljótlega eftir að myglusvepp-
ur hefur verið fjarlægður. Það er því
miður ekki einsdæmi með fólk eins
og Svandísi að það missi heimili sitt
og hugsanlega búslóð. Nýlega þurfti
einstæð móðir með fjögur börn að
yfirgefa húsnæði vegna myglusveppa
og mikilla veikinda. Í þeirri íbúð var
magn gróa á hvern rúmmetra það
mesta sem ég hef mælt hérlendis eða
rúmlega 1,2 milljónir gróa. Við þess-
ar loftsýnatökur eru tekin viðmiðun-
arsýni utandyra og því tekið mið af
þeim gróum sem eru á sveimi í eðli-
legu umhverfi.”
Nefið nauðsynlegt
við greiningu
Er yngra fólk ófeimnara en það
eldra við að leita ráða hjá þér?
„Já, ég hef ekki hugsað um það
fyrr, en það er yngra fólk sem hefur
frekar samband við mig. Að vísu gæti
ég ímyndað mér að lifnaðarhætt-
ir unga fólksins geri það að verkum
að við finnum frekar til einkenna en
eldra fólk. Ég fer sjálf í öll þau hús
sem þarf að skoða. Ég þarf á nefinu
og lyktarskyni mínu að halda við
þessar húsaskoðanir. Þó að nefið sé
ekki ennþá viðurkennt sem vísinda-
legt mælitæki hjálpar það mér ansi
oft við að finna hvar upptök myglu-
sveppsins eru og hvort mikill sveppa-
vöxtur sé í húsnæðinu eða ekki.
Það hefur færst í aukana að ég sé
kölluð til þegar fólk er að hyggja að
kaupum á notuðu húsnæði, þá raka-
mæli ég íbúð og skoða öll svæði þar
sem myglusveppur gæti leynst. Við
þessar skoðanir hef ég fundið þak-
leka, galla frá byggingartíma og galla
í pípulögnum hússins.”
Þolir þú ennþá illa að koma í hús
þar sem myglusveppur er virkur?
„Já, ég þoli það ennþá mjög illa.
Ég hef sett mér þá reglu að skoða
sveppasýkt húsnæði í mesta lagi tvo
daga í viku til að forðast að einkennin
verði viðvarandi. Forðast að það fljóti
upp úr eins og ég lýsti hér á undan.
Ég finn mjög fljótt á viðbrögðum lík-
amans hvort það eru myglusveppir í
vexti í húsnæði eða ekki. Ég finn fyrir
þyngslum við öndun, sviða í öndun-
arfærum og verkjum. Það er stundum
mismunandi eftir myglusveppateg-
undum hvaða einkenni koma fram.”
Að missa öryggi sitt og athvarf
Áttu til ráðleggingar handa þeim
sem telja sig búa í sveppasýktu hús-
næði?
„Ef það vaknar einhver grunur
um að það sé myglusveppur í hús-
næðinu ráðlegg ég að leita aðstoðar
og ráðgjafar um það hvort þörf er á
sýnatöku eða ekki og hvernig eigi að
hreinsa. Við getum ekki lifað í dauð-
hreinsuðu umhverfi en það hjálpar
að ná tökum á umhverfinu og ráða
hvernig aðstæður við búum við. Það
getur enginn gert sér í hugarlund
hvernig það er að missa heimili sitt
og eigur án þess að hafa upplifað það
sjálfur. Þú missir öryggi þitt og at-
hvarf. Þetta er sérstaklega erfitt þegar
maður stendur eftir allslaus, fárveik-
ur og með veik börn. Það versta sem
getur gerst í þessari stöðu er að þurfa
að mæta fordómum annarra.“
Fyrir þá sem hafa áhuga á að
kynna sér fleiri lífsreynslusögur sem
tengjast sambúð með sveppum, er
bent á slóðina:
http://www.mold-help.org/content/
category/107/
Þegar Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir líffræð-
ingur og fjölskylda hennar flúðu eigið heim-
ili um miðja nótt eftir óvanalega mikil og
óviðráðanleg veikindi fjölskyldunnar óraði
sjálfsagt fáa fyrir því hver orsakavaldurinn
væri. En Sylgja Dögg fann hann og hefur nú
hafið baráttu til að hjálpa fólki að útrýma
myglusveppum úr húsnæði.