Sveitarstjórnarmál - 01.04.1983, Blaðsíða 50

kvæmdir. Samstarfsnef'nd og Framkvæmdadeild IR
ciga sjálfsagt skilið sitt. Framhjá hinu verður ekki
litið, að ábyrgð sveitarstjórna er í mörgum tilvikum
nokkur, þegar um sameiginleg byggingarverkefni
ríkis og sveitarfélaga er að ræða. Oft virðist mér
mcnn gróflega vanmeta undirbúningsvinnu að
byggingum. Hönnunarvinna á öllum meiri háttar
byggingum tekur ærinn tíma, og oft reynist það nú
þannig, að þegar vel er að undirbúningi staðið, þá
skilar slíkt sér á síðari byggingarstigum. Staðreynd
málsins er því sú, að þó svo einhverjir fjármunir séu
á fjárlögum ætlaðir til t.d. heilsugæzlustöðvar, þá er
ærinn vegur, þar til sú heilsugæzlustöð kann að vera
fullreist og tekin til starfa.
4. Uppgjör milli ríkis og sveitarfélaga
Það var ætlun mín, þegar ég fór að huga að efni
til umfjöllunar, að draga saman yfirlit um þann þátt
fjármálasamskipta ríkis og svcitarfélaga, sem stund-
um er kallað „uppgjörshalar". Lagaklásúlur í þessu
sambandi eru ekki til umræðu nú, en það liggur
fyrir, að ríkið leggur fram verulega fjármuni, sem
myndar kröfu á sveitarfélögin, og síðan öfugt.
Aður en ég geri grein fyrir nokkrum tölum í þcssu
tilliti, virðist mér eftirfarandi liggja fyrir:
ífyrsta lagi er það tilfinning mín, þegar harðnar á
dalnum, eins og í ár, þá velti sveitarfélögin nokkru
af fjárhagsvanda sínum yfir á ríkið með drætti á
uppgjöri og auknum skuldum um hver áramót.
1 annan stað eru það verulegir fjármunir og fjár-
kröfur, sem árlega færast milli sveitarfélaga og ríkis-
ins. Mér vitanlega hefur það aldrei verið dregið
saman í heild, hvaða stærðir um er að tefla, t.d. um
hver áramót.
Undanfarna daga var gerð tilraun til að draga
upp heildarmynd af þessu dæmi, en án þess að það
tækist. Eg geri grein fyrir nokkrum atriðum þessa
máls hér á eftir. Sérstaklega skal tekið fram, að ekki
er verið að tala um gjaldfallnar kröfur í öllum
tilvikum.
Á sviði almannalrygginga skulduðu sveitarfélögin
50 millj. kr. í árslok 1980. Sú skuld nam 67 millj. kr.
í árslok 1981 og nemur nú, í lok september 1982,
113 m.kr. Hér vegur langþyngst skuld sveitarfélaga
vegna barnsmeðlaga. Skuld vegna þessa nam í árs-
byrjun 56 m.kr., og ætla má, að hún nemi um 100
m.kr. í árslok. Allur varasjóður lífeyristrygginganna
og meira til er bundið í meðlagagreiðslum. Lögum
samkvæmt er það Jöfnunarsjóður sveitarfélaga, sem
gerir upp þessi útgjöld.
Skuld sveitarfélaga við Atvinnuleysistryggingasjóð í
árslok 1980 nam um 8,0 millj. kr., og í árslok 1981
nam hliðstæð skuld 9,4 m.kr. í lok september sl.
nam þessi skuld 23,0 m.kr., og vegur því þyngst
skuld Reykjavíkurborgar, sem jafnan er gerð upp í
heildaruppgjöri Reykjavíkurborgar og ríkis.
Á móti þessu læt ég mér detta í hug, að menn
bendi á, að ríkið sé skuldseigt sveitarfélögunum
vegna reksturs sjúkrahúsanna. Samkvæmt lögum eru
sjúkrahúsin, þ.e. daggjaldahúsin, rekin á ábyrgð
sveitarstjórna. Ég hygg, að það sé nánast eingöngu
Reykjavíkurborg, sem bindur allnokkurt rekstrarfé í
Borgarspítalanum. Onnur sveitarfélög hafa ekki tal-
ið sér fært að hlaupa undir bagga, þegar rekstrar-
örðugleikar steðja að. Því er ekki að leyna, að hér tel
ég, að sveitarfélögin hafi allt of lítil afskipti og alltof
litla ábyrgð. Þcss má geta, að horfur eru á, að halli
daggjaldssjúkrahúsanna verði á annað hundrað
millj. kr. á árinu 1982, en það jafngildir 15-16%
halla af veltu.
Á sviði skólamála, þ.e. grunnskóla, snýr dæmið
þannig, að ríkið skuldaði sveitarfélögunum tæpar
14 m.kr. um síðustu áramót. Um áramót 1980/81
nam skuld ríkisins vegna þessa liðar 11 m.kr. Þegar
þessar tölur eru metnar, ber þó að hafa í huga, að
samkvæmt grunnskólalögum skulu sveitarfélögin
leggja út allan kostnað vegna reksturs grunn-
skólanna, cn ríkið endurgreiða.
Á sviði vegamála gildir sú regla, að 12 '/2% af
mörkuðum tekjum vegasjóðs skal varið til þjóðvega
í þéttbýli. 75% fjárins rennur til hlutaðeigandi
sveitarfélaga samkvæmt höfðatölureglunni
svonefndu. Árið 1981 var þannig úthlutað 28,5
m.kr. Um áramót voru óútgreiddar 7,3 m.kr. Ut-
greiðslur ráðast af tvennu: Annars vegar fram-
kvæmdahraða hjá sveitarfélögum, hins vegar af því,
hvernig markaðir tekjustofnar innheimtast. Uthlut-
un 1980 nam 18,1 m.kr., en skuld um áramót nam
3,2 m.kr.
Varðandi dagheimili gildir sú regla, að ríkið
SVEITARSTJÓRNARMÁL